Wybory parlamentarne odbędą się już 15 października 2023 r. Tego dnia będziemy wybierać 100 senatorów oraz 460 posłów. Ci ostatni będą wyłaniani w 41 okręgach wyborczych spośród kandydatów znajdujących się na listach zgłaszanych przez komitety wyborcze. W jaki sposób głosy oddane przez wyborców wpłyną na podział mandatów poselskich? Zastosowanie znajdzie metoda D’Hondta. Na czym ona polega? Wyjaśniamy.
- Próg wyborczy: 5% dla partii, 8% dla koalicji
- Metoda D’Hondta
- Stosowanie metody D’Hondta
- Jakie są skutki metody D’Hondta
Wybory do Sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu tajnym – tak stanowi przepis Konstytucji. Proporcjonalność wyborów oznacza, że co do zasady liczba mandatów, jakie w wyniku wyborów otrzymuje dany komitet wyborczy (partia polityczna) powinna być proporcjonalna do liczby głosów, jakie w skali kraju padły na listy wyborcze tego komitetu (partii). Konkretne mechanizmy, które mają urzeczywistniać tę zasadę prawa wyborcze ustanawiają przepisy Kodeksu wyborczego.
Próg wyborczy: 5% dla partii, 8% dla koalicji
Kodeks wyborczy wprowadza instytucję, której nie przewidują przepisy Konstytucji, a która w istotny sposób wpływa na realizację zasady proporcjonalności wyborów. Tą instytucją jest tzw. próg wyborczy.
Polega on na tym, że w podziale mandatów w okręgach wyborczych uwzględnia się wyłącznie listy kandydatów na posłów tych komitetów wyborczych, których listy otrzymały co najmniej 5% ważnie oddanych głosów w skali kraju. Listy kandydatów na posłów koalicyjnych komitetów wyborczych uwzględnia się w podziale mandatów w okręgach wyborczych, jeżeli ich listy otrzymały co najmniej 8% ważnie oddanych głosów w skali kraju.
Innymi słowy, komitety wyborcze, które otrzymały mniej niż odpowiednio 5% lub 8% głosów w skali kraju nie biorą w ogóle udziału w podziale mandatów.
Metoda D’Hondta
W podziale mandatów w okręgach wyborczych uczestniczą więc komitety wyborcze, którym udało się przekroczyć próg. Podział mandatów następuje przy użyciu tzw. metody D’Hondta.
Victor Joseph Auguste D’Hondt (1841 – 1901) – belgijski prawnik, profesor prawa cywilnego i podatkowego na uniwersytecie gandawskim. W 1878 r. opracował metodę podziału mandatów pomiędzy listy partyjne w wyborach proporcjonalnych.
Metoda D’Hondta polega na tym, że okręgowa komisja wyborcza dokonuje podziału mandatów pomiędzy uprawnione listy kandydatów w sposób następujący:
- liczbę głosów ważnych oddanych na każdą z tych list w okręgu wyborczym dzieli się kolejno przez: 1; 2; 3; 4 i dalsze kolejne liczby aż do chwili, gdy z otrzymanych w ten sposób ilorazów da się uszeregować tyle kolejno największych liczb, ile wynosi liczba mandatów do rozdzielenia między te listy w okręgu;
- każdej liście przyznaje się tyle mandatów, ile spośród ustalonego w powyższy sposób szeregu ilorazów przypada jej liczb kolejno największych.
W okręgu wyborczym listy kandydatów zgłosiły komitety X, Y i Z. Otrzymały odpowiednio: 1200, 480, 720 głosów. W okręgu do podziału jest 6 mandatów.
Dzielnik | Komitet X | Komitet Y | Komitet Z |
1 | 1200 | 480 | 720 |
2 | 600 | 240 | 360 |
3 | 400 | 160 | 240 |
4 | 300 | 120 | 180 |
Kolejne ilorazy to:
- 1200 (Komitet X)
- 720 (Komitet Z)
- 600 (Komitet X)
- 480 (Komitet Y)
- 400 (Komitet X)
- 360 (Komitet Z)
Wobec tego:
- Komitet X otrzymuje 3 mandaty
- Komitet Y otrzymuje 1 mandat
- Komitet Z otrzymuje 2 mandaty
Kodeks wyborczy przewiduje ponadto, że jeżeli kilka list uzyskało ilorazy równe ostatniej liczbie z liczb uszeregowanych w podany sposób, a list tych jest więcej niż mandatów do rozdzielenia, pierwszeństwo mają listy w kolejności ogólnej liczby oddanych na nie głosów. Gdyby na dwie lub więcej list oddano równą liczbę głosów, o pierwszeństwie rozstrzyga liczba obwodów głosowania, w których na daną listę oddano większą liczbę głosów.
Stosowanie metody D’Hondta
Metoda D’Hondta została przyjęta w szeregu krajach. Są to m.in. Albania, Argentyna, Armenia, Austria, Belgia, Bułgaria, Chile, Chorwacja, Dania, Ekwador, Fidżi, Finlandia, Hiszpania, Holandia, Irlandia Północna, Islandia, Izrael, Japonia, Kolumbia, Macedonia Północna, Paragwaj, Polska, Portugalia, Republika Czeska, Serbia, Słowenia, Szkocja, Szwajcaria, Turcja, Urugwaj i Walia. W Anglii metoda D’Hondta jest częściowo stosowana w wyborach do Zgromadzenia Londynu.
W Polsce metodę D’Hondta stosuje się przy podziale mandatów w wyborach do Sejmu i do Parlamentu Europejskiego, a także w wyborach samorządowych: do rad gmin w gminach liczących powyżej 20 000 mieszkańców, rad powiatów oraz sejmików wojewódzkich.
Jakie są skutki metody D’Hondta
Metoda D’Hondta premiuje ugrupowania polityczne, które mają największe poparcie wyborców – mogą one otrzymać proporcjonalnie więcej mandatów niż głosów. Te formacje, które zbierają najmniej głosów, wskutek zastosowania tej metody mogą natomiast otrzymać mniej mandatów niż liczba proporcjonalna do odsetka głosów.
Sposób działania metody D’Hondta ilustrują wyniki wyborów do Sejmu w 2019 r.:
Komitet wyborczy | Głosy | Mandaty | ||
Liczba | % | Liczba | % | |
| Prawo i Sprawiedliwość | 8 051 935 | 43,59 | 235 | 51,09 |
| Koalicja Obywatelska | 5 060 355 | 27,40 | 134 | 29,13 |
| Sojusz Lewicy Demokratycznej | 2 319 946 | 12,56 | 49 | 10,65 |
| Polskie Stronnictwo Ludowe | 1 578 523 | 8,55 | 30 | 6,52 |
| Konfederacja Wolność i Niepodległość | 1 256 953 | 6,81 | 11 | 2,39 |
| Mniejszość Niemiecka | 32 094 | 0,17 | 1 | 0,22 |
Metoda D’Hondta sprawiła, że komitet wyborczy, na który oddano 43,59% ważnych głosów zdobył nie 200 mandatów poselskich (ta liczba odpowiadałaby dokładanie odsetkowi otrzymanych głosów), ale aż 235 mandatów. Dzięki temu uzyskał też większość w Sejmie. Z kolei komitet, na który padło 6,81% ważnych głosów otrzymał jedynie 11 mandatów, a nie 31 – co odzwierciedlałoby odsetek głosów oddanych na ten komitet.