Na należności sądowe w postępowaniu cywilnym składają się kwoty należne Skarbowi Państwa z tytułu kosztów sądowych oraz grzywien orzeczonych w postępowaniu cywilnym. Zasady i tryb ich pobierania, zwrotu, a także zasady ich umarzania, rozkładania na raty i odraczania określa ustawa z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U.2023.1144 t.j. ze zm.; dalej „u.k.s.c.”).
- Co składa się na koszty sądowe
- Umorzenie należności sądowych
- Odroczenie zapłaty należności sądowych i rozkładanie płatności na raty
- Tryb orzekania
Co składa się na koszty sądowe
Na koszty sądowe składają się opłaty od składanych pism, a także wydatki (np. wynagrodzenie biegłych, wydatki stron i świadków, czy koszty ogłoszeń sądowych). Grzywny w postępowaniu cywilnym mogą być nakładane np. za świadome podanie nieprawdziwych okoliczności, w wyniku których strona uzyskała ustanowienie adwokata lub radcy prawnego (art. 120 § 4 k.p.c.); za powołanie się w złej wierze na nieprawdziwe okoliczności, które skutkowały odroczeniem rozprawy (art. 214 § 2 k.p.c.); za nieuzasadnioną odmowę przedstawienia dokumentu przez osobę trzecią (art. 251 k.p.c.), czy też za nieusprawiedliwione niestawiennictwo świadka na rozprawie (art. 274 § 1 k.p.c.) oraz za naruszenia powagi, spokoju lub porządku czynności sądowych albo ubliżenia sądowi, innemu organowi państwowemu lub osobom biorącym udział w sprawie (art. 49 § 1 ustawy z 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych; Dz.U.2024.334 t.j. ze zm.).
Umorzenie należności sądowych
Umorzenie należności sądowych pociąga za sobą najdalej idący skutek w postaci odpadnięcia obowiązku zapłaty. Umorzenie może dotyczyć całości lub części należności.
Na wniosek dłużnika umorzenia można dokonać:
- jeżeli dłużnik wykaże, że ze względu na swoją sytuację rodzinną, majątkową i wysokość dochodów nie jest w stanie ich uiścić, a ściągnięcie należności pociągnęłoby wyjątkowo ciężkie skutki dla niego lub jego rodziny;
- w razie stwierdzenia przez Europejski Trybunał Praw Człowieka, że w postępowaniu, w którym je zasądzono, naruszono wobec dłużnika Konwencję o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzoną w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. poz. 284 ze zm.) lub Protokoły dodatkowe do tej Konwencji.
Należności sądowe mogą być także umorzone z urzędu, jeżeli ich egzekucja okazała się bezskuteczna, a ponowne jej wszczęcie w późniejszym czasie byłoby bezcelowe.
Umorzenie należności na wniosek może też dotyczyć dłużnika będącego osobą prawną. Umorzenie należności jest możliwe wtedy, gdy są spełnione kumulatywnie dwie przesłanki. Chodzi o przypadek, w którym dłużnik, ze względu na swoją sytuację rodzinną, majątkową i wysokość dochodów, nie jest w stanie uiścić należności, a ich ściągnięcie (w drodze egzekucji lub postępowania upadłościowego) pociągnęłoby za sobą wyjątkowo ciężkie skutki dla niego lub jego rodziny. Podstawy umorzenia należności na wniosek zostały zatem określone bardzo wąsko, co wskazuje, że chodzi tu o przypadki wyjątkowe [1].
Odroczenie zapłaty należności sądowych i rozkładanie płatności na raty
W przypadkach nieuzasadniających umorzenia należności, gdy mimo wszystko natychmiastowe ściągnięcie należności byłoby połączone z niewspółmiernymi trudnościami lub groziłoby dłużnikowi zbyt ciężkimi skutkami na wniosek dłużnika możliwe jest rozłożenie płatności na raty lub odroczenie zapłaty na okres do dwóch lat, a w wyjątkowych wypadkach na okres do trzech lat. Warto jednak pamiętać, że niezapłacenie którejkolwiek raty w terminie powoduje natychmiastową wymagalność pozostałej części należności. Rozłożenie na raty lub odroczenie terminu zapłaty może być cofnięte w razie stwierdzenia, że nie istnieją już okoliczności, które je uzasadniały.
Rozłożenie należności na raty albo odroczenie terminu zapłaty należności służą stworzeniu dłużnikowi dogodnych warunków pozwalających na dobrowolną spłatę zadłużenia wobec Skarbu Państwa. Dobrowolna zapłata nie rodzi konieczności ponoszenia wydatków związanych z postępowaniem egzekucyjnym (co jest korzystne dla wierzyciela) i nie powoduje obciążenia dłużnika kosztami takiego postępowania [2].
Tryb orzekania
Wniosek o rozłożenie na raty, odroczenie lub umorzenie należności sądowych wnosi się do prezesa sądu właściwego do rozpoznania sprawy w pierwszej instancji. Wniosek powinien zawierać:
- wskazanie orzeczenia, z którego wynika obowiązek zapłaty;
- precyzyjne określenie żądania umorzenia, rozłożenia na raty lub odroczenia zapłaty, przy czym dopuszczalne jest złożenie wniosku np. o umorzenie zapłaty części należności i rozłożenie płatności pozostałej części na raty, czy też składanie wniosków ewentualnych (np. o umorzenie, ewentualnie o odroczenie zapłaty);
- wskazanie, czy wniosek dotyczy całości, czy części należności, a także okresu odroczenia, wysokości rat;
- uzasadnienie okoliczności przemawiających za uwzględnieniem wniosku.
Do wniosku należy dołączyć oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach, źródłach utrzymania, sporządzone według ustalonego wzoru. Ewentualne załączniki stanowić mogą także inne dokumenty na wykazanie wysokości osiąganych przychodów i posiadanych aktywów, a także ponoszonych kosztów życia, czy stanu zdrowia.
Na zarządzenie (pozytywne lub negatywne) w przedmiocie wniosku o rozłożenie na raty lub odroczenie terminu płatności albo w przedmiocie cofnięcia tych czynności nie przysługuje zażalenie. Jeżeli jednak zarządzenia te wydaje referendarz sądowy, to podlegają one zaskarżeniu skargą na orzeczenie referendarza [3].
Przypisy:
[1] M. Uliasz [w:] Ustawa o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Komentarz, wyd. II, red. P. Feliga, 2023, art. 121.
[2] Ibidem, art. 120.
[3] Ibidem.