Projekt ustawy o asystencji osobistej to ogromny krok w kierunku niezależnego życia osób z niepełnosprawnościami. Ma zastąpić niestabilne programy (jak AOON) systemową regulacją. Nowa ustawa, przyjęta przez Stały Komitet Rady Ministrów we wrześniu 2025 r., wprowadza pełną indywidualizację wsparcia, którego wymiar może sięgnąć nawet 240 godzin miesięcznie. Sprawdź, co ta rewolucja oznacza dla Ciebie i Twoich bliskich.
- Systemowe uregulowanie asystencji osobistej
- Aktualna sytuacja i kluczowe problemy asystencji osobistej
- Kluczowe cele nowej ustawy o asystencji osobistej
- III. Istota i wymiar nowego wsparcia dla osób z niepełnosprawnościami
- Kluczowe elementy i mechanizmy projektu ustawy o asystencji osobistej
Systemowe uregulowanie asystencji osobistej
Projekt ustawy o asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami to bardzo ważny moment w realizacji prawa do niezależnego życia osób wymagających intensywnego wsparcia (persons with high-support needs). Usługa asystencji osobistej polega na indywidualnym wsparciu w wykonywaniu codziennych czynności. Jej celem jest aktywne włączenie i pełny udział osób z niepełnosprawnościami w życiu społecznym oraz zawodowym.
Dlaczego dotychczasowy system asystencji osobistej był niewystarczający?
Istniejące do tej pory rozwiązania (np. roczny Program AOON) nie zapewniały trwałych i powszechnych warunków realizacji usługi, ponieważ były oparte na rozwiązaniach o charakterze konkursowym czy regionalnym. W efekcie dostęp do wsparcia był nierówny.
Realizacja międzynarodowych zobowiązań
Wprowadzenie systemowej ustawy jest również realizacją prawa osób z niepełnosprawnościami do niezależnego życia i pełnego włączenia w społeczność lokalną, zawartego w art. 19 Konwencji ONZ o Prawach Osób z Niepełnosprawnościami, którą Polska ratyfikowała w 2012 r.
Aktualna sytuacja i kluczowe problemy asystencji osobistej
Potrzeba systemowych rozwiązań jest podyktowana kilkoma kluczowymi problemami, które dotykają blisko 1,2 miliona osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności w Polsce.
Konsekwencje braku systemowych regulacji
Brak stabilności: Finansowanie usług asystenckich jedynie w ramach programów ze środków Funduszu Solidarnościowego skutkuje brakiem pewności dostępu do usługi i niechęcią do świadczenia jej przez asystentów.
Brak alternatyw: Osoby wymagające bardzo intensywnego wsparcia (high-support needs) często nie mają realnych i stabilnych alternatyw dla zamieszkania w instytucjach całodobowych (jak DPS czy ZOL).
Obciążenie dla opiekunów: Brak systemowego wsparcia znacząco obciąża rodziny i opiekunów, dla których wspieranie bliskich w życiu codziennym staje się często jedyną rolą społeczną.
Kluczowe cele nowej ustawy o asystencji osobistej
Projekt ustawy o asystencji osobistej ma na celu wprowadzenie rozwiązań systemowych, które:
- Zapewnią stabilność i powszechność dostępu do usług asystencji osobistej.
- Umożliwią zwiększenie poziomu niezależności i komfortu życia codziennego.
- Zapewnią wsparcie dla rodzin i opiekunów, pozwalając im na podjęcie aktywności zawodowej.
III. Istota i wymiar nowego wsparcia dla osób z niepełnosprawnościami
Zakłada się wprowadzenie rozwiązań umożliwiających precyzyjne kierowanie usługi do osób z niepełnosprawnościami, adekwatnie do ich potrzeb.
Indywidualizacja wsparcia: od 30 do 240 godzin
Zakres przyznawanych użytkownikowi godzin usług asystenckich będzie się wahać od 30 do 240 godzin miesięcznie.
W najniższych wymiarach usługa będzie świadczona tylko przez kilka godzin w tygodniu, co wspiera głównie aktywność zawodową opiekunów.
Jak będzie ustalany wymiar wsparcia?
Ustalanie prawa do asystencji osobistej odbywać się będzie poprzez złożenie wniosku do Wojewódzkiego Zespołu ds. Orzekania o Niepełnosprawności. Podstawą będzie wystandaryzowany proces oceniania potrzeb, bazujący na:
- Formularzu samooceny potrzeb.
- Wywiadzie w miejscu zamieszkania.
- Obserwacji osoby z niepełnosprawnością.
- Rola Zespołu ds. ustalania prawa do asystencji
Na tej podstawie Zespół ds. ustalania prawa do asystencji osobistej (składający się z dwóch przeszkolonych i certyfikowanych członków) będzie wypełniał Formularz, który umożliwi:
- Zróżnicowanie liczby godzin w zależności od potrzeb.
- Zróżnicowanie stawek dla asystenta z racji na szczególne potrzeby użytkownika (np. komunikacja wspomagająca, zachowania trudne).
- Ostateczna decyzja będzie miała charakter decyzji administracyjnej, od której będzie przysługiwało odwołanie.
Kluczowe elementy i mechanizmy projektu ustawy o asystencji osobistej
Projekt zakłada wprowadzenie mechanizmów, które zapewnią elastyczność i kontrolę nad realizacją usługi.
Gwarancja powszechności i realizacji
Rozwiązaniem gwarantującym powszechność usługi będzie zobligowanie samorządu powiatowego do zapewnienia form jej realizacji. Powiat będzie mógł wykonywać usługę we własnym zakresie, zlecić jej wykonanie podmiotom pozarządowym lub dopuścić samozarządzanie asystencją osobistą przez użytkownika.
Swoboda wyboru asystenta
Jednym z fundamentów projektu jest swoboda wyboru przez osobę z niepełnosprawnością podmiotu świadczącego dla niej usługę oraz gwarancja swobody wyboru samego asystenta. Użytkownik ma prawo wyboru spośród co najmniej dwóch kandydatów wskazanych przez organizację lub powiat.
Wymagania i certyfikacja
System wymagań dla asystentów obejmie odpowiednie szkolenia i weryfikację posiadania kwalifikacji. Organizacje pozarządowe chcące świadczyć usługi będą podlegały certyfikacji, która obejmie potencjał, organizację i bezpieczeństwo realizacji usługi.
System rozliczeń i finansowania
Rozliczenia będą realizowane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS), na bazie informacji zatwierdzanych w systemie informatycznym.
Zasada będzie płatność za faktycznie zrealizowane usługi (z zaliczkowaniem).
Osoba z niepełnosprawnością będzie mogła wykorzystać przyznany wymiar asystencji osobistej w określonym czasie, co zapewni niezbędną elastyczność wsparcia.
Podstawa prawna:
Projekt ustawy o asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami.
Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych, sporządzona w Nowym Jorku dnia 13 grudnia 2006 r..
Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.