50 tys. zł grzywny i brak możliwości uczęszczania do publicznej placówki przez niezaszczepione dziecko – 17 października 2025 r. wchodzą w życie nowe zasady dotyczące szczepień ochronnych

• Czym są szczepienia ochronne, jakie ich rodzaje wyróżniamy i które ze szczepień są obowiązkowe dla dzieci?
• Obowiązek rodziców poddania dziecka obowiązkowym szczepieniom ochronnym przeciw chorobom zakaźnym – co należy przez niego rozumieć (czy jest to wyłącznie obowiązek prawny czy przymus bezpośredni)?
• W jaki sposób przeprowadzane są obowiązkowe szczepienia ochronne dzieci?
• Chociaż obowiązkowe szczepienie ochronne – co do zasady – nie może zostać wykonane dziecku pod przymusem bezpośrednim, nie oznacza to jednak, że rodzicom nieszczepiącym swoich dzieci, nie grożą żadne konsekwencje
• Od 17 października 2025 r. niezaszczepione dziecko nie zostanie również przyjęte do publicznego żłobka – w Białymstoku wchodzą w życie nowe zasady rekrutacji do żłobków

Czym są szczepienia ochronne, jakie ich rodzaje wyróżniamy i które ze szczepień są obowiązkowe dla dzieci?

Szczepienie ochronne polega na podaniu szczepionki przeciw określonej chorobie zakaźnej, w celu uzyskania „sztucznego” uodpornienia przeciwko tej chorobie. Szczepionka wywołuje odpowiedź immunologiczną podobną do naturalnej odporności, którą uzyskuje się po przebytym zakażeniu lub chorobie. Głównym celem szczepionki jest ochrona przed ciężkim przebiegiem choroby i powikłaniami, których nie da się przewidzieć.

W skład szczepionki wchodzą najczęściej antygeny, które uzyskiwane są z żywych lub zabitych drobnoustrojów, ich oczyszczonych fragmentów lub produktów metabolizmu bakterii, jak również w wyniku inżynierii genetycznej. Szczepionki najnowszej generacji (np. mRNA lub wektorowe) zawierają informację genetyczną, na podstawie której (już w komórkach osoby zaszczepionej) produkowany jest antygen.

Szczepienia ochronne dzieci prowadzone są zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych na danych rok, ogłaszanym przez Głównego Inspektora Sanitarnego. Program Szczepień Ochronnych na rok 2025 dostępny jest pod adresem: LINK.

Wśród szczepień dedykowanych dzieciom wyróżniamy:

• szczepienia obowiązkowe,
• szczepienia zalecane oraz
• szczepienia poekspozycyjne, których obowiązek wykonania powstaje w związku z wystąpieniem zdarzenia skutkującego narażeniem dziecka na zakażenie określoną chorobą (tj. po ekspozycji dziecka na czynnik zakaźny).

Zgodnie z aktualnym programem szczepień ochronnych – obowiązkowe szczepienia ochronne, którym poddawane są dzieci, obejmują szczepienia przeciw:

• gruźlicy,
• WZW B,
• rotawirusom,
• błonicy, tężcowi i krztuścowi,
• poliomyelitis,
• Hib (Haemophilus influenzae typu b),
• pneumokokom oraz
• odrze, śwince i różyczce.

Szczepienia obowiązkowe są bezpłatne i finansowane z budżetu państwa. Rodzice mogą jednak zdecydować się na zastąpienie bezpłatnych szczepionek obowiązkowych, szczepionkami wysoce skojarzonymi, które zapewniają mniej wkłuć, mniej wizyt oraz mniej stresu i bólu dla dziecka.

Zalecane szczepienia ochronne dedykowane dzieciom, obejmują natomiast – szczepienia przeciw:

• HPV – które przysługuje bezpłatnie,
• meningokokom grupy B i meningokokom grupy A, C, W135 i Y,
• grypie,
• ospie wietrznej,
• kleszczowemu zapaleniu mózgu,
• wirusowemu zapaleniu wątroby typu A oraz
• COVID-19 – które również przysługuje bezpłatnie.

Obowiązek rodziców poddania dziecka obowiązkowym szczepieniom ochronnym przeciw chorobom zakaźnym – co należy przez niego rozumieć (czy jest to wyłącznie obowiązek prawny czy przymus bezpośredni)?

Każda osoba przebywająca na terytorium Polski, jest obowiązana do poddawania się szczepieniom ochronnym, na zasadach określonych w ustawie z dnia 5.12.2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. W przypadku dzieci – odpowiedzialność za wypełnienie obowiązku poddawania ich szczepieniom ochronnym, ciąży na rodzicach.

Obowiązek rodziców, wykonywania dzieciom obowiązkowych szczepień ochronnych przeciw chorobom zakaźnym, jest obowiązkiem prawnym, za którego niewypełnienie grożą określone sankcje i od którego uwolnić mogą jedynie konkretne przeciwwskazania lekarskie do szczepienia.¹

Powyższe, nie oznacza jednak, że szczepienie ochronne może zostać wykonane dziecku, wbrew woli jego rodziców, pod tzw. przymusem bezpośrednim. Jedyna okoliczność, w której ustawodawca przewidział możliwość wykonania szczepienia wbrew woli pacjenta lub jego opiekuna prawnego, jest sytuacja, w której u osoby poddawanej przymusowemu szczepieniu – podejrzewa się lub rozpoznano szczególnie niebezpieczną i wysoce zakaźną chorobę, stanowiącą bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia innych osób. Wówczas – zgodnie z art. 36 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi – szczepienie ochronne, na podstawie decyzji lekarza, może zostać podane w ramach wspomnianego powyżej przymusu bezpośredniego, który polega na przytrzymaniu, unieruchomieniu pacjenta i przymusowym podaniu mu szczepionki.

W jaki sposób przeprowadzane są obowiązkowe szczepienia ochronne dzieci?

Zaraz po porodzie, dziecku zakładana jest tzw. karta uodpornienia oraz książeczka szczepień. Karta uodpornienia jest przekazywana ze szpitala do placówki ochrony zdrowia, w której rodzice dokonali wyboru lekarza rodzinnego dla swojego dziecka. Książeczka szczepień dziecka natomiast, wydawana jest rodzicom wraz z wypisem ze szpitala po porodzie.

Obowiązkiem lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę zdrowotną nad dzieckiem, jest powiadomienie rodziców o obowiązku poddania dziecka szczepieniom, a także poinformowanie ich o szczepieniach zalecanych.

Podanie dziecku szczepionki, każdorazowo poprzedzone jest lekarskim badaniem kwalifikacyjnym w celu wykluczenia ewentualnych przeciwwskazań do wykonania szczepienia. Zgodnie z art. 17 ust. 3 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi – od wykonania badania kwalifikacyjnego, do szczepienia, nie mogą upłynąć więcej niż 24 godziny. W przypadku gdy badanie kwalifikacyjne daje podstawy do długotrwałego odroczenia szczepienia – lekarz rodzinny zobowiązany jest skierować dziecko do konsultacji specjalistycznej. Lekarskie badanie kwalifikacyjne oraz obowiązkowe szczepienia ochronne u dzieci, które nie ukończyły 6 roku życia, przeprowadzane są w obecności rodzica dziecka lub odpowiednio – jego opiekuna faktycznego albo innej osoby, która sprawuje pieczę nad dzieckiem.

Po przeprowadzeniu szczepienia, fakt ten odnotowywany jest w karcie uodpornienia oraz książeczce szczepień dziecka.

Organem sprawującym nadzór nad wykonywaniem obowiązkowych szczepień ochronnych przez placówki ochrony zdrowia, jest państwowy powiatowy inspektor sanitarny.

Chociaż obowiązkowe szczepienie ochronne – co do zasady – nie może zostać wykonane dziecku pod przymusem bezpośrednim, nie oznacza to jednak, że rodzicom nieszczepiącym swoich dzieci, nie grożą żadne konsekwencje

Rodzice niewykonujący dziecku (u którego nie występują przeciwwskazania do jego wykonania) obowiązkowego szczepienia ochronnego, przede wszystkim – narażają je na zachorowanie i ewentualne powikłania groźnej choroby zakaźnej. Siebie natomiast – na określone sankcje prawne. Wobec takich rodziców może zostać wszczęte postępowanie egzekucyjne, mające na celu zmotywowanie ich do poddania dziecka obowiązkowemu szczepieniu. W ramach powyższego postępowania, organ egzekucyjny (Wojewoda) – zgodnie z art. 119 i n. ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji – może nałożyć na rodziców tzw. „grzywnę w celu przymuszenia” ich do wykonania dziecku szczepienia. Grzywna ta, może być nakładana na rodziców nawet kilkakrotnie, przy czym każdorazowo nałożona grzywna nie może przekraczać kwoty 10 000 zł, a suma wszystkich grzywien – kwoty 50 000 zł.

Jeżeli egzekucja administracyjna okaże się nieskuteczna – rodzice uporczywie uchylający się od wykonywania dziecku obowiązkowych szczepień ochronnych, mogą podlegać odpowiedzialności przewidzianej w Kodeksie wykroczeń, tj. może zostać na nich nałożona kolejna grzywna w wysokości do 1 500 zł. Sąd opiekuńczy, może ponadto z urzędu, wszcząć przeciwko rodzicom dziecka postępowanie o ograniczenie im władzy rodzicielskiej.

Należy podkreślić, że odpowiedzialność rodziców za wykonywanie dzieciom szczepień, to poza odpowiedzialnością prawną, również odpowiedzialność społeczna za przeciwdziałanie rozprzestrzenianiu się niebezpiecznych chorób. Z najnowszych statystyk Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH wynika natomiast, że liczba osób uchylających się od szczepień obowiązkowych stale rośnie. Według stanu na koniec 2023 r. – w okresie 2019-2023 liczba uchyleń od szczepień obowiązkowych zwiększyła się prawie 2-krotnie, od 48,6 tys. uchyleń w roku 2019 do 87,3 tys. uchyleń w roku 2023.²

Liczba odmów obowiązkowych szczepień ochronnych w roku 2023, z podziałem na województwa, przedstawia się następująco:

Od 17 października 2025 r. niezaszczepione dziecko nie zostanie również przyjęte do publicznego żłobka – w Białymstoku wchodzą w życie nowe zasady rekrutacji do żłobków

Kolejną „sankcją” za niepoddawanie dziecka obowiązkowym szczepieniom ochronnym, na wprowadzenie której zdecydowały się władze miasta Białegostoku jest brak możliwości jego uczęszczania do publicznego żłobka. W dniu 29 września 2025 r. radni miejscy zatwierdzili zmiany w statutach dotyczących kryteriów naboru do wszystkich publicznych żłobków w mieście. Od 17 października br. – jedynym warunkiem rekrutacji do białostockich żłobków będzie posiadanie przez dziecko obowiązkowych szczepień ochronnych, zgodnie z aktualnym Programem Szczepień Ochronnych. W przypadku dzieci posiadających przeciwwskazania do szczepień, wymagane będzie natomiast przedstawienie zaświadczenia od lekarza specjalisty. Zgodnie z zapisem podjętych w tym przedmiocie uchwał Rady Miasta Białystok:

„Do żłobka przyjmowane są dzieci, które posiadają obowiązkowe szczepienia ochronne, zgodnie z aktualnym Programem Szczepień Ochronnych potwierdzone poprzez okazanie do wglądu książeczki zdrowia dziecka z wpisem wykonanych szczepień. W przypadku dzieci posiadających przeciwwskazania do szczepień potwierdzone zaświadczenie od lekarza specjalisty”

Dotychczasowe kryteria naboru do białostockich żłobków wskazywały, że do żłobków miejskich mogą uczęszczać dzieci rodziców: pracujących, uczących się, bądź bezrobotnych (przez okres 3 miesięcy) oraz zamieszkających w Białymstoku, którzy rozliczali PIT w ww. mieście, a także – przestrzegających obowiązkowych szczepień ochronnych.

Po zmianach, nie będzie już brane pod uwagę miejsce zamieszkania, zatrudnienie czy miejsce rozliczenia PIT. Pozostanie jedynie warunek obowiązkowych szczepień ochronnych lub przedstawienie zaświadczenia o przeciwwskazaniach dziecka do szczepień.

Jak informuje Urząd Miejski w Białymstoku – nie zmienią się natomiast dotychczasowe grupy preferencyjne dzieci podczas naboru do żłobków, zgodnie z którymi pierwszeństwo w przyjęciu do placówki nadal posiadać będą:

1. dzieci z rodzin wielodzietnych posiadających Białostocką Kartę Dużej Rodziny w proporcji jedno dziecko na dziesięcioro z kolejki,
2. rodzeństwa dzieci uczęszczających do żłobka,
3. dzieci pracowników żłobka oraz
4. dzieci niepełnosprawne posiadające orzeczenie o niepełnosprawności w proporcji jedno dziecko na pięcioro z kolejki,

a do Żłobka Miejskiego nr 5 w Białymstoku, do którego przyjmowane są dzieci ze specjalistycznymi dietami żywieniowymi, ponadto – dzieci wymagające diet eliminacyjnych, posiadające zaświadczenie od lekarza specjalisty o konieczności stosowania określonej diety.

Powyższe zmiany, wynikają z następujących uchwał Rady Miast Białystok:

• uchwały nr XVII/262/25 z dnia 29 września 2025 r. zmieniającej uchwałę w sprawie ustalenia Statutu Żłobka Miejskiego Nr 1 Integracyjnego w Białymstoku,
• uchwały nr XVII/263/25 z dnia 29 września 2025 r. zmieniającej uchwałę w sprawie ustalenia Statutu Żłobka Miejskiego Nr 2 w Białymstoku,
• uchwały nr XVII/264/25 z dnia 29 września 2025 r. zmieniającej uchwałę w sprawie ustalenia Statutu Żłobka Miejskiego Nr 3 w Białymstoku,
• uchwały nr XVII/265/25 z dnia 29 września 2025 r. zmieniającej uchwałę w sprawie ustalenia Statutu Żłobka Miejskiego Nr 4 w Białymstoku,
• uchwały nr XVII/266/25 z dnia 29 września 2025 r. zmieniającej uchwałę w sprawie ustalenia Statutu Żłobka Miejskiego Nr 5 w Białymstoku,
• uchwały nr XVII/267/25 z dnia 29 września 2025 r. zmieniającej uchwałę w sprawie ustalenia Statutu Żłobka Miejskiego Nr 6 w Białymstoku,
• uchwały nr XVII/268/25 z dnia 29 września 2025 r. zmieniającej uchwałę w sprawie ustalenia Statutu Żłobka Miejskiego Nr 7 w Białymstoku,
• uchwały nr XVII/269/25 z dnia 29 września 2025 r. zmieniającej uchwałę w sprawie ustalenia Statutu Żłobka Miejskiego Nr 8 w Białymstoku oraz
• uchwały nr XVII/270/25 z dnia 29 września 2025 r. zmieniającej uchwałę w sprawie ustalenia Statutu Żłobka Miejskiego Nr 9 w Białymstoku,

które wchodzą w życie w po upływie 14 dni od dnia ich ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Województwa Podlaskiego, tj. 17 października 2025 r.

¹ wyrok SN z dnia 8.01.2016 r., sygn. akt V KK 306/15

² Szczepienia.info, „Jaka jest liczba uchyleń dotyczących szczepień obowiązkowych?”, 30 września 2024 r. (https://szczepienia.pzh.gov.pl/faq/jaka-jest-liczba-uchylen-szczepien-obowiazkowych/)

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 924 z późn. zm.)
• Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 września 2023 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych (t.j. Dz.U. z 2025 r., poz. 782)
• Ustawa z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (t.j. Dz.U. z 2025 r., poz. 132 z późn. zm.)
• Ustawa z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń (t.j. Dz.U. z 2025 r., poz. 734)