Najemnicy biorący udział w konfliktach zbrojnych naruszają prawo. Ich służba jest zakazana zarówno przez prawo międzynarodowe, jak i przepisy poszczególnych państw. Jaka jest definicja najemnika? Na jakie konsekwencje naraża się najemnik? Jakie kary za podjęcie służby najemnej przewiduje polskie prawo?
Udział oddziałów złożonych z najemników w konfliktach zbrojnych w latach 60. ubiegłego wieku, zwłaszcza w Afryce, spowodował, że najemną służbą wojskową zajęło się prawo międzynarodowe. Zakaz rekrutacji, wykorzystywania, finansowania i szkolenia najemników przewidują konwencje ONZ, a akty międzynarodowego prawa konfliktów zbrojnych pozbawiają najemników praw, jakie przysługują żołnierzom sił zbrojnych. Prawo poszczególnych państw zakazuje służby najemnej pod groźbą kary. Jest tak także w Polsce.
Kim są najemnicy?
Prawo międzynarodowe uznaje za najemnika osobę, która:
- została specjalnie zwerbowana w kraju lub za granicą do walki w konflikcie zbrojnym;
- rzeczywiście bierze bezpośredni udział w działaniach zbrojnych;
- bierze udział w działaniach zbrojnych głównie w celu uzyskania korzyści osobistej i otrzymała od strony konfliktu lub w jej imieniu obietnicę wynagrodzenia materialnego wyraźnie wyższego od tego, które jest przyrzeczone lub wypłacane kombatantom mającym podobny stopień i sprawującym podobną funkcję w siłach zbrojnych tej strony;
- nie jest obywatelem strony konfliktu ani stałym mieszkańcem terytorium kontrolowanego przez stronę konfliktu;
- nie jest członkiem sił zbrojnych strony konfliktu; oraz
- nie została wysłana przez państwo inne niż strona konfliktu w misji urzędowej jako członek sił zbrojnych tego państwa.
Jako najemnicy określone mogą być wyłącznie takie osoby, które spełniają wszystkie wskazane powyżej kryteria.
Jakich praw najemnicy są pozbawieni?
Zgodnie z prawem międzynarodowym w działaniach zbrojnych mogą bezpośrednio uczestniczyć wyłącznie kombatanci, czyli co do zasady członkowie sił zbrojnych strony konfliktu. Najemnicy nie posiadają statusu kombatanta, wobec czego nie mają prawa uczestniczych w działaniach zbrojnych, ich udział w konflikcie zbrojnym stanowi więc naruszenie prawa.
W przypadku schwytania przez stronę przeciwną, najemnikowi nie przysługuje status jeńca wojennego. Strona, która schwytała najemnika ma obowiązek traktować go humanitarnie, ale – wobec tego, że najemnik nie korzysta z ochrony przyznanej postanowieniami Konwencji genewskiej o traktowaniu jeńców wojennych – może pociągnąć go do odpowiedzialności karnej zgodnie z przepisami swojego prawa.
Jakie kary grożą najemnikom?
Przyjęcie obowiązków w zakazanej prawem międzynarodowym wojskowej służbie najemnej jest w świetle polskiego Kodeksu karnego przestępstwem zagrożonym karą pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat. Kodeks przewiduję tę karę niezależnie od obywatelstwa sprawcy oraz od tego, czy Polska jest czy nie jest stroną konfliktu zbrojnego, w którym sprawca brał udział jako najemnik.
Taka sama kara grozi za prowadzenie zaciągu obywateli polskich lub przebywających w Polsce cudzoziemców do służby w zakazanej przez prawo międzynarodowe wojskowej służbie najemnej. Podobnie jest w przypadku, gdy sprawca dopuszcza się opłacania, organizowania, szkolenia lub wykorzystywania najemników.