Ważność małżeństwa kościelnego
Ważne zawarcie związku małżeńskiego, to określone przez prawodawcę wymagania, które należy spełnić. Ważność małżeństwa opiera się na trzech kodeksowych podstawach, które dotyczą wskazania definicji małżeństwa i co konstytuuje małżeństwo[1].
Pierwsza podstawowa zasada prawna, czyli zgoda stron, której ludzka władza nie może w żaden sposób uzupełnić[2]. Kolejna zasada prawna dotyczy zgody poprzez akt woli, przez który kobieta i mężczyzna w nieodwołalnym przymierzu wzajemnie się sobie oddają i przyjmują w celu stworzenia małżeństwa[3]. Przytaczając kolejną trzecią zasadę, małżeństwo jest wspólnotą całego życia skierowaną ze swej natury ku dobru małżonków oraz ku zrodzeniu i wychowaniu potomstwa[4].
Aby strony zarwały związek małżeński ważnie, nie mogą posiadać żadnej przeszkody a jednocześnie zobowiązane są do wyrażenia oświadczenia woli w sposób dobrowolny i świadomy.
Postępowanie o stwierdzenie nieważności małżeństwa a rozwód
W postępowaniu o stwierdzenie nieważności małżeństwa nie może być analogi do rozwodu a nawet do unieważnienia małżeństwa[5]. W postępowaniu o nieważność małżeństwa należy potwierdzić, że doszło do wyrażania zgody małżeńskiej w sposób wadliwy.
Rozwód orzekałby, ustanie małżeństwa od okresu wnioskowanego. Unieważnienia małżeństwa – unieważnić można umowę, która zaistniała prawidłowo. Z kolei proces o nieważność małżeństwa kanonicznego zakłada ewentualne stwierdzenie nieważności małżeństwa od samego początku jego trwania.
Obowiązki małżeństwa kościelnego
Aktualnie w kanonach (1055 – 1165) zostały zawarte kwestie istotne dla życia małżeńskiego – warunki, cele przymioty i obowiązki małżeństwa kościelnego. Analizując kan. 1055 prawodawca informuje nas, że małżeństwo to wspólnota. „Małżeństwo stwarza zgoda stron między osobami prawnie do tego zdolnymi, wyrażona zgodnie z prawem, której nie może uzupełnić́ żadna ludzka władza” (kan. 1057 § 1). „Zgoda małżeńska jest aktem woli, którym mężczyzna i kobieta w nieodwołalnym przymierzu wzajemnie się̨ sobie oddają̨ i przyjmują̨ w celu stworzenia małżeństwa” (kan. 1057 § 2).
Definicja dotycząca obowiązku małżeńskiego jest zobowiązaniem do współdziałania w celu utworzenia współpracy wobec budowania małżeńskiej wspólnoty, która powstaje w momencie, kiedy strony zawierają małżeństwo. Z kolei obowiązek istotny jest zobowiązaniem, bez którego nie może być mowy o wspólnym współtworzeniu[6].
Katalog istotnych obowiązków małżeńskich
Aby zdefiniować katalog istotnych obowiązków małżeńskich należy wyszczególnić dobro potomstwa i dobro małżonków a jednocześnie istotnymi obowiązkami są jedność i nierozerwalność. Kanoniści w dalszym ciągu podejmują próby usystematyzowania obowiązków małżeńskich wynikających z kodeksowych norm[7]. Małżeństwo jest wspólnotą całego życia, mającą przymiot jedności[8]. Następnym ważnym obowiązkiem wspólnotowym jest obowiązek pożycia małżeńskiego na sposób ludzki (Humano modo). Zobowiązanie wskazuje na podstawę ludzkiego naturalnego pożycia, dlatego wszelkie odstępstwa od normy – zaburzenia natury psychoseksualnej, są zakłóceniem takiego pożycia[9]. Współżycie godne małżeństwu czyli z poszanowaniem wspólnej godności osobowej małżonków – prowadzące do zrodzenia potomstwa[10]. Kolejnym obowiązkiem jest potrzeba świadczenia pomocy współmałżonkowi. Wartość małżeńska, która skłania do dawania siebie drugiej osobie w sposób bezinteresowny. Przedstawione zobowiązanie dotyczy troski o dobro współmałżonka i odwołuje się̨ do postawy ofiarności i altruizmu[11]. Następnym niezbędnym obowiązkiem jest działanie na rzecz dobra współmałżonka, które wpływa z zasady „bonum coniugum”[12]. Należy wymienić również dozgonność więzi małżeńskiej, wynikającą z przymiotu nierozerwalności małżeństwa[13]. Zobowiązanie dotyczy też odpowiedzialności za rodzinę[14] i wychowanie potomstwa[15].
[2] KPK, c. 1057§ 1.
[3] KPK, c. 1057§ 2.
[4] KPK, c. 1055 § 1.
[5] Greszata M. O pojęciu kanonicznej niezdolności osoby do zawarcia małżeństwa. Aspekt kanoniczny. W: Dzięga A, Greszata M. red. Kościelne prawo procesowe. Materiały i studia, t. II. Lublin Wyd. KUL 2002, s. 11–25.
[6] S. Paździor, dz. cyt., s. 22.
[7] R. Sztychmiler, Problem określenia..., dz. cyt., s. 69–72; tenże, Rozsądzanie spraw i tytułów braku rozeznania i niezdolności podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich, „Prawo Kanonicze- ne” 44 (2001), nr 3–4, s. 226–230.
[8] R. Sztychmiler, Problem określenia..., dz. cyt., s. 69–72; tenże, Rozsądzanie spraw i tytułów braku rozeznania i niezdolności podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich, „Prawo Kanonicze- ne” 44 (2001), nr 3–4, s. 226–230.
[9] KPK, c. 1055 § 1, 1061 § 1.
[10] KPK, c. 1055 § 1, 1061 § 1.
[11] KPK, c. 1055 § 1; R. Sztychmiler, Zakres i znaczenie pomocy wzajemnej małżonków według współczesnej nauki Kościoła, „Roczniki Nauk Prawnych”, t. IV (1994), s. 119–127.
[12] KPK, c. 1055 § 1
[13] KPK, c. 1055 § 1, 1056.
[14] KPK, c. 1055 §1, 1056, 1063, 1151.
[15] KPK, c. 226 §2, 1055 § 1, 1136.