Pojęcie konkurencji
Konkurencja polega na rywalizacji w osiąganiu tych samych celów gospodarczych, tzn. np. w zdobywaniu klientów zainteresowanych nabywaniem dóbr zaspokajających określone potrzeby. Taka rywalizacja konkurentów jest ograniczona lub wręcz niemożliwa, gdy jeden z przedsiębiorców działających na rynku ma pozycję monopolisty. Stan konkurencji jest oczywiście stanem pożądanym, jednak również dążenie przedsiębiorców do zdobycia jak największego udziału w rynku jest zachowaniem zupełnie naturalnym. Dlatego też prawo nie zakazuje zdobywania lub utrzymywania tzw. pozycji dominującej na rynku, jednak celem złagodzenia negatywnych skutków takiego stanu rzeczy, zakazuje nadużywania pozycji dominującej.
Regulacje prawne
Zgodnie z art. 9 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2007 r. Nr 50, poz. 331 ze zm., dalej „ustawa”), zakazane jest nadużywanie pozycji dominującej na rynku właściwym przez jednego lub kilku przedsiębiorców.
Zobacz: Jakie ustawy powinien znać konsument?
Pozycja dominująca
Przez pozycję dominującą rozumie się taką pozycję przedsiębiorcy, która umożliwia mu zapobieganie skutecznej konkurencji na rynku właściwym, przez stworzenie możliwości działania niezależnie od konkurentów, kontrahentów i konsumentów. Innymi słowy, przedsiębiorca ma pozycję dominującą jeżeli jest najsilniejszym podmiotem prowadzącym działalność na danym rynku, dzięki czemu może on np. dowolnie kształtować ceny, ponieważ kontrahenci są niejako zmuszeni do korzystania z produktów takiego przedsiębiorcy, wobec braku możliwości skorzystania z oferty realnej konkurencji.
W celu uproszczenia oceny, czy w przypadku danego przedsiębiorcy można mówić o pozycji dominującej, wprowadzono domniemanie, zgodnie z którym przedsiębiorca ma pozycję dominującą, jeżeli jego udział w rynku przekracza 40 %. Przekroczenie progu 40 % udziału w rynku właściwym nie przesądza jednak automatycznie o posiadaniu pozycji dominującej. Można bowiem dowodzić, że pomimo tak istotnego udziału w rynku, pozycja innych przedsiębiorców działających na tym rynku jest na tyle istotna, że umożliwia im skuteczne konkurowanie. Taka sytuacja może mieć miejsce np. na rynkach tzw. oligopolistycznych, gdzie działa niewielka liczba przedsiębiorców o podobnej pozycji. Należy jednak pamiętać, że pozycję dominującą może posiadać także kilku przedsiębiorców wspólnie, jeśli podejmują oni skoordynowane działania (tzw. kolektywna pozycja dominująca).
Ustalenie pozycji dominującej
Aby ustalić, czy przedsiębiorca ma pozycję dominującą na rynku, konieczne jest określenie rynku właściwego, na którym prowadzi on swoją działalność gospodarczą. Rynek właściwy to rynek towarów (również usług), które ze względu na ich przeznaczenie, cenę czy właściwości są uznawane przez ich nabywców za substytuty (rynek właściwy produktowo) oraz są oferowane na obszarze, na którym panują zbliżone warunki konkurencji (rynek właściwy terytorialnie). Określenie rynku właściwego jest niezbędne dla oceny siły rynkowej konkretnego przedsiębiorcy (np. rynkiem właściwym terytorialnie dla podmiotu zajmującego się transportem miejskim jest teren miasta, na którym on funkcjonuje).
Nadużycie pozycji dominującej
Kiedy mamy do czynienia z nadużyciem pozycji dominującej? Jak wyżej wskazano, zgodnie z ustawą, samo posiadanie pozycji dominującej przez przedsiębiorcę nie jest zabronione. Zakazane jest natomiast nadużywanie takiej pozycji. Może ono polegać np. na stosowaniu nieuczciwych praktyk cenowych (np. narzucaniu nadmiernie wygórowanych lub rażąco niskich cen). Nadużyciem pozycji dominującej może być także sztuczne ograniczanie wielkości produkcji lub zbytu towarów, ze szkodą dla kontrahentów lub konsumentów. Podobnie, nadużyciem może być także stosowanie niejednolitych warunków umów stwarzających zróżnicowane warunki konkurencji. Przykładowe wymienienie tego rodzaju zakazanych praktyk zawiera art. 9 ust. 2 ustawy. Istotne jest przy tym, że wymienione w ustawie sposoby działania uważane za nadużycie pozycji dominującej są oparte o sformułowania nieostre, które mogą być różnie interpretowane. Ważne jest zatem, aby przedsiębiorcy, którzy mogą być uznani za posiadających pozycję dominującą na rynku, szczególnie ostrożnie podchodzili do podejmowanych działań rynkowych, tak aby nie narażali się na zarzut stosowania praktyk ograniczających konkurencję, a w razie sporu z organem antymonopolowym potrafili uzasadnić zgodność z prawem stosowanej polityki rynkowej.
Zobacz: Interes publiczny przy ochronie konkurencji i konsumentów
Podsumowanie
Podsumowując, choć prawo nie zakazuje dążenia do zdobycia i utrzymywania pozycji dominującej, zakazane jest nadużycie takiej pozycji. Aby stwierdzić, czy przedsiębiorca ma w ogóle pozycję dominującą, a co za tym idzie, czy może jej nadużyć, należy określić tzw. rynek właściwy na którym działa. Nadużycie pozycji dominującej może w szczególności polegać na stosowaniu nieuczciwych praktyk cenowych, czy narzucaniu nieuczciwych warunków umów. Przepisy ustawy wymieniające przykładowe sposoby nadużycia pozycji dominującej, z uwagi na ogólny charakter, mogą być różnie interpretowane. Przedsiębiorcy posiadający pozycję dominującą, powinni zatem zachowywać szczególną ostrożność w ramach prowadzonej polityki rynkowej, aby nie narazić się na zarzut takiego nadużycia.