Przyszły spadkodawca nie może umówić się z przyszłymi spadkobiercami, jakie składniki majątku im przeznaczy, jak też oni nie mogą umówić się ze spadkodawcą o to, jakie spodziewane profity ich czekają. Chyba, że mowa jest o dziedziczeniu ustawowym i jest to umowa o zrzeczenie się dziedziczenia. Umowa ta musi być zawarta w formie aktu notarialnego.
Kogo obejmuje zrzeczenie się dziedziczenia
Jeśli nie umówiono się inaczej to zrzeczenie się obejmuje również zstępnych zrzekającego się.
Można jednak zastrzec, że umowa dotyczy tylko spadkobiercy zawierającego taką umowę. Wówczas zstępni takiego spadkobiercy dziedziczą na zasadach ogólnych.
Skutek zrzeczenia się przejawia się w tym, ze spadkobierca zrzekający traktowany jest jako osoba, która nie dożyła otwarcia spadku. Wówczas do dziedziczenia dochodzą jego dzieci albo jeśli dzieci już nie żyją - wnuki. Jeśli natomiast umowa obejmowała wszystkich zstępnych to oni też są traktowani jako ci, którzy nie dożyli otwarcia spadku. Wszystkim tym osobom nie przysługuje również prawo do zachowku.
Instytucja ta najczęściej stosowana w takich przypadkach, gdy rodzic daruje jednemu z dzieci istotny składnik majątku, a więc, aby już ten nadmiernie obdarowany za życia, nie korzystał również z majątku po śmierci spadkodawcy, kosztem pozostałych spadkobierców ustawowych.
Umowa wzajemna bądź zastrzeżenie warunku
Możliwe jest zawarcie umowy wzajemnej w tym zakresie, tzn. w jednej umowie zarówno bezpłatne przysporzenie od przyszłego spadkodawcy na rzecz zrzekającego się, jak też zrzeczenie się. Wówczas żadna ze stron nie obawia się, że zostanie wprowadzona w błąd przez drugą stronę, krótko mówiąc, aby uniknąć takich sytuacji, że przyszły spadkodawca dokonał już darowizny na rzecz przyszłego spadkobiercy, a przyszły spadkobierca odmówi zawarcia umowy w zakresie zrzeczenia się, można obie umowy zawrzeć jednocześnie, w jednej umowie.
Dopuszczalna jest inna forma załatwienia tej sprawy, z zastrzeżeniem warunku. Przykładowo, przyszły spadkobierca zrzeka się dziedziczenia pod warunkiem, że przyszły spadkodawca daruje na jego rzecz określona sumę pieniędzy lub określoną nieruchomość, czy inny składnik majątku.
Zrzeczenie się dziedziczenia może być ułamkowe, tzn. w przypadku dziedziczenia ustawowego, jak wynika z kręgu spadkobierców, przyszły spadkobierca odziedziczyłby ¼ spadku, a zawiera umowę, mocą której zrzeka się i godzi się, odziedziczyć tylko 1/8 spadku.
Nie można zrzec się dziedziczenia na korzyść innej osoby, tzn. ja się zrzekam dlatego, by dziedziczyła inna osoba, jak też nie można zrzec się dziedziczenia testamentowego. Zatem, jeśli mimo zawarcia umowy o zrzeczenie się dziedziczenia, spadkodawca sporządził na rzecz takiej osoby testament, to ta umowa o zrzeczenie się dziedziczenia nie wywołuje skutków prawnych. Osoba ta, mimo zrzeczenia się, będzie spadkobiercą testamentowym.
Również, mimo zrzeczenia się dziedziczenia, można zostać zapisobiercą testamentowym, tj. spadkobiercą testamentowym jest ktoś inny, ale w testamencie znajduje się zapis na rzecz osoby, która zrzekła się dziedziczenia.
Zobacz również: Na czym polega zrzeczenie się dziedziczenia
Za życia stron takiej umowy o zrzeczenie się dziedziczenia możliwe jest uchylenie się od skutków zrzeczenia się, również wyłącznie w formie aktu notarialnego. Skutki tej umowy wówczas są takie, jakby umowy o zrzeczenie się dziedziczenia nie zawierano. Nie jest możliwe uchylenie się od skutków takiej umowy pomiędzy spadkobiercą którejkolwiek ze stron.
Możliwe jest uchylenie się od skutków umowy o zrzeczenie się dziedziczenia z powodu wad oświadczenia woli: groźby lub błędu. Taka furtka istnieje dla tych osób, które z powodu błędu czy groźby chcą jednostronnie uchylić się od skutków podpisanej umowy o zrzeczenie się dziedziczenia, bo druga strona nie wyraża zgody na rozwiązanie umowy o zrzeczenie się.
Umowy takie, co do zasady, są zawierane bardzo rzadko. Trudno powiedzieć, czy dzieje się tak z powodu niewiedzy w tym zakresie, czy też z powodu braku istotnego majątku do rozdysponowania miedzy spadkobierców.
Zobacz serwis: Postępowanie spadkowe