Kwestie związane z odpowiedzialnością za szkody wyrządzone przez zwierzęta reguluje art. 431 Kodeksu cywilnego. Jak stanowi § 1 tego przepisu kto zwierzę chowa albo się nim posługuje, obowiązany jest do naprawienia wyrządzonej przez nie szkody niezależnie od tego, czy było pod jego nadzorem, czy też zabłąkało się lub uciekło, chyba że ani on, ani osoba, za którą ponosi odpowiedzialność, nie ponoszą winy.
Za jakie zwierzęta ponosi się odpowiedzialność?
Odpowiedzialność z art. 431 kc dotyczy tylko sytuacji gdy zwierze z własnego popędu wyrządza szkodę - szkoda wynika z instynktownego zachowania zwierzęcia. Nie dotyczy natomiast sytuacji gdy zwierze wykonuje polecenia człowieka i tego skutkiem jest szkoda - w takim wypadku podmiot ponosi odpowiedzialność na zasadach ogólnych (art. 415 kc).
Ponadto odpowiedzialność cywilnoprawna z omawianego przepisu dotyczy tylko szkód wyrządzonych przez zwierzęta hodowane (chowane) - nie znajduje natomiast zastosowania, jeżeli szkodę spowodowało zwierzę żyjące w stanie wolnym.[1]
Mówiąc o zwierzętach chowanych powinniśmy mieć na myśli nie tylko wszelkiego rodzaju zwierzęta domowe, gospodarskie itd. ale także i zwierzęta dzikie, które przebywają pod opieką ludzką tj. zwierzęta w cyrkach, ogrodach zoologicznych, oceanariach, zwierzęta w schroniskach, hotelach dla psów itd. Oznacza to, że zwierzęciem hodowlanym może być zarówno pies, kot jak i krokodyl, wąż - warunkiem jest tu jednak konieczność pozostawania pod ludzką pieczą.[2]
Kto ponosi odpowiedzialność za szkody?
Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zwierzę ponosi osoba, która:
- zwierzę chowa lub się nim posługuje oraz
- ponosi winę w nadzorze (nie dopilnowała zwierzęcia).
Z powyższego wynika, że osobą na której spoczywa odpowiedzialność za szkodę nie jest wyłącznie właściciel zwierzęcia. Przez chowanie zwierzęcia należy rozumieć długotrwałe, stałe zajmowanie się zwierzęciem, sprawowanie nad nim opieki (karmienie go, dawanie mu schronienia) itd. O chowaniu zwierzęcia nie możemy mówić natomiast w przypadku gdy sprawowanie opieki nad zwierzęciem ma charakter przejściowy czy też grzecznościowy.
Beata C od dłuższego czasu troskliwie opiekuje się dwoma kotami, które stale dokarmia i zapewnia im schronienie. Pewnego razu Beata zgodziła się na to by przez 2 dni zaopiekować się psem swojej koleżanki. W tym wypadku powiemy, że Beata chowa tylko koty ponieważ opieka nad psem ma charakter jedynie przejściowy i grzecznościowy.
Kim jest osoba posługująca się zwierzęciem? Jest to osoba, która może nie sprawować długotrwałej opieki nad zwierzęciem, ale wykorzystuje je dorywczo do jakiegoś celu (np. ktoś pożycza od kogoś co sezon konia w celu wykorzystania go w swoim gospodarstwie).
Wina w nadzorze
Kolejną przesłanką konieczną do zaistnienia odpowiedzialności jest wystąpienie winy w nadzorze, a więc niedopilnowanie zwierzęcia. W przypadku art. 431 kc mamy do czynienia z domniemaniem istnienia winy w nadzorze. Aby uniknąć odpowiedzialności należy obalić to domniemanie.
Obalenie domniemania jest możliwe gdy chowający zwierzę lub się nim posługujący wykaże brak własnej winy i innych osób, za które ponosi odpowiedzialność. Powiedzenie, że zwierzę uciekło lub nie znajdowało się pod nadzorem nie wystarcza - należy wykazać, że zwierzę zostało np. nam skradzione lub ktoś je wypuścił, co nie jest naszą winą i nie wynika z brak staranności w nadzorze.
Jeżeli wymagają tego zasady współżycia społecznego odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zwierzę może ponosić chowający zwierzę lub się nim posługujący, który nie był odpowiedzialny za szkodę na zasadach wyżej opisanych - art. 431 § 1 kc.
Odpowiedzialność za wyrządzone szkody polega na obowiązku ich naprawienia.
Opracowano na podstawie:
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (j.t. Dz.U. 2017 r. poz. 459 z późn. zm.)
[1] wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 8 lipca 2015 r. sygn. akt I ACa 542/15).
[2] wyrok SN z dnia 21 listopada 1961 r., 4 CR 138/61)