Osoba, która wykonuje pracę zarobkową w czasie pobierania emerytury (jeżeli nie osiągnęła jeszcze powszechnego wieku emerytalnego, chyba, że – kontynuuje zatrudnienie u dotychczasowego pracodawcy) lub renty musi mieć świadomość, iż przekroczenie przez nią tzw. limitów dorabiania (do emerytury lub odpowiednio – renty), może skutkować zmniejszeniem przysługującego jej świadczenia, a w określonych okolicznościach – nawet całkowitym zawieszeniem jego wypłacania. Z limitami tymi – związany jest obowiązek corocznego powiadamiania ZUS o wysokości osiąganych przychodów, który ciąży na emerytach i rencistach. W związku z projektem deregulacyjnym rządu – w odniesieniu do większości emerytów i rencistów ma on zostać zniesiony. Okazuje się jednak, że pośredni skutek takiej zmiany, może być dla świadczeniobiorców bardzo niekorzystny.
- Dorabianie do emerytury lub renty może skutkować zmniejszeniem kwoty świadczenia, a niekiedy nawet – całkowitym zawieszeniem jego wypłacania
- Limit dorabiania, powyżej którego prawo do emerytury lub renty ulega zawieszeniu [nowy próg od 1 czerwca 2025 r.]
- Limit dorabiania, powyżej którego kwota wypłacanej emerytury lub renty ulega zmniejszeniu [nowy próg od 1 czerwca 2025 r.]
- Kwoty maksymalnego zmniejszenia w ramach renty wdowiej
- Obowiązek emeryta (i odpowiednio – rencisty) powiadomienia ZUS o dorabianiu do emerytury lub renty oraz o wysokości przychodu osiągniętego w danym roku kalendarzowym
- Rządowy projekt deregulacyjny, mający stanowić ułatwienie dla emerytów i rencistów, którego pośrednim skutkiem może okazać się – możliwość żądania przez ZUS zwrotu pobranych świadczeń aż za 3 lata wstecz
Dorabianie do emerytury lub renty może skutkować zmniejszeniem kwoty świadczenia, a niekiedy nawet – całkowitym zawieszeniem jego wypłacania
Zgodnie z art. 104 ust. 1 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych – prawo do emerytury lub renty ulega zawieszeniu lub świadczenia te ulegają odpowiedniemu zmniejszeniu, w przypadku osiągania przez emeryta lub odpowiednio – rencistę przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, tj.:
- zatrudnienia,
- służby,
- innej pracy zarobkowej lub
- prowadzenia pozarolniczej działalności, w tym również wykonywanej za granicą (w tym przypadku – za przychód uważa się przychód stanowiący podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne),
oraz z tytułu:
- czynnej służby wojskowej w Wojsku Polskim lub zastępczych form tej służby lub
- działalności kombatanckiej, działalności równorzędnej z tą działalnością.
Do przychodu, który – w przypadku przekroczenia określonych limitów – może spowodować zmniejszenie lub odpowiednio zawieszenia prawa do emerytury lub renty – zalicza się ponadto kwoty pobranych zasiłków:
- chorobowego,
- macierzyńskiego,
- opiekuńczego oraz
- wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy,
jak również kwoty wypłaconego:
- świadczenia rehabilitacyjnego,
- świadczenia wyrównawczego,
- zasiłku wyrównawczego oraz
- dodatku wyrównawczego.
Do przychodów, które – w przypadku przekroczenia określonych limitów – mogą spowodować zmniejszenie kwoty świadczenia lub odpowiednio zawieszenia prawa do emerytury lub renty – nie wlicza się natomiast honorariów otrzymywanych przez emerytów lub odpowiednio – rencistów, z tytułu działalności twórczej i artystycznej.
Od powyższej zasady, ustawodawca przewidział jednak pewne wyjątki. Prawo do emerytury lub odpowiednio – renty, nie ulegnie zawieszeniu, a świadczenia te nie ulegną zmniejszeniu (bez względu na wysokość osiąganych przychodów), w przypadku:
- emerytów, którzy osiągnęli wiek emerytalny 60 lat (w przypadku kobiet) lub 65 lat (w przypadku mężczyzn), chyba, że osoba taka, kontynuuje zatrudnienie u pracodawcy, u którego była zatrudniona bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury – wówczas prawo do pobierania przez nią emerytury, ulegnie zawieszeniu bez względu na wysokość uzyskiwanego przychodu do czasu, aż powyższy stosunek pracy zostanie rozwiązany i złoży ona wniosek o podjęcie wypłaty emerytury,
- posiadania prawa do emerytury częściowej,
- posiadania prawa do renty inwalidy wojennego z tytułu pobytu w obozie i w miejscach odosobnienia lub do renty rodzinnej po takim inwalidzie albo
- posiadania prawa do renty inwalidy wojskowego w związku ze służbą wojskową lub renty rodzinnej po żołnierzu, którego śmierć miała związek ze służbą wojskową.
Co do zasady – emeryci, którzy osiągnęli powszechny wiek emerytalny, mogą więc dorabiać bez ograniczeń.
Limit dorabiania, powyżej którego prawo do emerytury lub renty ulega zawieszeniu [nowy próg od 1 czerwca 2025 r.]
Prawo do emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy oraz renty rodzinnej (jeżeli jest do niej uprawniona tylko jedna osoba), ulega zawieszeniu (z wyłączeniem ww. wyjątków od powyższej zasady), w razie osiągania przychodu w kwocie wyższej niż 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa GUS.
Ww. kwota przychodu, której osiągnięcie skutkuje zawieszeniem prawa do świadczenia emerytalno-rentowego, ogłaszana jest w każdym kwartale w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” przez Prezesa ZUS, w terminie do 14 dnia roboczego drugiego miesiąca każdego kwartału kalendarzowego, a ponadto – dla całego mijającego roku kalendarzowego – w terminie do 14 roboczego dnia listopada.
Aktualnie, tj. od 1 czerwca 2025 r. – zgodnie z komunikatem Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 12 maja 2025 r. w sprawie kwot przychodu odpowiadających 70 % i 130 % przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ogłoszonego za I kwartał 2025 r. stosowanych przy zmniejszaniu albo zawieszaniu emerytur i rent – limit przychodu, powyżej którego świadczenie emerytalno-rentowe ulega zawieszeniu, wynosi 11 651,00 zł (które stanowi równowartość 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ogłoszonego za I kwartał 2025 r.). Z pełną treścią ww. komunikatu ZUS z 12 maja 2025 r., można zapoznać się pod adresem: LINK.
Limit dorabiania, powyżej którego kwota wypłacanej emerytury lub renty ulega zmniejszeniu [nowy próg od 1 czerwca 2025 r.]
Kwota wypłacanej emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy oraz renty rodzinnej (jeżeli jest do niej uprawniona tylko jedna osoba), ulega natomiast zmniejszeniu (z wyłączeniem ww. wyjątków od powyższej zasady), w razie osiągania przychodu w kwocie przekraczającej 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa GUS, nie wyżej jednak niż 130% tej kwoty.
Ww. kwota przychodu – podobnie jak limit przychodu, powyżej którego prawo do świadczenia emerytalno-rentowego ulega zawieszeniu – ogłaszana jest w każdym kwartale w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” przez Prezesa ZUS, w terminie do 14 dnia roboczego drugiego miesiąca każdego kwartału kalendarzowego, a ponadto – dla całego mijającego roku kalendarzowego – w terminie do 14 roboczego dnia listopada.
Aktualnie, tj. od 1 czerwca 2025 r. – zgodnie z ww. komunikatem Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 12 maja 2025 r. – limit przychodu, powyżej którego świadczenie emerytalno-rentowe ulega zmniejszeniu, wynosi 6 273,60 zł (które stanowi równowartość 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ogłoszonego za I kwartał 2025 r.). Z pełną treścią ww. komunikatu ZUS z 12 maja 2025 r., można zapoznać się pod adresem: LINK.
Jeżeli zatem, wysokość przychodu osiąganego przez emeryta lub rencistę nie przekracza 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia – świadczenie emerytalno-rentowe wypłacane jest w pełnej wysokości.
W przypadku, gdy osiągany przychód przekracza natomiast ww. limit 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia – świadczenie emerytalno-rentowe zmniejszane jest o kwotę stanowiącą różnicę pomiędzy osiąganym przychodem, a tzw. niższą kwotą graniczną przychodu, którą stanowi ww. limit przychodów (tj. ogłoszona przez GUS kwota stanowiąca równowartość 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia). Jeżeli jednak, wyliczona w ten sposób kwota jest wyższa niż tzw. kwota maksymalnego zmniejszania – to świadczenie emerytalno-rentowe obniżane jest o odpowiednią kwotę maksymalnego zmniejszenia. Kwoty te, ustalane są każdorazowo przy waloryzacjach emerytur i rent i aktualnie (tj. od 1 marca 2025 r.) wynoszą:
- 939,61 zł – dla emerytury oraz renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy,
- 704,75 zł – dla renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy i odpowiednio
- 798,72 zł – dla renty rodzinnej, do której uprawniona jest tylko jedna osoba.
Kwoty maksymalnego zmniejszenia w ramach renty wdowiej
Kwoty maksymalnego zmniejszenia emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, wypłacanej w 15% (w okresie od 1 lipca 2025 r. do 31 grudnia 2026 r.), a następnie – w 25% (w okresie od 1 stycznia 2027 r.) w ramach tzw. renty wdowiej, która została wprowadzona ustawą z dnia 26 lipca 2024 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (o którą można wnioskować od 1 stycznia br., a która będzie wypłacana od 1 lipca 2025 r.) – wynosić będą 15% kwot maksymalnego zmniejszenia, o których była mowa powyżej, czyli odpowiednio:
- 140,94 zł (tj. 15% z 939,61 zł) – w przypadku wypłacanej w ramach renty wdowiej 15% emerytury lub renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy i
- 105,71 zł (tj. 15% z 704,75 zł) – w przypadku wypłacanej w ramach renty wdowiej 15% renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy.
Należy przy tym mieć na względzie, że od 1 marca 2026 r. kwoty maksymalnego zmniejszenia ulegną odpowiedniemu zwiększeniu wraz z coroczną waloryzacją emerytur i rent. Od 1 stycznia 2027 r. natomiast – będzie to 25% kwot maksymalnego zmniejszenia, w wysokości w jakiej zostaną ustalone po waloryzacji, która będzie miała miejsce 1 marca 2026 r.
Obowiązek emeryta (i odpowiednio – rencisty) powiadomienia ZUS o dorabianiu do emerytury lub renty oraz o wysokości przychodu osiągniętego w danym roku kalendarzowym
O podjęciu pracy zarobkowej – emeryt, jak i rencista, ma obowiązek niezwłocznie powiadomić ZUS. W tym celu – powinien skorzystać z formularza EROP, którego wzór można pobrać poniżej:
Zgodnie z instrukcją zawartą w ww. formularzu – powinny go wypełnić osoby uprawnione do:
- wcześniejszej emerytury,
- emerytury pomostowej,
- nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego,
- renty z tytułu niezdolności do pracy,
- renty rodzinnej,
- renty socjalnej,
które podejmują pracę zarobkową, podlegającą obowiązkowi ubezpieczeń społecznych, pracę w służbach mundurowych (np. w Policji) albo pracę lub działalność za granicą i w związku z tym muszą złożyć oświadczenie o osiąganiu przychodu. Za pomocą tego formularza – zobowiązane osoby, mogą również poinformować ZUS o zamiarze osiągania przychodu w innej wysokości niż ta, o której poinformowały w ramach poprzednio złożonego oświadczenia.
Powyższe zawiadomienie, potwierdza zakład pracy, informując ZUS o wysokości ustalonego wynagrodzenia. Obowiązek ten, nie dotyczy jednak:
- emerytów, którzy osiągnęli powszechny wiek emerytalny i – co do zasady – mogą dorabiać bez ograniczeń,
- osób, które mają prawo do renty inwalidy wojennego z tytułu pobytu w obozie albo w miejscach odosobnienia lub renty rodzinnej po tych inwalidach, jak również
- osób, które mają prawo do renty inwalidy wojskowego w związku z odbywaniem czynnej służby wojskowej lub renty rodzinnej po żołnierzu, którego śmierć miała związek z tą służbą.
Jeżeli z powyższego oświadczenia, będzie wynikało, że zamiarem emeryta lub odpowiednio – rencisty, jest osiąganie przychodu, który:
- powoduje zmniejszenie świadczeń emerytalno-rentowych (w związku z przekroczeniem obowiązującego limitu przychodów) – ZUS wyda decyzję o zmniejszeniu wysokości świadczenia, a jeżeli, że
- powoduje zawieszenie świadczeń (w związku z przekroczeniem obowiązującego limitu przychodów) – decyzję o zawieszeniu wypłaty świadczenia.
Ponadto, jak zostało już wspomniane na wstępie – zgodnie z art. 127 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych – co roku, do końca lutego – emeryt, jak i rencista (z wyłączeniem ww. wyjątków), ma obowiązek dostarczyć do ZUS zaświadczenie o łącznej wysokości przychodu za ubiegły rok kalendarzowy. Na jego podstawie, ZUS ustala, czy w minionym roku, świadczenie emerytalno-rentowe wypłacane było w prawidłowej wysokości. Jeżeli okaże się, że emerytura lub renta została wypłacona w kwotach wyższych, niż należne, w związku z uzyskiwaniem przez emeryta lub rencistę przychodu przekraczającego obowiązujące limity – ZUS zażąda zwrotu nienależnie pobranych świadczeń. W tym przypadku – istotne znaczenie będzie miało to, czy emeryt lub rencista powiadomił ZUS o swoich przychodach i ich wysokości:
- jeżeli tak – ZUS zażąda zwrotu nienależnie pobranych świadczeń tylko za ostatni rok,
- a jeżeli nie – aż za 3 lata wstecz.
Uprawnienie ZUS do żądania zwrotu nienależnie pobranych świadczeń emerytalno-rentowych aż za 3 lata wstecz – w sytuacji niezłożenia przez emeryta lub rencistę (do ZUS) zaświadczenia o łącznej wysokości przychodu za ubiegły rok kalendarzowy – wynika z art. 84 ust. 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, zgodnie z którym – ZUS nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych za okres dłuższy niż ostatnie 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ wypłacający świadczenia o zajściu okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty [red.: w tym przypadku – jest to ww. zaświadczenie o łącznej wysokości przychodu za ubiegły rok kalendarzowy, złożone przez emeryta lub rencistę w ZUS], a mimo to świadczenia były nadal wypłacane, a w pozostałych przypadkach – za okres dłuższy niż ostatnie 3 lata.
Rządowy projekt deregulacyjny, mający stanowić ułatwienie dla emerytów i rencistów, którego pośrednim skutkiem może okazać się – możliwość żądania przez ZUS zwrotu pobranych świadczeń aż za 3 lata wstecz
W wykazie prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów zostały opublikowane założenia projektu ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (numer projektu: UDER75), na podstawie której – ma zostać zniesiony obowiązek corocznego zawiadamiania ZUS przez emerytów i rencistów o wysokości osiąganego przez nich przychodu, o którym mowa w art. 127 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Zgodnie z projektem – z obowiązku tego nie miałyby zostać zwolnione wyłącznie osoby, które osiągają przychody za granicą albo pobierają uposażenie (czyli – służby mundurowe).
Jako uzasadnienie wprowadzenia powyższej zmiany, rząd wskazuje zamiar „ograniczenia biurokracji oraz obowiązków po stronie odpowiednio pracodawców i zleceniodawców”, w związku z tym, że organ rentowych – weryfikując wysokość przychodów osiąganych przez emeryta lub rencistę – będzie opierał się na danych zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego w ZUS, a dopiero w razie:
- wątpliwości co do kompletności danych zgromadzonych w ZUS,
- ich zgodności ze stanem faktycznym albo
- jeśli posiadane dane okazałyby niewystarczające
– będzie mógł zażądać wystawienia zaświadczenia potwierdzającego wysokość przychodu uzyskanego przez emeryta lub rencistę. „Przewiduje się, że wdrożenie projektowanych zmian przyczyni się przede wszystkim do:
- automatyzacji i przyspieszenia procesów w przedmiocie zawieszania i zmniejszania świadczeń przez ZUS,
- zmniejszenia obciążenia administracyjnego dla płatników składek, w tym dla przedsiębiorców, jak również
- zmniejszania obowiązków informacyjnych po stronie świadczeniobiorców.” – czytamy w założeniach projektu.
W związku z brzmieniem art. 84 ust. 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, zgodnie z którym – ZUS nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych za okres dłuższy niż ostatnie 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ wypłacający świadczenia o zajściu okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty, a mimo to świadczenia były nadal wypłacane, a w pozostałych przypadkach – za okres dłuższy niż ostatnie 3 lata – okazuje się jednak, że wprowadzenie powyższej zmiany, polegającej na zniesieniu obowiązku zawiadamiania ZUS (przez emerytów i odpowiednio – rencistów) o wysokości osiąganych przez nich przychodów – może skutkować nie tylko ograniczeniem biurokracji, ale również tym, że w przypadku przekroczenia limitów przychodów – ZUS będzie mógł zażądać od emeryta (lub odpowiednio – rencisty) zwrotu nienależnie pobranych świadczeń nie tylko za ostatnie 12 miesięcy, ale za całe 3 lata wstecz. Dotychczas bowiem – złożenie przez emeryta (lub odpowiednio – rencistę) zaświadczenia o wysokości przychodu w danym roku kalendarzowym, zgodnie z art. 127 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, skutkowało tym, że w przypadku uzyskiwania przez emeryta lub rencistę przychodu przekraczającego obowiązujące limity dorabiania – ZUS mógł zażądać od niego zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za maksymalnie 12 miesięcy (a nie za 3 lata).
Na dzień dzisiejszy – projekt ustawy deregulacyjnej, która miałaby wprowadzać powyższą zmianę, nie ujrzał jeszcze „światła dziennego”, gdyż zostały opublikowane dopiero jego założenia. Niewykluczone więc, że ustawodawca zadba o to, żeby na wprowadzeniu zmiany, której celem jest ograniczenie biurokracji (a nie pozbawienie świadczeniobiorców przysługujących im praw) – w sposób pośredni nie „ucierpieli” emeryci i renciści w związku z tym, że ZUS będzie mógł domagać się od nich zwrotu nienależnie pobranych emerytur i rent aż za 3 lata wstecz, zamiast dotychczasowych –12 miesięcy (jeżeli dopełnili oni obowiązku dostarczenia do ZUS zaświadczenia, który to – ma zostać zniesiony). Za przygotowanie projektu ustawy wprowadzającej powyższą zmianę odpowiedzialny jest wiceminister rodziny pracy i polityki społecznej Sebastian Gajewski. Planowany termin przyjęcia projektu przez Radę Ministrów został natomiast określony na III kwartał 2025 r.
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 1631 z późn. zm.)
- Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 22.07.1992 r. w sprawie szczegółowych zasad zawieszania lub zmniejszania emerytury lub renty (Dz.U. z 1992 r., nr 58, poz. 290 z późn. zm.)
- Komunikat Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 12 maja 2025 r. w sprawie kwot przychodu odpowiadających 70 % i 130 % przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ogłoszonego za I kwartał 2025 r. stosowanych przy zmniejszaniu albo zawieszaniu emerytur i rent
- Ustawa z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2025 r., poz. 350 z późn. zm.)