Czym jest niepoczytalność?

Roma Opoka
Aplikant adwokacki
rozwiń więcej
złość, Fotolia
Nie popełnia przestępstwa kto z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych, nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoich postępowaniem. Tyle przepisy, a jak to wygląda w praktyce?

Czy dowiedzenie, że osoba w chwili czynu była niepoczytalna wyłącza karalność? Jakie badania muszą zostać przeprowadzone? Jakie są przesłanki stwierdzenia niepoczytalności sprawcy?

Negatywna przesłanka przypisania zawinienia

Nie można przypisać sprawcy zawinienia jeżeli był ona w stanie choroby psychicznej lub dokuczał mu niedorozwój umysłowy. Dowodzenie niepoczytalności w ten sposób określane jest jako psychiatryczne. Ułatwia to usprawiedliwienie sprawców nawet gdy ich stan psychiczny w chwili czynu nie wpływał bezpośrednio na konkretny proces decyzyjny stojący u podstaw ocenianego czynu. W Polsce ocena stanu psychicznego sprawcy bazuje na metodzie psychiatrycznej i psychologicznej. Oznacza to, że ustala się występujący w czasie czynu stan niemożności rozpoznania znaczenia czynu lub pokierowania sowim postępowaniem, jak również źródła tego stanu. Źródła te mogą być elementem usprawiedliwiającym.

Zobacz: Popełnienie przestępstwa w stanie niepoczytalności

Kiedy winny jest niewinny

Brak możliwości rozpoznania znaczenia czynu lub pokierowania swoim postępowaniem, który nastąpił z konkretnego, wskazanego w ustawie powodu, którym jest choroba psychiczna, upośledzenie umysłowe lub inne zakłócenie czynności psychicznych powoduje iż czyn zostaje uznany za niezawiniony.

Przez pojęcie choroby psychicznej należy rozumieć zaburzenia psychiczne powiązane z zakłóceniem właściwych reakcji na sytuacje społeczne. Są to klasyfikowane psychiatrycznie choroby. Upośledzenie umysłowe oznacza zarówno niedorozwój umysłowy o charakterze wrodzonym jak też i zaburzenia pojawiające się w późniejszym okresie, czyli te wynikające z chorób czy urazów. Co do zasady tylko poważniejsze upośledzenia umysłowe mogą powodować niepoczytalność. Ostatnim źródłem braku możliwości rozpoznania znaczenia czynu lub pokierowania swoim postępowaniem jest „inne zakłócenie czynności psychicznych”. Dotyczy to w szczególności anomalii o charakterze osobowościowym. Chodzi tu o anomalie sfery emocjonalnej czy popędowej, lub te wynikające z chorób, np. choroby Alzheimera.

Zobacz: Usiłowanie popełnienia przestępstwa

Czy pijany znaczy niepoczytalny?

Ustawa wyłącza spośród przyczyn niepoczytalności stan upojenia alkoholowego lub użycia środków odurzających. Ustawodawca wyszedł z założenia, że sprawca miał rozeznanie w chwili wprowadzania się w stan upojenia, a co za tym idzie mógł przewidzieć konsekwencje. Sprawcy działającego w stanie niepoczytalności jeżeli był on wynikiem upojenia alkoholowego lub użycia środków odurzających nie można usprawiedliwić.

Zobacz: Większa ochrona dla ofiar przestępstw

Kiedy odpowiedzialność karna jest wyłączona

Stwierdzona niepoczytalność sprawcy wyłącza odpowiedzialność karną. Dzieje się tak w przypadku gdy niepoczytalność nastąpiła w chwili czynu. Jeżeli czynu dokonano w chwili w której sprawca był niepoczytalny, nie może być on brany pod uwagę jako podstawa przypisania winy. Za podstawę winy mogą być brane wyłącznie te zachowania sprawcy, które były realizowane w warunkach poczytalności.

Prawo
Rewolucja w L4: w czasie zwolnienia, pracownik (od czasu do czasu) będzie musiał odebrać telefon od szefa i odpisać na e-maila, ale będzie też mógł pobierać jednocześnie zasiłek chorobowy i 100 proc. wynagrodzenia? Jest decyzja Senatu
19 gru 2025

W dniu 21 listopada 2025 r. Sejm uchwalił ustawę o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw, która zakłada wprowadzenie istotnych zmian w zakresie tego co wolno, a czego nie wolno pracownikowi w czasie przebywania na zwolnieniu lekarskim (L4) – począwszy od podejmowania sporadycznych, incydentalnych czynności, będących przejawami aktywności zawodowej, a na wykonywaniu pracy u innego pracodawcy (tym samym – pobierając jednocześnie zasiłek chorobowy i 100 proc. wynagrodzenia) skończywszy. Tym samym – trafiła ona do Senatu, który zgłosił do ustawy kilka poprawek.

Poprzesz e-podpisem listy kandydatów w wyborach powszechnych na portalu PKW. Sejm uchwalił zmiany w kodeksie wyborczym
18 gru 2025

W dniu 18 grudnia 2025 r. Sejm uchwalił nowelizację Kodeksu wyborczego, która przewiduje możliwość zbierania podpisów dla kandydatów w wyborach powszechnych w formie elektronicznej poprzez złożenie deklaracji poparcia na portalu prowadzonym przez Krajowe Biuro Wyborcze. Będzie można też - jak dotąd - zbierać podpisy pod listami kandydatów w formie papierowej.

Zmiany w pracy i prowadzeniu biznesu w 2026 r. - jakie najważniejsze zmiany czekają pracowników i pracodawców? Podsumowanie
18 gru 2025

W 2026 roku polski rynek pracy i przedsiębiorców czekają ważne zmiany w prawie, które będą miały dalekosiężne skutki zarówno dla zatrudniających jak i zatrudnianych - na różnych podstawach. Do najważniejszych należy wejście w życie ustawy wdrażającej postanowienia dyrektywy o transparentności płac. Ale to nie jedyna poważna zmiana w nowym roku.

Mediacja, której nikt naprawdę nie chce - czyli jak państwo polskie płaci za wojnę zamiast za pokój
19 gru 2025

W polskim wymiarze sprawiedliwości mediacja jest jak obietnice reformy sądów: wszyscy są „za”, dopóki nic realnie nie trzeba zmieniać. Od kilkunastu lat słyszymy, że „mediacja odciąży sądy”, „zbuduje kulturę dialogu” i „będzie alternatywą dla wieloletnich procesów”. Na poziomie deklaracji wszystko się zgadza. Na poziomie liczb wygląda to znacznie gorzej - pisze adwokat Grzegorz Prigan.

Jak prawnik może działać na LinkedIn?
18 gru 2025

LinkedIn jest doskonałym narzędziem marketingu prawniczego. Jego możliwości przybliżyłam w poprzednim artykule w serii „Marketing Kancelarii”. Teraz pora na poznanie poszczególnych funkcji i krótką instrukcję, jak działać, by w pełni wykorzystać możliwości tego serwisu.

TSUE: polski Trybunał Konstytucyjny naruszył kilka zasad prawa UE i nie jest niezawisły i bezstronny. TK: TSUE nie ma prawa oceniać polskiej konstytucji i TK
18 gru 2025

W dniu 18 grudnia 2025 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) orzekł, że nie respektując orzecznictwa TSUE polski Trybunał Konstytucyjny naruszył kilka podstawowych zasad prawa Unii. TSUE uznał także, że polski Trybunał Konstytucyjny nie stanowi niezawisłego i bezstronnego sądu ze względu na poważne nieprawidłowości w powołaniu trzech jego sędziów oraz jego Prezes. Do Trybunału Sprawiedliwości UE nie należy ocena polskiej konstytucji i Trybunału Konstytucyjnego; najwyższym prawem w RP jest konstytucja, a nie decyzje zagranicznych organów; czwartkowa decyzja TSUE nie ma wpływu na funkcjonowanie konstytucyjnych organów RP - głosi komunikat TK z tego samego dnia.

Kawa drożeje a w sklepach pojawiają się podróbki z paloną soją. Jak rozpoznać prawdziwą kawę po zapachu, wyglądzie i konsystencji
18 gru 2025

W ostatnich latach ceny kawy rosną, zarówno w sklepach, jak i w kawiarniach. Na sklepowych półkach można natrafić na podróbki kawy znanych marek, w których prawdziwy produkt jest zastępowany m.in. znacznie tańszą soją. Jej wygląd i zapach mogą zmylić konsumentów. Ekspertka wyjaśnia, w jaki sposób prawdziwa kawa zdradza swoją jakość aromatem, kolorem, kształtem ziaren i konsystencją po zmieleniu.

Od 2026 r. grzywna do 30 tys. zł albo ograniczenie wolności za wypalanie traw i stwarzanie zagrożenia pożarowego. Także za palenie tytoniu poza wyznaczonymi miejscami
18 gru 2025

W dniu 15 grudnia 2025 r. Prezydent RP podpisał przygotowaną przez Ministerstwo Sprawiedliwości nowelizację Kodeksu wykroczeń oraz Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia. Ustawa ta m.in. zaostrza kary za wypalanie traw, rozniecanie ognia oraz inne zachowania stwarzające zagrożenie pożarowe w miejscach publicznych, terenach leśnych i zurbanizowanych. Najważniejsze zmiany to znaczący wzrost maksymalnych grzywien, wyższe mandaty oraz wprowadzenie kary ograniczenia wolności. Zmiany wejdą w życie po upływie 14 dni od dnia publikacji ustawy w Dzienniku Ustaw, a więc w pierwszych dniach stycznia 2026 roku.

Można załatwić sprawę w ZUS-ie mieszkając za granicą. Jak złożyć wniosek o polską emeryturę z zagranicy?
18 gru 2025

Rodacy, którzy mieszkają poza Polską, są przekonani, że nie jest łatwo skontaktować się z ZUS-em w indywidualnej sprawie, bez osobistej wizyty w kraju. Tymczasem większość spraw w Zakładzie można obsłużyć online, a informacje uzyskać podczas e-wizyty, nie opuszczając miejsca swojego zamieszkania.

Koniec z dyskryminacją płacową w wynagrodzeniu kobiet i mężczyzn za jednakową pracę i pracę o jednakowej wartości oraz nowe obowiązki dla pracodawców od 7 czerwca 2026 r.? MRPiPS realizuje zobowiązanie Polski do implementacji dyrektywy unijnej
19 gru 2025

W dniu 16 grudnia 2025 r., w wykazie prac legislacyjnych Rady Ministrów, został opublikowany opracowany przez MRPiPS projekt ustawy, którego celem jest implementacja do polskiego porządku prawnego rozwiązań w zakresie prawa do równego wynagrodzenia oraz zwiększenia przejrzystości wynagrodzeń, przewidzianych w dyrektywie unijnej. Jak podkreśla resort – rozwiązania te (w tym nowe obowiązki dla pracodawców) mają doprowadzić do „wyeliminowania dyskryminacji płacowej w wynagrodzeniu mężczyzn i kobiet za jednakową pracę oraz pracę o jednakowej wartości”. Zgodnie z projektem, nowe przepisy miałyby wejść w życie z dniem 7 czerwca 2026 r.

pokaż więcej
Proszę czekać...