O co chodzi z sygnalistami? Kiedy wchodzą sygnaliści? Kim jest sygnalista? Surowe kary za brak ochrony sygnalistów? Pytań jest wiele, a jednoznacznych odpowiedzi wciąż brak, ponieważ ustawa z Senatu trafiała do Sejmu.
- O co chodzi z sygnalistami?
- Kiedy wchodzą sygnaliści?
- Czy ustawa o sygnalistach już obowiązuje?
- Kim jest sygnalista?
- Surowe kary za brak ochrony sygnalistów?
- Uniemożliwienie czy utrudnienie zgłoszenia sygnaliście, groźba i przemoc
- Działanie odwetowe wobec sygnalisty
- Ujawnienie tożsamości sygnalisty
- Bezpodstawne zgłoszenie naruszenia przez sygnalistę
- Procedura zgłaszania naruszeń prawa
O co chodzi z sygnalistami?
Trwają pracę nad nowymi przepisami w Polsce, które mają na celu objęcie ochroną sygnalistów zgłaszających lub ujawniających publicznie informacje o naruszeniach prawa. Przepisy przewidują: środki ochrony sygnalistów zgłaszających lub ujawniających publicznie informacje o naruszeniach prawa; zasady ustalania wewnętrznej procedury zgłaszania informacji o naruszeniach prawa i podejmowania działań następczych; zasady zgłaszania informacji o naruszeniach prawa organowi publicznemu; zasady ujawnienia publicznego informacji o naruszeniach prawa; zadania Rzecznika Praw Obywatelskich związane ze zgłaszaniem informacji o naruszeniach prawa; zadania organów publicznych związane ze zgłaszaniem informacji o naruszeniach prawa i z podejmowaniem działań następczych.
"Widzimy konieczność wprowadzenia tej ustawy nie tylko dlatego, że powinna być wprowadzona ponad dwa lata temu jako realizacja unijnej dyrektywy. Wprowadzamy ją nie tylko dlatego, że dotychczasowy brak tej ustawy kosztuje polskiego podatnika 7 mln euro ryczałtu i 40 tys. dziennie dodatkowych kar. Wprowadzamy tę ustawę przede wszystkim dlatego, że jest potrzebna, żeby budować ochronę tych obywateli, którzy znajdują w sobie odwagę działać na rzecz dobra wspólnego"– podkreśla Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej Agnieszka Dziemianowicz-Bąk.
Kiedy wchodzą sygnaliści?
Ustawa z dnia 23 maja 2024 r. o ochronie sygnalistów (dalej jako: ustawa) dotyczy wdrożenia dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady, której celem jest poprawa egzekwowania prawa i polityk UE w określonych dziedzinach przez ustanowienie wspólnych minimalnych norm zapewniających odpowiedni poziom ochrony osób zgłaszających naruszenie prawa UE. Chodzi o: dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii (Dz. Urz. UE L 305 z 26.11.2019, str. 17, Dz. Urz. UE L 347 z 20.10.2020, str. 1, Dz. Urz. UE L 265 z 12.10.2022, str. 1 oraz Dz. Urz. UE L 150 z 09.06.2023, str. 40). Państwa członkowskie miały obowiązek przyjąć regulacje niezbędne do jej zastosowania do 17 grudnia 2021 r. Według Komisji Europejskiej nasz kraj tego nie zrobił. W związku z tym zdecydowała 10 marca 2023 r. skierować sprawę do Trybunału. Niewdrożenie dyrektywy o ochronie sygnalistów będzie kosztowało Polskę 7 mln euro ryczałtu oraz okresową karę w wysokości 40 tys. euro dziennie od momentu ogłoszenia wyroku.
Generalnie ustawa ma wejść w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia, są jednak przepisy, które wchodzą w życie po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia. Wydaje się, że najwcześniej ustawa będzie obowiązywała we wrześniu 2024 r., jeżeli Prezydent ja podpisze w czerwcu.
Czy ustawa o sygnalistach już obowiązuje?
Według stanu na dzień 5 czerwca 2024 r. ustawa o sygnalistach jeszcze nie obowiązuje. Skąd to wynika i dlaczego takie opóźnienia? Wszystko wynika z tego, że Senat wprowadził poprawki do ustawy. Przepisy w nowej wersji trafią do Sejmu RP, w który będą się ważyły ostateczne losy ustawy. Czas przy uchwaleniu, podpisaniu i opublikowaniu tej ustawy jest ważny, jednak jeszcze ważniejsze są precyzyjne i spójne przepisy. Trzeba bowiem wiedzieć, że ustawa ma charakter interdyscyplinarny, dotyczy wielu dziedzin m.in.: prawa pracy, prawa finansów publicznych, prawa karnego, administracyjnego, wykroczeń.
Sygnaliści w administracji publicznej. Przewodnik dla pracodawców
Kim jest sygnalista?
Sygnalista to osoba zgłaszająca nieprawidłowości w związku z zatrudnieniem, działająca w interesie wspólnym i dobrej wierze, a nie dla własnych korzyści. W związku z tym, że sygnalista może być narażony na szykany ze strony współpracowników czy nawet pracodawcy lub innych osób trzecich - przysługuje mu ochrona, m.in. przed rozwiązaniem umowy o pracę. Już teraz (pomimo iż ustawa nie weszła jeszcze w życie) domniemuje się, że sygnalista może być narażony na działania odwetowe i m.in. na dyskryminację, mobbing, pozbawienie dostępu do szkoleń, awansu zawodowego, nagrody czy premii. Taki zdarzeniom mają właśnie przeciwdziałać przepisy ochronne przyznane sygnaliście na mocy ustawy.
Sygnalista, który doświadczył działań odwetowych, będzie mógł wystąpić o zadośćuczynienie lub odszkodowanie. Instytucją odpowiedzialną za udzielanie wsparcia sygnalistom będzie Rzecznik Praw Obywatelskich.
Surowe kary za brak ochrony sygnalistów?
Za brak ochrony sygnalistów jak i generalnie nie przestrzegania przepisów w zakresie ustawy grożą duże kary. Do głównych kar należą: grzywna, kara ograniczenia wolności albo nawet pozbawienia wolności do lat 3. Szczegóły określają przepisy karne ustawy. Na chwilę obecną możliwe są takie przewinienia i kary, które są wskazane w ustawie.
Sygnaliści w firmie. Przewodnik dla pracodawców
Uniemożliwienie czy utrudnienie zgłoszenia sygnaliście, groźba i przemoc
Kto, chcąc, aby inna osoba nie dokonała zgłoszenia, uniemożliwia jej to lub istotnie utrudnia, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Jeżeli sprawca czynu ww. stosuje wobec innej osoby przemoc, groźbę bezprawną lub podstęp, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
Działanie odwetowe wobec sygnalisty
Kto podejmuje działania odwetowe wobec sygnalisty, osoby pomagającej w dokonaniu zgłoszenia lub osoby powiązanej z sygnalistą, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Jeżeli sprawca czynu określonego wyżej działa w sposób uporczywy, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Tak jak było wskazane wyżej przez odwet można rozumieć: dyskryminację, mobbing, pozbawienie dostępu do szkoleń, awansu zawodowego, nagrody czy premii. Co w takiej sytuacji będzie oznaczała uporczywość?
Istotę uporczywości trafnie oddał SN w wyr. z 17.1.2017 r. (WA 18/16), stwierdzając, że "uporczywość uzewnętrznia się natrętnymi, sekwencyjnymi czy powtarzalnymi zachowaniami (…). Natomiast złośliwość objawia się w niemożliwej racjonalnie do umotywowania woli zaszkodzenia pracownikowi, perfidnym zachowaniu, dokuczeniu mu, poniżeniu, wyrządzeniu krzywdy". W orzecznictwie za uporczywe uznaje się zachowania trwające co najmniej 3 miesiące (por. wyr. SA w Gdańsku z 30.3.2017 r., II AKa 256/16).
Ujawnienie tożsamości sygnalisty
Kto wbrew przepisom ustawy ujawnia tożsamość sygnalisty, osoby pomagającej w dokonaniu zgłoszenia lub osoby powiązanej z sygnalistą, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
Bezpodstawne zgłoszenie naruszenia przez sygnalistę
Kto dokonuje zgłoszenia lub ujawnienia publicznego, wiedząc, że do naruszenia prawa nie doszło, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Procedura zgłaszania naruszeń prawa
Kto to, będąc odpowiedzialnym za ustanowienie procedury zgłoszeń wewnętrznych, wbrew przepisom ustawy procedury tej nie ustanawia lub ustanawia ją z istotnym naruszeniem wynikających z ustawy wymogów, podlega karze grzywny.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii (Dz. Urz. UE L 305 z 26.11.2019, str. 17, Dz. Urz. UE L 347 z 20.10.2020, str. 1, Dz. Urz. UE L 265 z 12.10.2022, str. 1 oraz Dz. Urz. UE L 150 z 09.06.2023, str. 40)