Granica 70 lat: dyskryminacja czy zabezpieczenie w umowach medycznych? W ostatnim czasie obywatel zgłosił zastrzeżenia wobec warunku umownego stosowanego przez prywatnego przedsiębiorcę medycznego, który przyznaje mu prawo do rozwiązania umowy z konsumentem bez zachowania okresu wypowiedzenia z powodu osiągnięcia przez konsumenta 70. roku życia. Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich zwróciło się do Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z prośbą o rozważenie zbadania wzorców umownych tego podmiotu w zakresie stosowania takiego postanowienia umownego. Takie postanowienie może mieć charakter dyskryminujący i stawiać konsumentów-seniorów w mniej korzystnej sytuacji prawnej i faktycznej, co jest niezgodne z zasadami równego traktowania oraz dobrymi obyczajami rynku usług zdrowotnych.
- Granica 70 lat: dyskryminacja czy zabezpieczenie w umowach medycznych? UOKiK zajmuje się sprawą seniora i podmiotu medycznego
- Opis praktyki kontraktowej zgłoszonej przez obywatela
- Ramy prawne i katalog klauzul abuzywnych
- Analiza prawna zgłoszonego zapisu
- Dotychczasowe działania UOKiK wobec sektora usług opiekuńczych i zdrowotnych
- Konsekwencje prawne i społeczne zapisu warunkowego na wiek
Granica 70 lat: dyskryminacja czy zabezpieczenie w umowach medycznych? UOKiK zajmuje się sprawą seniora i podmiotu medycznego
W ostatnim czasie obywatel zgłosił zastrzeżenia wobec warunku umownego stosowanego przez prywatnego przedsiębiorcę medycznego, który przyznaje mu prawo do rozwiązania umowy z konsumentem bez zachowania okresu wypowiedzenia z powodu osiągnięcia przez konsumenta 70. roku życia. Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich zwróciło się do Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z prośbą o rozważenie zbadania wzorców umownych tego podmiotu w zakresie stosowania takiego postanowienia umownego.
Opis praktyki kontraktowej zgłoszonej przez obywatela
Uszczegóławiając, według komunikatu przedstawionego przez RPO, w przypadku umów zawartych na czas nieokreślony przedsiębiorca przewiduje możliwość natychmiastowego rozwiązania umowy po przekroczeniu przez klienta wieku 70 lat. W umowach terminowych uprawnienie to ma powstać w chwili, gdy umowa przekształci się w umowę na czas nieokreślony, czyli również może prowadzić do natychmiastowego rozwiązania po osiągnięciu przez konsumenta wskazanego wieku. Z przekazanych informacji wynika, że zapis ten jest stosowany jako element wzorca umownego oferowanego konsumentom, a nie wyniknął z indywidualnych negocjacji.
Ramy prawne i katalog klauzul abuzywnych
Kodeks cywilny przewiduje mechanizmy ochrony konsumentów przed postanowieniami umownymi, które nie zostały uzgodnione indywidualnie i które kształtują prawa lub obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszający jego interesy.
W szczególności art. 385 i następne Kodeksu Cywilnego stanowią, że w razie wątpliwości uważa się, że niedozwolonym postanowieniem umownym jest to, które zastrzega dla kontrahenta konsumenta uprawnienie wypowiedzenia umowy zawartej na czas nieoznaczony, bez wskazania ważnych przyczyn i stosownego terminu wypowiedzenia. Regulacje KC wskazują przykładowe typy klauzul, które w razie wątpliwości uznaje się za niedozwolone.
Analiza prawna zgłoszonego zapisu
Postanowienie umożliwiające jednostronne i natychmiastowe rozwiązanie umowy z powodu osiągnięcia przez konsumenta konkretnego wieku wpisuje się w przykład z art. 385 zn. 3 pkt 15 KC jako klauzula, którą w razie wątpliwości należy traktować jako niedozwoloną, ponieważ przyznaje przedsiębiorcy prawo do wypowiedzenia umowy na czas nieoznaczony bez określenia ważnej przyczyny i okresu wypowiedzenia.
Stosowanie takiego rozwiązania bez uprzedniego uzasadnienia merytorycznego oraz bez proporcjonalnego okresu wypowiedzenia podważa równowagę kontraktową i może naruszać zasadę dobrych obyczajów w obrocie z konsumentami.
Przyjęcie wieku jako automatycznego kryterium rozwiązującego umowę stwarza ryzyko dyskryminacji ze względu na wiek, zwłaszcza gdy brak jest dowodów, że osiągnięcie tej granicy realnie uniemożliwia świadczenie lub korzystanie z usługi zdrowotnej w sposób bezpieczny i celowy.
Dotychczasowe działania UOKiK wobec sektora usług opiekuńczych i zdrowotnych
Jak wynika z analiz spraw UOKiK wielokrotnie badał wzorce umowne w sektorze prywatnej opieki i usług zdrowotnych, identyfikując powszechne praktyki abuzywne, w tym możliwość natychmiastowego rozwiązywania umów, zatrzymywanie wpłat za niezrealizowane świadczenia, czy jednostronne zmiany warunków umowy przez przedsiębiorców. Wyniki wcześniejszych kontroli pokazały, że istotny odsetek wzorców umownych w tej branży zawierał zastrzeżenia naruszające prawa konsumentów, a UOKiK podejmował interwencje i wystąpienia do przedsiębiorców w celu skorygowania praktyk. Rejestr klauzul niedozwolonych prowadzony przez UOKiK stanowi narzędzie identyfikacji i upowszechniania orzeczeń dotyczących takich postanowień.
Konsekwencje prawne i społeczne zapisu warunkowego na wiek
Skutkiem zastosowania omawianego postanowienia może być utrata opieki medycznej lub usług na rzecz osób starszych bez okresu przejściowego, co stwarza realne ryzyko naruszenia praw pacjenta i praw konsumenta oraz godziwości postępowania wobec osób starszych. Takie postanowienie może mieć charakter dyskryminujący i stawiać konsumentów-seniorów w mniej korzystnej sytuacji prawnej i faktycznej, co jest niezgodne z zasadami równego traktowania oraz dobrymi obyczajami rynku usług zdrowotnych.
Z punktu widzenia prewencji i transparentności rynkowej, stosowanie warunków automatycznie uzależnionych od wieku bez indywidualnej oceny stanu zdrowia i zdolności świadczenia powoduje brak proporcjonalności i obiektywnego uzasadnienia takiego rozwiązania.
W takich sprawach jak ta, UOKiK bada wzorce umowne pod kątem abuzywności postanowień. W razie potwierdzenia stosowania klauzul abuzywnych należy domagać się od przedsiębiorcy usunięcia takich zapisów ze wzorców/ umów oraz poinformować konsumentów o zmianach w sposób przejrzysty i adekwatny. W konsekwencji przedsiębiorcy z sektora usług zdrowotnych powinni zastąpić automatyczne kryteria wieku mechanizmami opartymi na indywidualnej ocenie medycznej i potrzebie świadczenia usług, a w przypadku konieczności zmiany warunków umowy przewidywać odpowiednie okresy wypowiedzenia i środki zabezpieczające interesy klientów. Konsumentom-seniorom rekomenduje się wnikliwe zapoznanie się z treścią wzorców umownych przed podpisaniem umowy i zgłaszanie zastrzeżeń do organów ochrony praw konsumenckich, jeżeli napotkają zapisy pozwalające na jednostronne, natychmiastowe rozwiązanie umowy z uwagi na wiek.
Mając na uwadze powyższe, zgłoszona praktyka budzi poważne wątpliwości prawne i etyczne w świetle obowiązujących zasad ochrony konsumentów i katalogu klauzul niedozwolonych. Monitoring i ewentualne działania instytucji ochrony konkurencji i konsumentów wobec takich wzorców umownych są uzasadnione i zgodne z dotychczasową praktyką regulacyjną wobec sektora prywatnych usług opiekuńczych oraz zdrowotnych.