Centra Usług Społecznych mają przejść długo wyczekiwaną reformę. Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej przygotowało projekt ustawy, który zmienia zasady ich funkcjonowania. Nowe przepisy mają zwiększyć dostępność i jakość usług, ułatwić gminom tworzenie CUS i dopasować wsparcie do realnych potrzeb mieszkańców. Co konkretnie się zmieni i dlaczego ta reforma jest tak istotna?
- Centra Usług Społecznych – fundament lokalnego wsparcia, który potrzebuje nowego prawa
- Dlaczego potrzebna jest reforma CUS? Eksperci wskazują na szereg barier i braków
- Jakie zmiany przewiduje projekt ustawy? Lista rozwiązań
- Jakie korzyści przyniesie reforma Centrów Usług Społecznych?
- Konsultacje społeczne i eksperckie – fundament przygotowania projektu
- Kiedy reforma CUS wejdzie w życie i kto za nią odpowiada?
- Szansa na nową jakość w usługach społecznych
Centra Usług Społecznych – fundament lokalnego wsparcia, który potrzebuje nowego prawa
Centra Usług Społecznych (CUS) od kilku lat stanowią jeden z filarów polityki społecznej w Polsce. Zostały powołane ustawą z 19 lipca 2019 roku, a ich podstawową misją jest zapewnienie mieszkańcom gmin lepszego dostępu do usług społecznych, odpowiadających na realne potrzeby lokalnych społeczności. Obowiązujące przepisy funkcjonują jednak bez zmian od 1 stycznia 2020 roku. Praktyka pokazała, że mimo pozytywnych doświadczeń, obecne regulacje są zbyt sztywne i nie zawsze przystają do różnorodnych realiów gmin w całym kraju.
CUS-y zajmują się szerokim zakresem działań – od integracji i koordynowania usług, poprzez organizację wsparcia opiekuńczego, poradnictwo, działania edukacyjne i profilaktyczne, aż po świadczenia pieniężne i pozapieniężne. Ich rola jest ogromna, ponieważ nie tylko pomagają rodzinom, seniorom, osobom z niepełnosprawnościami czy zagrożonym wykluczeniem społecznym, ale też wspierają rozwój kapitału społecznego. Organizują warsztaty, szkolenia, inicjatywy lokalne, które budują więzi międzyludzkie i wzmacniają aktywność mieszkańców.
Jednak skala działania CUS jest wciąż zbyt mała. Do tej pory powstało nieco ponad 100 takich jednostek, choć eksperci wskazują, że potencjał istnieje co najmniej w 250 gminach. Dlaczego więc CUS nie są jeszcze powszechne? Kluczową barierą okazują się przepisy prawne – zbyt sztywne i ograniczające samorządy w możliwości dostosowania centrów do własnych warunków. Właśnie dlatego Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej (MRPiPS) przygotowało projekt ustawy o zmianie ustawy o realizowaniu usług społecznych przez centrum usług społecznych – oznaczony numerem UD294.
Dlaczego potrzebna jest reforma CUS? Eksperci wskazują na szereg barier i braków
Pomysł nowelizacji nie wziął się znikąd. Ministerstwo oparło się na analizie dotychczasowego funkcjonowania centrów, rekomendacjach Zespołu do spraw reformy systemu pomocy społecznej, a także szerokich prekonsultacjach. W spotkaniach uczestniczyło ponad 1000 przedstawicieli samorządów, instytucji i organizacji działających lokalnie. Wyniki tych prac jasno pokazały, że obecna ustawa wymaga zmian.
Do najważniejszych problemów i potrzeb, które zgłaszali praktycy, należą m.in.:
- brak ustawowej definicji usług społecznych,
- konieczność programowania działań w oparciu o diagnozę lokalnych potrzeb,
- zbyt sztywne zasady zatrudniania kadry,
- zakaz łączenia struktur CUS z placówkami całodobowymi,
- trudności z uruchamianiem centrów w mniejszych gminach.
Te ograniczenia powodują, że wiele samorządów, choć gotowych do stworzenia centrum, nie mogło tego zrobić. Projekt ustawy ma odblokować ten potencjał i sprawić, że usługi społeczne będą bardziej dostępne, elastyczne i odpowiadające lokalnym realiom.
Warto dodać, że reforma wpisuje się w szerszą strategię – jest częścią procesu deinstytucjonalizacji i realizacji „Strategii na rzecz Osób z niepełnosprawnościami 2021–2030”. Oznacza to, że zmiany w CUS są nie tylko korektą prawa, ale elementem długofalowej transformacji całego systemu wsparcia społecznego w Polsce.
Jakie zmiany przewiduje projekt ustawy? Lista rozwiązań
Projekt nowelizacji wprowadza szereg systemowych zmian. Ich celem jest zwiększenie dostępności i jakości usług społecznych, a także ułatwienie samorządom tworzenia i prowadzenia CUS. Poniżej najważniejsze z nich:
- Wprowadzenie definicji legalnej usług społecznych – pozwoli to uporządkować przepisy i ujednolicić rozumienie tego pojęcia w całym kraju.
- Doprecyzowanie katalogu realizatorów usług – dzięki temu w systemie zostaną uwzględnione wszystkie podmioty lokalne, które faktycznie wykonują zadania społeczne.
- Obowiązek opracowania programu usług społecznych – program będzie tworzony na podstawie diagnozy lokalnych potrzeb i potencjału społeczności. Co ważne, oba dokumenty będą konsultowane z mieszkańcami i przedstawiane Radzie Gminy lub Powiatu.
- Nowa podstawa prawna dla wewnętrznej struktury CUS – regulamin organizacyjny stanie się aktem prawa wewnętrznego, co zwiększy przejrzystość działania.
- Większa elastyczność zatrudnienia – samorządy będą mogły powołać większą liczbę organizatorów społeczności lokalnej i pracowników wspierających zespół ds. usług społecznych.
- Uchylenie zakazu włączania placówek całodobowych do CUS – to kluczowa zmiana, która umożliwi integrację usług i zwiększy elastyczność lokalnych rozwiązań.
- Złagodzenie wymagań kwalifikacyjnych kadry – m.in. dopuszczenie zatrudniania organizatora społeczności lokalnej z wykształceniem średnim po odpowiednim kursie czy zatrudnienia koordynatora KIPUS bez statusu pracownika socjalnego.
- Zmiana formy zatrudnienia dyrektora CUS – z powołania na umowę o pracę, co zwiększy stabilność i przejrzystość zatrudnienia.
- Możliwość zatrudnienia przed ukończeniem kursów specjalizacyjnych – z maksymalnym okresem 6 miesięcy na ich odbycie.
- Zrównanie uprawnień koordynatorów KIPUS z pracownikami socjalnymi – w zakresie dodatku terenowego i dodatkowego urlopu, jeśli spełniają wymagania zawodowe.
Widać więc wyraźnie, że projekt nie jest kosmetyczną poprawką, ale kompleksową reformą ram prawnych.
Jakie korzyści przyniesie reforma Centrów Usług Społecznych?
Projektowane zmiany mają duże znaczenie dla mieszkańców gmin, samorządów i samych pracowników sektora społecznego. Korzyści można podzielić na kilka głównych obszarów:
- dla mieszkańców: łatwiejszy dostęp do usług dopasowanych do lokalnych potrzeb, szybsze reagowanie na problemy społeczne, większa kompleksowość wsparcia;
- dla samorządów: większa elastyczność w tworzeniu CUS, możliwość dostosowania struktur do realiów gminy, uproszczenia organizacyjne;
- dla kadry CUS: nowe możliwości zatrudnienia, bardziej elastyczne wymagania kwalifikacyjne, lepsze warunki pracy, w tym dodatkowe urlopy i dodatki terenowe.
Reforma pozwoli także na lepszą integrację usług społecznych z innymi elementami wsparcia – jak mieszkalnictwo, usługi opiekuńcze czy działania edukacyjne. Dzięki temu mieszkańcy zyskają bardziej spójny i kompleksowy system pomocy.
Konsultacje społeczne i eksperckie – fundament przygotowania projektu
Warto podkreślić, że projekt ustawy nie powstał w gabinetach oderwanych od rzeczywistości. Został przygotowany w oparciu o bardzo szerokie konsultacje. W pracach Zespołu do spraw reformy systemu pomocy społecznej uczestniczyli przedstawiciele samorządów, praktycy z instytucji pomocy, eksperci oraz naukowcy.
Ministerstwo przeprowadziło również prekonsultacje, w których wzięło udział ponad 1000 osób z całej Polski. Rozmawiano o najważniejszych barierach i potrzebach, które teraz znalazły odzwierciedlenie w projekcie. To oznacza, że ustawa odpowiada na realne problemy i oczekiwania środowisk lokalnych, a nie jest jedynie formalną modyfikacją.
Kiedy reforma CUS wejdzie w życie i kto za nią odpowiada?
Organem odpowiedzialnym za przygotowanie projektu jest Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, a osobą odpowiedzialną – Podsekretarz Stanu Katarzyna Nowakowska. Projekt ma zostać przedłożony Radzie Ministrów jeszcze w IV kwartale 2025 roku.
To oznacza, że wkrótce rozpoczną się dalsze etapy procesu legislacyjnego. Jeśli zmiany zostaną przyjęte, możemy spodziewać się, że już w kolejnych latach liczba Centrów Usług Społecznych w Polsce znacząco wzrośnie. A co za tym idzie – mieszkańcy wielu gmin otrzymają szersze i lepiej zorganizowane wsparcie.
Szansa na nową jakość w usługach społecznych
Reforma Centrów Usług Społecznych to nie tylko korekta przepisów, ale krok w stronę zupełnie nowej jakości wsparcia w gminach. Projekt odpowiada na potrzeby mieszkańców, samorządów i pracowników, a jednocześnie wpisuje się w szerszą strategię deinstytucjonalizacji i włączania społecznego.
Najważniejsze zmiany – od wprowadzenia definicji usług społecznych, przez elastyczniejsze zasady zatrudniania, aż po integrację placówek całodobowych – sprawiają, że system wsparcia stanie się bardziej dostępny i skuteczny. To ogromna szansa, aby usługi społeczne przestały być postrzegane jako biurokratyczny obowiązek, a zaczęły realnie odpowiadać na potrzeby ludzi w ich najbliższym otoczeniu.
W najbliższych miesiącach okaże się, jak szybko projekt przejdzie przez proces legislacyjny. Jedno jest jednak pewne – zmiany w CUS są nieuniknione i oczekiwane przez samorządy w całej Polsce. Jeśli reforma zostanie przeprowadzona zgodnie z założeniami, będzie to ważny krok ku nowoczesnej i bardziej sprawiedliwej polityce społecznej.
Projekt ustawy o zmianie ustawy o realizowaniu usług społecznych przez centrum usług społecznych. Numer projektu: UD294