Przewrót w dziedziczeniu nieruchomości: nie odziedziczysz już mieszkania po zmarłym, jeżeli za dużo zarabiasz lub posiadasz w tym samym mieście inną nieruchomość. Ministerstwo Rozwoju i Technologii mówi stop niesprawiedliwemu bogaceniu

• Komunalne zasoby mieszkaniowe i najem komunalny – czym są?
• Cecha wspólna dotycząca najmu komunalnego, która obowiązuje we wszystkich gminach (niezależnie od uchwał podejmowanych przez rady gminy), czyli – zasady dziedziczenia wynajmowanych mieszkań komunalnych
• Ministerstwo Rozwoju i Technologii: Koniec z dziedziczeniem najmu mieszkań komunalnych „z automatu” i bogaceniem się na gminnych zasobach mieszkaniowych

Komunalne zasoby mieszkaniowe i najem komunalny – czym są?

Komunalne zasoby mieszkaniowe to mieszkania będące własnością gminy, przeznaczone do zaspokajania potrzeb mieszkaniowych osób o niskich dochodach, które nie posiadają własnego mieszkania i spełniają kryteria określone w uchwałach gminnych. Osoby, których nie stać na zakup własnego mieszkania czy też na wynajęcie mieszkania na zasadach wolnorynkowych, mogą zatem – na warunkach określonych w ustawie z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego – starać się o przyznanie lokalu mieszkalnego z zasobów gminy (tzw. mieszkania komunalnego). Do zadań gminy, należy bowiem tworzenie warunków do zaspokajania potrzeb mieszkaniowych jej mieszkańców.

Realizacja powyższego zadania (które jest zadaniem własnym gminy) – może odbywać się poprzez tworzenie przez gminę własnego zasobu mieszkaniowego. Lokale mieszkalne należące do zasobów gminy, mogą być następnie przez gminę przedmiotem najmu (tzw. najmu komunalnego).

Zgodnie z art. 20 ust. 2 ww. ustawy – mieszkania komunalne, mogą być wynajmowane przez gminę wyłącznie na czas nieznaczony. Pozostałe zasady i kryteria wynajmowania lokali wchodzących w skład komunalnych zasobów mieszkaniowych gminy, ustalana jest przez radę gminy, w drodze uchwały. Uchwała ta, powinna określać w szczególności:

• wysokość dochodu gospodarstwa domowego uzasadniającą oddanie w najem lokalu mieszkalnego wchodzącego w skład komunalnych zasobów mieszkaniowych gminy oraz wysokość dochodu gospodarstwa domowego uzasadniającą stosowanie obniżek czynszu,
• warunki zamieszkiwania kwalifikujące wnioskodawcę do ich poprawy (w postaci uzyskania mieszkania komunalnego od gminy),
• kryteria wyboru osób, którym przysługuje pierwszeństwo zawarcia umowy najmu mieszkania komunalnego,
• warunki dokonywania zamiany lokali wchodzących w skład komunalnych zasobów mieszkaniowych gminy,
• zasady postępowania w stosunku do osób, które pozostały w lokalu opuszczonym przez najemcę lub w lokalu, w którego najem nie wstąpiły po śmierci najemcy.

Szczegółowych informacji na temat obowiązujących w danej gminie zasad wynajmu mieszkań komunalnych – należy zatem poszukiwać w uchwałach rady gminy lub zwrócić się o ich udzielenie bezpośrednio do właściwego urzędu gminy.

Cecha wspólna dotycząca najmu komunalnego, która obowiązuje we wszystkich gminach (niezależnie od uchwał podejmowanych przez rady gminy), czyli – zasady dziedziczenia wynajmowanych mieszkań komunalnych

Niezależnie od uchwał podejmowanych przez rady gminy w przedmiocie zasad i kryteriów wynajmowania lokali wchodzących w skład komunalnych zasobów mieszkaniowych gminy – we wszystkich gminach, obowiązują jednakowe zasady dziedziczenia wynajmowanych mieszkań komunalnych, a konkretnie – dziedziczenia stosunku najmu mieszkania komunalnego. Wynikają one z art. 691 kodeksu cywilnego, zgodnie z którym – w razie śmierci najemcy lokalu mieszkalnego w stosunek najmu lokalu (z mocy prawa) wstępują:

• małżonek niebędący współnajemcą lokalu,
• dzieci najemcy i jego współmałżonka,
• inne osoby, wobec których najemca był obowiązany do świadczeń alimentacyjnych oraz
• osoba, która pozostawała faktycznie we wspólnym pożyciu z najemcą.

Warunkiem wstąpienia przez ww. osoby w stosunek najmu lokalu mieszkalnego, jest stałe zamieszkiwanie przez nie z najemcą, w tym lokalu, w chwili jego śmierci. Osoby, które na powyższych zasadach, wstąpiły w stosunek najmu lokalu mieszkalnego, mogą go wypowiedzieć z zachowaniem terminów ustawowych, chociażby umowa najmu lokalu była zawarta na czas oznaczony. W razie wypowiedzenia stosunku najmu przez niektóre z tych osób – stosunek ten wygasa wyłącznie względem osób, które go wypowiedziały. W razie braku osób, które po śmierci najemcy wstąpiłyby w stosunek najmu lokalu natomiast – cały stosunek najmu lokalu mieszkalnego wygasa.

Co więcej, zgodnie z art. 31 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego – art. 691 kodeksu cywilnego dotyczący dziedziczenia stosunku najmu lokalu mieszkalnego, znajduje zastosowanie również do osób, które do chwili śmierci najemcy lokalu sprawowały nad nim opiekę na podstawie umowy zawartej z najemcą przed dniem 12 listopada 1994 r., spełniającej wymagania określone w art. 9 ust. 2 ustawy z dnia 10 kwietnia 1974 r. – Prawo lokalowe (tj. na zawarcie której wyraził zgodę terenowy organ administracji państwowej, po zasięgnięciu opinii zespołu opieki zdrowotnej właściwego dla miejsca zamieszkania najemcy oraz opinii wynajmującego).

W sytuacji, gdy osoba zainteresowana uzyskaniem potwierdzenia wstąpienia w stosunek najmu lokalu po śmierci najemcy lokalu, nie zgadza się z zajętym przez wynajmującego (czyli gminę) stanowiskiem (np. iż nie spełnia ona wymogów ustawowych do wstąpienia w stosunek najmu po zmarłym najemcy) – może wystąpić w trybie art. 189 kodeksu postępowania cywilnego o ustalenie istnienia stosunku najmu przez właściwy sąd rejonowy.

Ministerstwo Rozwoju i Technologii: Koniec z dziedziczeniem najmu mieszkań komunalnych „z automatu” i bogaceniem się na gminnych zasobach mieszkaniowych

Podczas posiedzenia Senatu, które odbyło się w dniu 17 lipca 2025 r., wiceminister rozwoju i technologii Tomasz Lewandowski zapowiedział, iż w resorcie trwają prace nad projektem ustawy, która ma wyłączyć stosowanie przepisu art. 691 kodeksu cywilnego do wstępowania w stosunek najmu po śmierci najemcy lokalu komunalnego.

– „Mamy projekt ustawy – mówię o gotowych przepisach, które zostały złożone we wniosku o wpis do wykazu prac rządu – zmieniającą ustawę o ochronie praw lokatorów w zakresie ucywilizowania zarządzania komunalnym zasobem mieszkaniowym. (…) Także wprowadzamy zakaz dziedziczenia umów, czyli krótko mówiąc: nie wejdziesz do umowy najmu „z automatu”, niezależnie od wysokości dochodów, jeżeli twoi rodzice w tym lokalu mieszkali i miałeś takie szczęście. A więc: możesz zarabiać 100 tysięcy zł, rodzice mieli mieszkanie komunalne, wykażesz, że z nimi mieszkałeś przed ich śmiercią – wchodzisz do umowy najmu „z automatu”. Uważam, że to jest po prostu niesprawiedliwe. Nie chcemy tych ludzi wyrzucać z zasobu, ale samorząd powinien mieć prawo weryfikowania dochodowego, czy ta osoba ma np. nieruchomość w danym mieście. Zatem znowu – „dosypujemy” duże pieniądze i uważam, że opinia publiczna, społeczeństwo ma prawo od nas oczekiwać, żeby ten system dobrze działał, żeby był sprawiedliwy, żeby nie było właśnie takich sytuacji, że są w tym systemie osoby „za bogate.” – wyjaśnił wiceminister.

Projekt ustawy wyłączający stosowanie art. 691 kodeksu cywilnego do stosunków najmu mieszkań komunalnych nie ujrzał zatem jeszcze „światła dziennego”, ale według zapowiedzi wiceministra Tomasza Lewandowskiego – już niebawem powinien pojawić się w rządowym centrum legislacyjnym. Wówczas, dowiemy się jaki kształt nowym zasadom dziedziczenia mieszkań komunalnych planuje nadać ministerstwo rozwoju i technologii i czy możliwość wstępowania w stosunek najmu po śmierci najemcy lokalu komunalnego zostanie całkowicie wyłączona czy też zostanie ona uzależniona od dodatkowych kryteriów – np. wspomnianego przez wiceministra kryterium dochodowego i/lub od braku posiadania innych nieruchomości w danym mieście.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (t.j. Dz.U. z 2023 r., poz. 725)
• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 1061 z późn. zm.)
• Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 1568 z późn. zm.)