Wskazaną powyżej zmianę Kodeksu karnego wprowadziła ustawa z dnia 5 listopada 2009 r. o zmianie ustawy Kodeks karny, ustawy – Kodeks postępowania karnego, ustawy – Kodeks karny wykonawczy, ustawy – Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw (Dz. 2009 nr 206 poz. 1589). Należy zauważyć, iż na mocy wskazanej ustawy wiele instytucji prawa karnego materialnego oraz rozwiązań proceduralnych zostało znacznie zmodyfikowanych.
Obowiązek naprawienia szkody – poprzednie regulacje
W poprzednio obowiązującej formule obowiązku naprawienia szkody na podstawie art. 46 § 1 Kodeksu karnego, wniosek o naprawienie tej szkody mógł złożyć pokrzywdzony (lub inna uprawniona osoba) najpóźniej do czasu zakończenia swojego przesłuchania na pierwszej rozprawie i to tylko w stosunku do wskazanych w katalogu przepisu przestępstw. Wniosek ten mógł dotyczyć tylko szkód rzeczywiście wyrządzonych (tzw. damnum emergens) i nie obejmował swoim zakresem zadośćuczynienia za krzywdę, odsetek czy też utraconych korzyści pokrzywdzonego (tzw. lucrum cessans).
Ważne zmiany w formule orzekania o obowiązku naprawienia szkody
Wskazana nowelizacja wprowadziła szereg ważnych zmian w funkcjonowaniu obowiązku naprawienia szkody, które wymagają przedstawienia:
1. Orzekanie przez sąd z urzędu (nawet bez wniosku pokrzywdzonego);
Po pierwsze, wprowadzona została reguła, w myśl której o obowiązku naprawienia szkody może orzec sąd z urzędu, nawet jeśli pokrzywdzony nie złożył wniosku w tej materii. Rozwiązanie to jest korzystne dla pokrzywdzonego i chroni jego interesy (uprzednio często zdarzało się, że pokrzywdzony nie wiedział o tym uprawieniu albo składał wniosek po terminie).
Zobacz serwis: Wyłączenie odpowiedzialności karnej
2. Obowiązek naprawienia szkody objął zadośćuczynienie
Po drugie, wprowadzono dla sądu możliwość orzeczenia zadośćuczynienie dla pokrzywdzonego za doznaną krzywdę w razie nie orzekania przez sąd o naprawieniu szkody (o czym świadczy użyty przez ustawodawcę zwrot “orzeka obowiązek naprawienia szkody w całości lub części lub zadośćuczynienie). Rozwiązanie to jest ważne, bo nie zawsze dane przestępstwo powoduje wymierną szkodę pieniężną, a oddziałuje w sposób negatywny na psychikę i odczucia pokrzywdzonego.
3. Obowiązek naprawienia szkody objął wszystkie przestępstwa
Po trzecie, ustawodawca zlikwidował katalog przestępstw, za które możliwe jest orzeczenie obowiązku naprawienia szkody, co oznacza, iż teraz za każde przestępstwo, przy którym został ktoś pokrzywdzony, osoba ta może składać wniosek o naprawienie szkody
Co się nie zmieniło?
W odniesieniu do poprzedniej regulacji nie zmieniło się to, iż nadal obowiązek naprawienia szkody nie obejmuje odsetek od szkody ani utraconych korzyści. Formalnie zachowany został termin do wnoszenia wniosku przez pokrzywdzonego (do zakończenia przesłuchania jego na pierwszej rozprawie), ale w razie spóźnionego wniosku sąd może i tak go uwzględnić, tyle, że działając z urzędu.
Ocena zmian
Należy ocenić dokonane zmiany jako dobre i zmierzające w kierunku realizacji interesów pokrzywdzonego. Pewne kwestie wciąż wydaje się, iż mogą być ulepszone przez ustawodawcę, ale jest to już temat na inne opracowanie.
Zobacz serwis: Odpowiedzialność karna