Kodeks cywilny przewiduje w tej kwestii możliwość skorzystania z umownego prawa odstąpienia, a także możliwość zapłaty odstępnego. Ze względu na bliskoznaczność terminologiczną warto dokonać rozróżnienia między tymi dwoma konstrukcjami prawnymi.
Umowne prawo odstąpienia
Umowne prawo odstąpienia daje stronom możliwość odstąpienia od umowy przez złożenie stosownego oświadczenia drugiej stronie.
Dla skuteczności tego prawa w umowie należy zastrzec termin, w którym strona może takie oświadczenie złożyć. Brak zastrzeżenia terminu może skutkować nawet nieważnością całego zastrzeżenia.
Wynikające stąd uprawnienie strona może wykorzystać zarówno przed jak i po wykonaniu umowy. Oświadczenie nie może być złożone pod warunkiem, ani zostać odwołane bez zgody drugiej strony. Skutkiem odstąpienia od umowy uważa się umowę za w ogóle niezawartą.
Problem pojawia się gdy odstąpienie następuje po częściowym lub całkowitym wykonaniu umowy. Wówczas zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego to co strony sobie świadczyły ulega zwrotowi w stanie nie zmienionym, chyba że zmiana była konieczna w granicach zwykłego zarządu. Jeżeli natomiast zwrot nie jest możliwy, co będzie miało miejsce w przypadku świadczenia usług lub korzystania z rzeczy, drugiej stronie należy się odpowiednie wynagrodzenie pieniężne. Ponadto, w przypadku gdy jedna ze stron nie może zwrócić tego co otrzymała w stanie niezmienionym zobowiązana jest do naprawienia szkody stąd wynikłej. Nie ma takiego obowiązku tylko w przypadku, gdy szkoda wynikła wskutek okoliczności za które obowiązany do zwrotu nie ponosi odpowiedzialności.
Odstępne
Odstępne z kolei daje stronom możliwość odstąpienia od umowy za zapłatą oznaczonej w umowie sumy pieniężnej jednocześnie ze złożeniem oświadczenia o odstąpieniu. W tym wypadku nie ma konieczności zastrzeżenia terminu do złożenia takiego doświadczenia.
Skuteczność oświadczenia o odstąpieniu uzależniona jest od jednoczesnego dokonania zapłaty określonej kwoty pieniężnej.
Odstępne uważa się za swego rodzaju odszkodowanie za niedojście umowy do skutku.
W przypadku niewykonania umowy zapłaty odstępnego nie można domagać się przed sądem.