Kategoria E otrzymana podczas kwalifikacji wojskowej uniemożliwia wstąpienie do Policji i innych służb mundurowych. Osoby, które otrzymały taką kategorię nie mogą ubiegać się o jej zweryfikowanie. Dyskryminuje to kandydatów w dostępie do służby publicznej w Policji, Straży Granicznej, Służbie Ochrony Państwa, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służbie Kontrwywiadu Wojskowego, Służbie Wywiadu Wojskowego – ze względu na stosunek do służby wojskowej.
Pozbawienie osób z kategorią E (trwała i całkowita niezdolność do czynnej służby wojskowej) możliwości oceny ich aktualnego stanu zdrowia przy naborze do służby publicznej wywołuje wątpliwości rzecznika praw obywatelskich co do zgodności takich regulacji z Konstytucją. Dlatego RPO Marcin Wiącek wystąpił do przewodniczącego sejmowej Komisji Administracji i Spraw Wewnętrznych Wiesława Szczepańskiego. Rzecznik prosi o rozważenie możliwości podjęcia inicjatywy ustawodawczej w celu dostosowania pragmatyk służbowych tych służb do standardów konstytucyjnych.
Kategoria E dyskwalifikuje kandydatów
Organy kadrowe Policji i innych służb mundurowych odmawiają przeprowadzenia postępowania kwalifikacyjnego wobec kandydatów, którzy nie podlegają obowiązkowi służby wojskowej z uwagi na uznanie ich za trwale i całkowicie niezdolnych do czynnej służby wojskowej (kategoria E). Nie odbyli oni zasadniczej służby wojskowej ani nie są żołnierzami rezerwy. Jako powód odmowy Policja wskazuje, że stosunek służby policjanta powstaje w drodze mianowania na podstawie dobrowolnego zgłoszenia się do służby. Może to nastąpić po odbyciu zasadniczej służby wojskowej albo po przeniesieniu do rezerwy.
Przepis ten uzasadnia wydanie decyzji odmownej o poddaniu postępowaniu kwalifikacyjnemu wszystkich kandydatów, których komisje lekarskie lub wojskowe komisje lekarskie uznały za trwale i całkowicie niezdolnych do obowiązkowej służby wojskowej, nadając im kategorię E.
Zainteresowani wskazują, że stwierdzone przez komisje lekarskie w czasie kwalifikacji wojskowej choroby (np. zaburzenia układu sercowo–naczyniowego, białaczka), uległy całkowitemu wyleczeniu. W ich ocenie obecny stan zdrowia pozwala im na spełnienie warunków kwalifikacyjnych, co potwierdzają zaświadczeniami lekarskimi.
Kategorii E nie można zweryfikować pomimo poprawy stanu zdrowia
Z uwagi na art. 28 ust. 3 ustawy o Policji oraz odmowy rozpatrzenia wniosków o przyjęcie do Policji (bez przeprowadzenia postępowania kwalifikacyjnego), osoby te występowały do właściwych wojskowych komendantów uzupełnień (aktualnie wojskowe centra rekrutacji) o skierowanie do powiatowych lub wojskowych komisji lekarskich w celu zweryfikowania przyznanej im kategorii.
Organy te jednak wydawały decyzje odmowne. Powoływano się na art. 28 ust. 4c i art. 29 ust. 3a ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony RP. Stanowią one, że do komisji nie kieruje się osób, wobec których wydano ostateczne orzeczenie o kategorii D lub E. Nie mają oni zatem żadnych możliwości zmiany wydanych orzeczeń mimo, że znacząca poprawa stanu zdrowia może to uzasadniać.
W świetle ustawy o obronie Ojczyzny zmiana ustalonej kategorii i zdolności do czynnej służby wojskowej D lub E możliwa jest jedynie wyjątkowo – gdy orzeczenie wydano z naruszeniem prawa. Wyjątek ten jednak nie dotyczy osób, których stan zdrowia poprawił się. Wnioskodawcy uznają to za przejaw dyskryminacji, co rzutuje na ich plany zawodowe.
Minister Obrony Narodowej w odpowiedzi dla RPO wskazał, że: „W świetle przepisów prawa, orzecznictwo w sprawach zdolności do czynnej służby wojskowej nie ma zastosowania do ustalania pod względem zdrowotnym zdolności kandydata do pracy w służbach mundurowych, ochrony osób i mienia, w marynarce handlowej, czy u innych pracodawców”. A Siły Zbrojne nie mogą ponosić odpowiedzialności za to, że pozostałe służby państwowe lub pracodawcy z różnych względów (np. organizacyjnych, finansowych) nie przeprowadzają badań we własnym zakresie, a bezpodstawnie opierają się na orzeczeniach wojskowych komisji lekarskich.
Przepisy trzeba zmienić – uważa RPO
Pozbawienie osób z kategorią E możliwości oceny ich aktualnego stanu zdrowia przy naborze do służby publicznej wywołuje wątpliwości co do zgodności takich regulacji z art. 60 Konstytucji, w związku z jej art. 32 ust. 1. Dyskryminują one bowiem takich kandydatów w dostępie do służby publicznej w Policji, Straży Granicznej, Służbie Ochrony Państwa, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służbie Kontrwywiadu Wojskowego, Służbie Wywiadu Wojskowego ze względu na stosunek do służby wojskowej. Dlatego rzecznik postuluje zmiany przepisów w celu dostosowania pragmatyk służbowych tych służb do standardów konstytucyjnych.
W ocenie RPO selekcyjny charakter naboru do służby powinien opierać się na jednakowych dla wszystkich kandydatów, obiektywnych i aktualnych kryteriach zdrowotnych. Kwalifikacja wojskowa sprzed lat uwzględnia inny stan zdrowia, a prowadzona jest w innym celu niż przy naborze do służby w poszczególnych formacjach mundurowych. Stan zdrowia 19-latka może zasadniczo odbiegać od stanu zdrowia 27-latka starającego się np. o przyjęcie do Policji czy Służby Ochrony Państwa – zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść kandydata. Jak wynika z wniosków, zdarzały się przypadki całkowitego wyzdrowienia osób z kategorią E. Przyznana wcześniej kategoria po pewnym czasie nie przystaje po prostu do aktualnego stanu zdrowia kandydata do służby.
A cel kwalifikacji wojskowej znacząco różni się do celu, w jakim prowadzone są postępowania kwalifikacyjne do służby. Celem kwalifikacji wojskowej jest realizacja konstytucyjnego obowiązku obrony Ojczyzny. Jeżeli jest on realizowany w formie służby kandydackiej w innych służbach mundurowych (np. Policji, SG), wówczas kategoria zdolności do czynnej służby wojskowej może mieć decydujące znaczenie. Jeżeli jednak zasadniczym celem jest dostęp do służby publicznej, to przyznana kategoria nie powinna być przesądzająca.
Niektóre pragmatyki służbowe umożliwiają ocenę zdolności fizycznej i psychicznej do służby wobec kandydatów z kategorią E. Np. ustawa o Służbie Więziennej stanowi, że może pełnić służbę osoba posiadająca uregulowany stosunek do służby wojskowej. Według ustawy o Państwowej Straży Pożarnej mianowanie strażaka może nastąpić po odbyciu zasadniczej służby wojskowej lub po przeniesieniu do rezerwy bez odbycia tej służby albo po zwolnieniu od obowiązku służby wojskowej. W przypadku Centralnego Biura Antykorupcyjnego i Służby Celno-Skarbowej w ogóle nie istnieją przepisy uzależniające przyjęcie do służby od uregulowania przez kandydata stosunku do służby wojskowej.