Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ) opracowała Konwencję o prawach osób niepełnosprawnych, która jest międzynarodową umową podpisaną przez większość państw członkowskich. Głównym celem Konwencji jest zapewnienie, że wszyscy ludzie, niezależnie od niepełnosprawności, mają równe prawa. Wskazuje ona również, jakie działania powinny podjąć państwa, aby zagwarantować realizację tych praw. Jak Polska radzi sobie z ich wdrażaniem? No różnie! Do tego stopnia, że wydano rekomendacje co trzeba zmienić. Tak więc sytuacja osób z niepełnosprawnościami poprawi się - Polska ma czas na zmianę przepisów, wdrożenie programów i usprawnień instytucjonalnych do września 2026 r.
- Komitet ONZ krytykuje Polskę za brak spójnej polityki wobec osób z niepełnosprawnościami
- Monitorowanie Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych w Polsce
- Zastrzeżenia Komitetu ONZ dotyczące Polski w sprawie sytuacji osób z niepełnosprawnościami
- Rozpowszechnianie informacji i kolejne kroki
- Brak strategii i spójnej polityki państwa
- Osoby z niepełnosprawnościami – obywatele, nie petenci
- Niespójny system orzekania i obraźliwe sformułowania
- Braki w edukacji urzędników i specjalistów
- Brak dialogu z organizacjami społecznymi
- Równość i niedyskryminacja – wciąż daleko do ideału
- Komitet ONZ wzywa Polskę do podjęcia konkretnych działań
Komitet ONZ krytykuje Polskę za brak spójnej polityki wobec osób z niepełnosprawnościami
W najnowszym raporcie Komitetu ONZ ds. Praw Osób z Niepełnosprawnościami Polska została poddana surowej ocenie za niedostateczne wdrażanie postanowień Konwencji o prawach osób z niepełnosprawnościami. Dokument wskazuje na szereg systemowych zaniedbań, które utrudniają pełne uczestnictwo osób z niepełnosprawnościami w życiu społecznym, politycznym i zawodowym.
Monitorowanie Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych w Polsce
Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ) opracowała Konwencję o prawach osób niepełnosprawnych, która jest międzynarodową umową podpisaną przez większość państw członkowskich. Głównym celem Konwencji jest zapewnienie, że wszyscy ludzie, niezależnie od niepełnosprawności, mają równe prawa. Wskazuje ona również, jakie działania powinny podjąć państwa, aby zagwarantować realizację tych praw. Jak Polska radzi sobie z ich wdrażaniem? No różnie! Do tego stopnia, że wydano rekomendacje co trzeba zmienić. Tak więc sytuacja osób z niepełnosprawnościami poprawi się - Polska ma czas na zmianę przepisów, wdrożenie programów i usprawnień instytucjonalnych do września 2026 r.
Uszczegóławiając - Polska, podobnie jak inne kraje, ma obowiązek raportowania do ONZ o postępach we wdrażaniu Konwencji. Sprawozdania te są weryfikowane przez Komitet do spraw Praw Osób z Niepełnosprawnościami. W odpowiedzi na raport Polski, Komitet przedstawił kilka uwag i zaleceń.
Zastrzeżenia Komitetu ONZ dotyczące Polski w sprawie sytuacji osób z niepełnosprawnościami
Komitet uważa, że Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, które pełni rolę pewnego rodzaju punktu kontaktowego, skupia się głównie na aspektach związanych z rehabilitacją OzN i pomocą społeczną. W opinii Komitetu MRPiPS powinno zajmować się wszystkimi aspektami praw osób z niepełnosprawnościami. Wydaje się, że tutaj resort pracy mógłby polemizować - ale cóż taka jest rekomendacja.
W kolejnym aspekcie Komitet zwrócił uwagę na niewystarczające środki finansowe dla Rzecznika Praw Obywatelskich, który ma za zadanie monitorować stosowanie Konwencji. Jego rola w tej kwestii powinna zostać rozszerzona. Dalej istotna dla komitetu była współpraca z organizacjami. Zdaniem Komitetu władze państwowe zbyt słabo współpracują z organizacjami osób z niepełnosprawnościami w procesie monitorowania Konwencji.
Rozpowszechnianie informacji i kolejne kroki
Komitet ONZ podkreślił znaczenie upowszechniania swoich uwag i zaleceń, w tym szczególnie tych dotyczących kobiet z niepełnosprawnościami oraz niezależnego życia. Zalecono, aby uwagi zostały przekazane szerokiej grupie odbiorców, w tym parlamentarzystom, ministrom, urzędnikom, nauczycielom, prawnikom, lekarzom oraz dziennikarzom.
Ponadto, Komitet zwrócił się z prośbą o przygotowanie uwag w łatwo dostępnych formatach, takich jak język migowy, uproszczony tekst, oraz publikację na stronach internetowych, by dotarły one do jak największej liczby osób.
Polska ma obowiązek przesłać kolejne sprawozdanie do Komitetu ONZ do 25 września 2026 roku. Raport ten powinien zawierać informacje o tym, jak państwo wdraża Konwencję i w jakim stopniu zrealizowało przedstawione zalecenia.
Brak strategii i spójnej polityki państwa
Komitet ONZ zwraca uwagę, że Polska nie posiada kompleksowej strategii wdrażania praw wynikających z Konwencji. Brakuje długofalowego planu, który obejmowałby działania na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym. Taka strategia powinna być tworzona we współpracy z przedstawicielami organizacji osób z niepełnosprawnościami, którzy najlepiej rozumieją swoje potrzeby i wyzwania.
Osoby z niepełnosprawnościami – obywatele, nie petenci
W Polsce osoby z niepełnosprawnościami są często postrzegane przez pryzmat pomocy społecznej, a nie jako pełnoprawni obywatele. Komitet ONZ podkreśla, że takie podejście jest niezgodne z duchem Konwencji, która gwarantuje równość i pełne uczestnictwo w życiu społecznym. Potrzebna jest zmiana narracji – od opieki do partnerstwa.
Niespójny system orzekania i obraźliwe sformułowania
Obecny system orzekania o niepełnosprawności w Polsce jest rozdrobniony i pełen niejasnych, a czasem wręcz stygmatyzujących określeń. Terminy takie jak „upośledzony umysłowo” czy „niezdolny do pracy” są nie tylko przestarzałe, ale również obraźliwe. Komitet ONZ apeluje o stworzenie jednolitego, przejrzystego systemu orzekania, który będzie respektował godność osób z niepełnosprawnościami.
Braki w edukacji urzędników i specjalistów
Z raportu wynika, że wielu urzędników, lekarzy, nauczycieli czy sędziów nie zna zapisów Konwencji i nie wie, jakie obowiązki spoczywają na państwie wobec osób z niepełnosprawnościami. ONZ zaleca szeroko zakrojone szkolenia, które obejmą wszystkie grupy zawodowe mające kontakt z osobami z niepełnosprawnościami.
Brak dialogu z organizacjami społecznymi
Komitet ONZ krytykuje polskie władze za marginalizowanie głosu organizacji reprezentujących osoby z niepełnosprawnościami. W procesie tworzenia prawa i planowania działań publicznych ich udział powinien być nie tylko pożądany, ale wręcz obowiązkowy. Tylko wtedy możliwe jest tworzenie rozwiązań odpowiadających realnym potrzebom.
Równość i niedyskryminacja – wciąż daleko do ideału
Artykuł 5 Konwencji, dotyczący równości i niedyskryminacji, jest jednym z najczęściej naruszanych w Polsce. Komitet ONZ wskazuje na:
- brak przepisów o racjonalnych usprawnieniach (czyli indywidualnym wsparciu w codziennym życiu),
- brak uznania odmowy takich usprawnień za formę dyskryminacji,
- niedostateczną wiedzę urzędników o prawie do równego traktowania,
- brak ochrony przed dyskryminacją wielokrotną i krzyżową (np. osoba starsza, transpłciowa i z niepełnosprawnością).
Komitet ONZ wzywa Polskę do podjęcia konkretnych działań
Komitet ONZ wzywa Polskę do podjęcia konkretnych działań:
- opracowania strategii wdrażania Konwencji na wszystkich szczeblach administracji,
- stworzenia jednolitego systemu orzekania o niepełnosprawności,
- eliminacji obraźliwych sformułowań z dokumentów urzędowych,
- wprowadzenia przepisów definiujących racjonalne usprawnienia i dyskryminację krzyżową,
- zapewnienia ochrony prawnej przed dyskryminacją,
- organizowania szkoleń dla urzędników, specjalistów i osób z niepełnosprawnościami,
- wspierania osób z niepełnosprawnościami w postępowaniach sądowych, m.in. poprzez dostęp do bezpłatnej pomocy prawnej,
- rozważenia zmian w prawie, takich jak zniesienie instytucji ubezwłasnowolnienia czy umożliwienie zawierania małżeństw przez osoby z niepełnosprawnością intelektualną i psychiczną.
Podsumowując, apel Komitetu ONZ to nie tylko krytyka, ale przede wszystkim wezwanie do budowy społeczeństwa, w którym każda osoba – niezależnie od stopnia sprawności – ma prawo do godnego życia, samodzielnych decyzji i pełnego uczestnictwa. To zadanie nie tylko dla rządu, ale dla całego społeczeństwa.