Koniec z biciem dzwonów kościelnych o dowolnej porze dnia i nocy, bo – „Religia nie musi siłą presji fali dźwiękowej przekonywać o przewadze aksjologicznej”? Problemem, który dzieli społeczeństwo zajął się Senat

• Czy zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami – dzwony kościelne mogą nawoływać wiernych do modlitwy o dowolnej porze dnia i nocy i czy samorządy mają na ten temat coś do „powiedzenia”?
• Samorządy powinny mieć możliwość ustanawiania – w drodze uchwały – ograniczeń co do czasu bicia i poziomu hałasu emitowanego przez dzwony kościelne, bo „Religia nie musi siłą presji fali dźwiękowej przekonywać o przewadze aksjologicznej” – to postulat petycji zbiorowej, którą wpłynęła do Senatu
• Na jakim etapie jest obecnie rozpatrzenie petycji w sprawie ograniczenia używania dzwonów kościelnych?

Czy zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami – dzwony kościelne mogą nawoływać wiernych do modlitwy o dowolnej porze dnia i nocy i czy samorządy mają na ten temat coś do „powiedzenia”?

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, w art. 53 ust. 1 stanowi, że każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii. Wolność religii obejmuje wolność wyznawania lub przyjmowania religii według własnego wyboru oraz uzewnętrzniania indywidualnie lub z innymi, publicznie lub prywatnie, swojej religii przez uprawianie kultu, modlitwę, uczestniczenie w obrzędach, praktykowanie i nauczanie. Wolność religii obejmuje także posiadanie świątyń i innych miejsc kultu w zależności od potrzeb ludzi wierzących oraz prawo osób do korzystania z pomocy religijnej tam, gdzie się znajdują (art. 53 ust. 2).

W kwestii imprez związanych z kultem religijnym oraz emitowanego w związku nimi dźwięku – art. 156 ust. 2 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (dalej: p.o.ś.) stanowi, iż – przepisu art. 156 ust. 1 nie stosuje się do okazjonalnych uroczystości oraz uroczystości i imprez związanych m.in. z kultem religijnym. Przepis art. 156 ust. 1 p.o.ś stanowi natomiast, iż – zabrania się używania instalacji lub urządzeń nagłaśniających na publicznie dostępnych terenach miast, terenach zabudowanych oraz na terenach przeznaczonych na cele rekreacyjno-wypoczynkowe. Zgodnie z powyższym – nie ma więc przeszkód, żeby dzwony kościelne były używane w miastach i na innych terenach zabudowanych.

Art. 157 ust. 2 p.o.ś. stanowi natomiast, że – ograniczenia art. 157 ust. 1 ww. ustawy nie dotyczą instalacji lub urządzeń znajdujących się w miejscach kultu religijnego. Zgodnie z art. 157 ust. 1 – rada gminy może, w drodze uchwały, ustanawiać ograniczenia co do czasu funkcjonowania instalacji lub korzystania z urządzeń, z których emitowany hałas może negatywnie oddziaływać na środowisko, z zastrzeżeniem ust. 2. Na podstawie art. 157 ust. 2 p.o.ś. – samorząd nie może zatem wprowadzać ograniczeń w korzystaniu z dzwonów kościelnych.

Czy to jednak oznacza, że dzwony kościelne, mogą o każdej porze dnia i nocy emitować hałas o dowolnym poziomie?

W przypadku stwierdzenia przez organ ochrony środowiska, na podstawie pomiarów własnych lub pomiarów podmiotu obowiązanego do ich prowadzenia, że poza zakładem, w wyniku jego działalności, są przekroczone dopuszczalne poziomy hałasu, organ ten wydaje decyzję o dopuszczalnym poziomie hałasu. Za przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu uważa się przekroczenie wskaźnika hałasu L_{Aeq D} lub L_{Aeq N} (art. 115a ust. 1 p.o.ś.).

Definicja pojęcia „instalacja” zawarta jest w art. 3 pkt 6 p.o.ś. i w myśl ww. przepisu – stanowi ją:

• stacjonarne urządzenie techniczne,
• zespół stacjonarnych urządzeń technicznych powiązanych technologicznie, do których tytułem prawnym dysponuje ten sam podmiot i położonych na terenie jednego zakładu,
• budowle niebędące urządzeniami technicznymi ani ich zespołami, których eksploatacja może spowodować emisję.

Ilekroć w ustawie jest mowa o „zakładzie” – rozumie się przez to natomiast jedną lub kilka instalacji wraz z terenem, do którego prowadzący instalacje posiada tytuł prawny, oraz znajdującymi się na nim urządzeniami (art. 3 pkt 48 p.o.ś.).

W orzecznictwie prezentowany jest pogląd, iż dzwony kościelne stanowią instalację w rozumieniu przepisów art. 3 pkt 6 p.o.ś., a w konsekwencji – parafia, na terenie której są one posadowione, jest zakładem w rozumieniu art. 3 pkt 48 p.o.ś., co rodzi ten skutek, że emisja dźwięku – porównywalna z emisją hałasu z innych urządzeń elektronicznych – podlega rygorom przepisów ustawy p.o.ś. (wyrok WSA w Gdańsku z dnia 24 kwietnia 2019 r., sygn. akt. II SA/Gd 14/19). W orzecznictwie podkreśla się również, że charakter budynku nie ma w tym przypadku znaczenia prawnego (wyrok NSA z dnia 10 maja 2023 r., sygn. akt III OSK 4124/21), a ponadto przyjmuje się, że – instalacją jest działające w nich (tj. w ww. zakładach) nagłośnienie (wyrok NSA z dnia 28.03.2023 r., sygn. akt III OSK 7231/21).

Dzwony kościelne usytuowane w dzwonnicach, wieżach kościelnych, aby mogły generować dźwięk, muszą być tam w odpowiedni sposób umieszczone oraz wprawione w ruch. Niezależnie od sposobu uruchamiania dzwonów całość tworzy stacjonarne urządzenie techniczne, a więc instalację w rozumieniu art. 3 pkt 6 p.o.ś. W konsekwencji – parafia, jako podmiot posiadający tytuł prawny do terenu, na którym prowadzi instalacje, jest zakładem w ujęciu art. 3 pkt 48 ustawy.

Do dzwonów kościelnych mają zastosowanie przepisy art. 112-115a ustawy p.o.ś., które określają dopuszczalne poziomy hałasu. Zaś decyzja o dopuszczalnym poziomie hałasu emitowanego przez dzwony, nie ogranicza praktykowania kultu religijnego. Po stwierdzeniu na podstawie badań przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu przez instalacje lub urządzenia odtwarzające bicie dzwonów kościelnych lub nagłaśniające pieśni religijne – właściwy organ ma obowiązek na podstawie art. 115a ust. 1 i ust. 3 p.o.ś. wydać stosowną decyzję o dopuszczalnym poziomie hałasu. Za przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu uważa się natomiast przekroczenie wskaźnika hałasu L_{Aeq D} lub L_{Aeq N} (zgodnie z wyrokiem NSA z dnia 28 marca 2023 r., sygn. akt III OSK 7231/21 oraz wyrokiem NSA z dnia 2 października 2019 r., sygn. akt II OSK 2510/18).

Na uwagę zasługuje również wyrok NSA z dnia 20.12.2022 r., sygn. akt III OSK 1634/21, zgodnie z którym – wyłączenie, o którym mowa w art. 156 ust. 2 p.o.ś. nie dotyczy „czynności które nie są związane nabożeństwami czy innymi czynnościami liturgicznymi, a więc wszelkiego rodzaju uroczystościami kościelnymi.” A więc – „wygrywanie przez elektroniczny dzwon dźwięków melodii religijnych w godzinach: 12:00, 15:00, 21:00, które nie jest związane z prowadzeniem nabożeństw czy wykonywaniem innych czynności religijnych w ramach kultu publicznego nie stanowi wyjątku o jakim mowa w art. 156 ust. 2 p.o.ś.”. Z powyższego wynika, że dzwony kościelne – na „uprzywilejowanych” zasadach przewidzianych w ustawie p.o.ś. mogą wybrzmiewać tylko w okolicznościach związanych z nabożeństwami lub innymi czynnościami liturgicznymi, a nie w związku z wszelkiego rodzaju uroczystościami kościelnymi.

Samorządy powinny mieć możliwość ustanawiania – w drodze uchwały – ograniczeń co do czasu bicia i poziomu hałasu emitowanego przez dzwony kościelne, bo „Religia nie musi siłą presji fali dźwiękowej przekonywać o przewadze aksjologicznej” – to postulat petycji zbiorowej, którą wpłynęła do Senatu

W dniu 27 stycznia 2025 r., do Senatu została złożona petycja zbiorowa Fundacji Dobre Państwo (nr P11-19/25) w sprawie uchylenia art. 157 ust. 2 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, w celu ograniczenia używania dzwonów kościelnych.

Autorzy petycji postulują, aby ograniczyć hałas emitowany przez dzwony kościelne, ze względu na ochronę zdrowia i komfortu mieszkańców – jako nieodłącznego elementu dobra wspólnego. Zdaniem wnoszących petycję, należy dopuścić do używania dzwonów kościelnych, gdy rzeczywiście niosą one przesłanie kultu, a nie tylko dźwięk.

Ponadto petytorzy podkreślili, że obecnie przestrzeń publiczna powinna być tak kształtowana, aby mogła być jednocześnie miejscem tradycji, jak i poszanowania współczesnych standardów ochrony środowiska.

Zdaniem wnoszących petycję – „pozostawienie ust. 2 w art. 157 p.o.ś. (red.: w niezmienionym brzmieniu) ubezwłasnowolni samorząd, a kościołowi zezwoli ma poszerzenie swych wpływów daleko ponad obszar posiadanych nieruchomości”.

– „Czas by na granicy własnej nieruchomości ustawało zaśmiecanie atmosfery zmysłu słuchu z powołaniem się na wiarę w słuszne idee. Ludzie umówili się lokalnie na 50 dB lub w wyjątkowych sytuacjach na 65 dB i każdy niechaj stanie w prawdzie i zechce uszanować wybory wspólnoty. (…)

Pozostawienie art. 157 ust. 2 p.o.ś ubezwłasnowolnia samorząd. (…) Zezwala Kościołowi na poszerzenie swych wpływów daleko ponad obszar posiadanych nieruchomości. Wystąpienie na drogę sporu sądowego, by uciszyć dzwonnika z parafii, wymaga nakładów na materiał dowodowy i wieloletni proces, w którym siła argumentów sieci ambon zgina wszelkie kolano i zwiotczałe karki. (…)

To nie jest tylko walka o ciszę czy przestrzeń, to subtelna batalia między świętym a świeckim, między tradycją a nowoczesnością, między indywidualnym spokojem a wspólnym dobrem. Czy rzeczywiście musimy mierzyć dźwięk Anioła Pańskiego, by rozstrzygnąć, gdzie kończy się prawo do wyrażania wiary, a zaczyna prawo do życia wolnego od niechcianego hałasu? (…)

W sercu problemu leży prawo ochrony środowiska, które wprowadza zakazy dotyczące używania instalacji nagłaśniających na terenach zabudowanych. (…)

Pozwólmy, aby dzwony biły tylko wtedy, gdy rzeczywiście niosą przesłanie kultu, a nie tylko dźwięk. W ten sposób możemy zachować naszą tożsamość duchową, jednocześnie dbając o dobro wspólne.” – argumentuje w swojej petycji Fundacja Dobre Państwo.

Jeżeli Senat przychyliłby się do postulatu Fundacji, co skutkowałoby podjętą przez niego inicjatywą ustawodawczą w zakresie uchylenia art. 157 ust. 2 p.o.ś. i przepis ten, finalnie – zostałby usunięty z ww. ustawy – oznaczałoby to tyle, że samorząd (a konkretnie rada gminy, w drodze uchwały) mogłaby decydować o dopuszczalnych godzinach, w których mogłyby wybrzmiewać dzwony kościelne oraz maksymalnym dopuszczalnym poziomie hałasu emitowanego przez te dzwony – i to nawet, jeżeli poziom ten nie przekraczałby wskaźników hałasu L_{Aeq D} lub L_{Aeq N} (a więc w trybie art. 115a ust. 1 i ust. 3 p.o.ś).

Na jakim etapie jest obecnie rozpatrzenie petycji w sprawie ograniczenia używania dzwonów kościelnych?

Petycja zbiorowa Fundacji Dobre Państwo (nr P11-19/25), która w dniu 27 stycznia 2025 r. została złożona do Senatu i której przedmiotem jest postulat ograniczenia używania dzwonów kościelnych – w dniu 7 sierpnia 2025 r. była przedmiotem obrad senackiej Komisji Petycji. Podczas ww. posiedzenia – został złożony wniosek o niekontynuowanie prac nad petycją. Głos w sprawie zabrał jednak jeden z senatorów, który zwrócił uwagę, że problem zasygnalizowany w petycji może nie być całkiem „błahy”. Na poparcie powyższego twierdzenia przytoczył on wyniki ankiety sprzed kilku lat, pochodzącej z lokalnego portalu w Rybniku pt. „Czy to dobrze, że rybnickie parafie karane są za hałasowanie dzwonami?”. 35% respondentów (a ankietę wypełniło łącznie ok. 4500 osób) udzieliło w niej odpowiedzi, że – „to dobrze”, dlatego, że – „to nie jest tak, że zawsze ten hałas jest w normie”. W ocenie senatora, który zabrał głos podczas obrad senackiej komisji nad ww. petycją – są jednak narzędzia, żeby na takie sytuacje reagować. Dlatego też – poparł on wniosek o niekontynuowanie prac nad przedmiotową petycją.

Głos w sprawie petycji zabrał również przedstawiciel Ministerstwa Klimatu i Środowiska – Marcin Wiśniewski, będący zastępcą dyrektora Departamentu Instrumentów Środowiskowych, który również stanął na stanowisku, że petycja nie powinna zostać uwzględniona.

– „W prawie ochrony środowiska funkcjonują już narzędzia, która pozwalają władzom lokalnym reagować w sytuacjach, w których urządzenia nagłaśniające (np. instalowane na kościołach) wykorzystywane są nie tyle w celu sprawowania kultu religijnego, ale np. do wybijania godziny (co godzinę) i to może komuś przeszkadzać. Mamy zakaz stosowania urządzeń nagłaśniających, także – w naszej ocenie – obecny kształt przepisów bardzo dobrze bilansuje – z jednej strony swobodę sprawowania kultu religijnego, a z drugiej ochronę społeczeństwa przed nadmiernym hałasem.” – podsumował.

Ostatecznie, podczas głosowania nad petycją – senacka Komisja Petycji jednogłośnie podjęła decyzję o niekontynuowaniu nad nią dalszych prac. Nie zostanie zatem przez ww. komisję podjęta inicjatywa ustawodawcza, mająca na celu postulowane uchylenie art. 157 ust. 2 p.o.ś. i tym samym – oddanie „w ręce” samorządów władztwa nad dzwonnicami kościelnymi.

Podstawa prawna:

• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2.04.1997 r. (Dz.U. z 1997 r., nr 78, poz. 483 z późn. zm.)
• Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz.U. z 2025 r., poz. 647)