Zmiana siły nabywczej pieniądza
Jak podaje GUS, inflacja w Polsce na koniec 2021 r. wzrosła do 8.6% - co warto nadmienić jest to odczyt najwyższy od 21 lat1.
Zmiana siły nabywczej pieniądza dotyka każdego, ale dane te interesujące są szczególnie w perspektywie umów zlecenia, które są bardzo popularną formą zatrudnienia w Polsce. Czy wobec zmiany siły nabywczej pieniądza, zmianie podlegać może również kwota umownego wynagrodzenia?
Wynagrodzenie w umowie zlecenia - co z waloryzacją?
Brak zastosowania waloryzacji skutkować będzie tym, że zleceniodawca przez cały okres trwania umowy wypłacać będzie zleceniobiorcy wynagrodzenie o jednakowej, umówionej wcześniej wartości. Z perspektywy płatnika prowadzić może to do znacznych oszczędności, gdyż nie będzie on zmuszony do wypłaty większych wynagrodzeń. Natomiast z perspektywy beneficjenta płatności sytuacja jest mniej korzystna, ponieważ za ekwiwalent umownego wynagrodzenia może on nabyć mniej produktów i usług niż kilka lat wcześniej – oznacza to znacznie mniejsze zarobki.
Ochrona zleceniodawcy
Kodeks cywilny (dalej jako: k.c.) w art. 358[1] § 1 wprowadza zasadę nominalizmu, która zobowiązuje do wypłaty wynagrodzenia w wysokości umownie ustalonej:
„Jeżeli przedmiotem zobowiązania od chwili jego powstania jest suma pieniężna, spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.”
Natomiast art. 358[1] § 2 k.c. wprowadza istotną dla omawianego zagadnienia klauzulę waloryzacyjną. Czym jest? Najprościej ujmując – postanowieniem umownym, które pozwala „zaktualizować” wysokość umownego świadczenia.
Co należy wyłuszczyć, wymaga ona zastrzeżenia umownego, a w konsekwencji brak klauzuli, która precyzyjnie określałaby ewentualne zmiany wysokości wynagrodzenia (odwołując się do obiektywnych, mierzalnych czynników), oznacza - co do zasady - brak możliwości następczej modyfikacji tej wartości przez strony umowy.
W rozumieniu powyższego, przy braku zastrzeżenia klauzuli waloryzacyjnej w umowie zlecenia, roszczenie zaspokojone powinno być w wysokości umownie określonej – w rezultacie bez uszczerbku dla płatnika.
Od powyższej zasady istnieje jednak wyjątek w postaci art. 358[1] § 3 k.c. Zgodnie z treścią przepisu dopuszczalna jest sądowa regulacja wysokości wynagrodzenia, w przypadku istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania. Sąd wówczas może po rozważeniu interesów stron zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego.
Zasadne zatem jest pytanie: czy aktualny odczyt inflacji sąd może uznać za znaczny? Jest to możliwe (zwłaszcza wówczas, gdy relacje są znacznie rozciągnięte w czasie np. na kilka lat), aczkolwiek bardzo mało prawdopodobne.
Zdaniem Roberta Drożdża, specjalisty prawa gospodarczego „inflacja musiałaby być naprawdę znaczna – jak choćby na początku lat ’90 – aby móc w ogóle rozważać zastosowanie tego przepisu)2.”
Ochrona zleceniobiorcy
Jak wspomniano powyżej, przy obecnych odczytach inflacji skorzystanie z waloryzacji sądowej przez zleceniobiorcę jest mało prawdopodobne, zatem warto wziąć pod uwagę - przy zawieraniu takich umów - zastrzeżenie klauzuli waloryzacyjnej. Zwłaszcza wtedy, gdy relacja taka jest rozciągnięta w czasie, a przy tym jednocześnie istnieje ryzyko, że wysokość wynagrodzenia uleć może niekorzystnej zmianie.
Co istotne, postanowienie art. 358[1] § 4 k.c. wyłącza możliwość wystąpienia o sądową waloryzację dla przedsiębiorcy. Zatem, aby przedsiębiorca mógł zwaloryzować swoje świadczenie musi pamiętać o klauzuli waloryzacyjnej.
Zmiany do umowy zlecenia mogą zostać wprowadzone również w drodze aneksu do umowy. Wymagają one porozumienia stron, aneks powinien być sporządzony w tej samej formie co umowa zlecenia.
Pamiętać należy również o tym, że jeżeli zawarta umowa zlecenia jest dla zleceniobiorcy niekorzystna, może on definitywnie wypowiedzieć zleceniodawcy umowę zlecenia, po czym zaproponować zawarcie tej umowy na nowych, bardziej intratnych warunkach finansowych. Taki typ modyfikacji umowy jest oczywiście dopuszczalny w przypadku, gdy nie zastrzeżono w niej możliwości jej wypowiedzenia wyłącznie do przypadków wystąpienia ważnych powodów. W przypadku braku możliwości osiągnięcia porozumienia przez strony, umowa w nowym kształcie po prostu nie zostanie zawarta.
Konrad Nocoń
aplikant I roku na aplikacji radcowskiej w Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Krakowie pod patronatem radcy prawnego Rafała Semczyszyna
Rafał Semczyszyn
Kancelaria Radcy Prawnego www.rasem.pl
[1]https://300gospodarka.pl/news/inflacja-w-polsce-w-grudniu-2021
[2] https://www.radca-prawny-czapczynski.pl/przyczyny-wprowadzania-klauzul-waloryzacyjnych-dlaczego-waloryzowac-swiadczenie/