W dniu 7 sierpnia 2025 r., Senat przyjął bez poprawek projekt ustawy zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych autorstwa MRPiPS, która zakłada zmianę zasad wypłaty zasiłku pogrzebowego, w tym m.in. – skrócenie terminu, jaki ZUS będzie miał na wypłatę zasiłku beneficjentom tego świadczenia. To jednak nie jedyne uproszczenia, jakie wprowadza rządowa nowelizacja, w zakresie przyznawania prawa do zasiłku pogrzebowego, która trafia właśnie na biurko Prezydenta.
- Zasiłek pogrzebowy – komu i w jakiej wysokości przysługuje to świadczenie, zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami?
- Zasiłek pogrzebowy – w jakiej wysokości, świadczenie to będzie przysługiwać już niebawem?
- Zasiłek pogrzebowy – od kiedy świadczenie w wyższej kwocie?
- Jakie zasady w zakresie wypłaty zasiłku pogrzebowego (w tym – terminu jego wypłaty) przez ZUS, wynikają z obecnie obowiązujących przepisów?
- Nowe zasady wypłaty zasiłku pogrzebowego przez ZUS – bez decyzji i w krótszym terminie [projekt ustawy, który trafi na biurko Prezydenta]
- Kiedy nowe zasady wypłaty zasiłku pogrzebowego przez ZUS miałyby wejść w życie?
Zasiłek pogrzebowy – komu i w jakiej wysokości przysługuje to świadczenie, zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami?
Zasiłek pogrzebowy, to świadczenie, które przysługuje na podstawie ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa FUS), którego celem jest pokrycie kosztów pogrzebu. Świadczenie to, może otrzymać każdy (niezależnie od osiąganego dochodu), kto pokrył koszty pogrzebu, osoby, która:
- była ubezpieczona w ZUS (tzn. objęta ubezpieczeniem emerytalnym i rentowymi, także z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego lub zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego),
- miała przyznane prawo do emerytury lub renty,
- nie miała przyznanej emerytury lub renty, ale – w dniu śmierci – spełniała warunki do jej uzyskania i pobierania,
- miała przyznaną emeryturę pomostową,
- miała przyznane nauczycielskie świadczenie kompensacyjne,
- zmarła w czasie pobierania zasiłku chorobowego albo świadczenia rehabilitacyjnego po ustaniu ubezpieczenia,
- pobierała świadczenie pieniężne jako cywilna niewidoma ofiara działań wojennych,
- pobierała świadczenie przedemerytalne lub zasiłek przedemerytalny,
- pobierała rentę socjalną,
- zmarła wskutek wypadku lub choroby zawodowej powstałych w szczególnych okolicznościach,
- była członkiem rodziny osoby wymienionej w punktach 1, 2, 4, 5, 8 lub 10 powyżej.
Za członków rodziny, o których mowa powyżej, uznaje się:
- małżonka (wdowę, wdowca, a także małżonka pozostającego w separacji),
- rodziców, ojczyma, macochę oraz osobę przysposabiającą,
- dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione,
- dzieci przyjęte na wychowanie w ramach rodziny zastępczej,
- inne dzieci przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności,
- rodzeństwo,
- dziadków,
- wnuki oraz
- osoby, nad którymi została ustanowiona opieka prawna.
Zasiłek pogrzebowy może otrzymać zarówno osoba z rodziny zmarłego, ale także osoba obca lub instytucja (pracodawca, dom pomocy społecznej, gmina, powiat, osoba prawna kościoła lub związek wyznaniowy), jeżeli pokryła koszty pogrzebu.
Aktualnie (tj. niezmiennie od 1 marca 2011 r.) zasiłek pogrzebowy przysługuje w kwocie 4000 zł, przy czym kwota ta nie podlega waloryzacji przy zastosowaniu średniorocznego wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych. Kwota zasiłku pogrzebowego, nie została zatem zwiększona od ponad 14 lat. Nie ulega natomiast wątpliwości, iż – w powyższym okresie – znacznie wzrosły koszty pochówku.
Świadczenie w kwocie odpowiadającej równowartości 4000 zł otrzyma obecnie członek rodziny zmarłego, który poniósł koszty jego pogrzebu, niezależnie od rzeczywistej kwoty tych kosztów. Osoby obce dla zmarłego (lub niemieszczące się w ww. katalogu członków rodziny), pracodawcy, domy pomocy społecznej, gminy, powiaty oraz osoby prawne kościoła lub związku wyznaniowego – mogą natomiast ubiegać się o kwotę odpowiadającą rzeczywiście poniesionym kosztom pogrzebu, nie otrzymają jednak więcej jak 4000 zł.
Zasiłek pogrzebowy – w jakiej wysokości, świadczenie to będzie przysługiwać już niebawem?
Celem zmniejszenia obciążenia finansowego osób pokrywających koszty pogrzebu – w dniu 9 maja 2025 r. została przyjęta ustawa o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2025 r., poz. 718), która zwiększa kwotę zasiłku pogrzebowego z 4000 zł do 7000 zł. Ponadto – wprowadza ona coroczną waloryzację ww. świadczenia od dnia 1 marca, ale tylko jeżeli wskaźnik waloryzacji będzie wyższy niż 105. Wskaźnikiem ww. waloryzacji będzie przy tym – średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem, ogłaszany przez Prezesa GUS w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”. W ramach waloryzacji – wysokość zasiłku pogrzebowego, ulega będzie zwiększeniu o wskaźnik waloryzacji i podlegać ogłoszeniu przez Prezesa ZUS, w formie komunikatu, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, co najmniej na 7 dni roboczych przed terminem kolejnej waloryzacji.
Zgodnie z ww. nowelizacją ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych – nie zmienią się natomiast zasady przyznawania zasiłku członkom rodziny zmarłego i pozostałym osobom oraz instytucjom, tzn. – członkowie rodziny nadal będą mogli liczyć na świadczenie w pełnej kwocie, niezależnie od kwoty poniesionych kosztów pogrzebu, a pozostałe osoby i instytucje, które poniosły koszt pogrzebu – będą mogły otrzymać świadczenie w wysokości stanowiącej równowartość poniesionych kosztów pogrzebu, nie więcej jednak niż 7000 zł.
Zasiłek pogrzebowy – od kiedy świadczenie w wyższej kwocie?
Ustawa z dnia 9.05.2025 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw, zwiększająca kwotę zasiłku pogrzebowego, wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2026 r. Świadczenie w zwiększonej kwocie, będzie przysługiwało z tytułu pokrycia kosztów pogrzebu osób, których śmierć nastąpi od dnia wejścia w życie ustawy, czyli nie wcześniej niż od 1 stycznia 2026 r. Pierwsza waloryzacja zasiłku – o ile wskaźnik waloryzacji będzie wyższy niż 105 – zostanie natomiast przeprowadzona już w marcu 2026 r.
Jakie zasady w zakresie wypłaty zasiłku pogrzebowego (w tym – terminu jego wypłaty) przez ZUS, wynikają z obecnie obowiązujących przepisów?
Aktualnie, w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych – brak jest szczególnych regulacji odnoszących się do wydawania decyzji w sprawie zasiłku pogrzebowego oraz zasad wypłaty tego zasiłku. W ocenie MRPiPS – ze względu na szczególny charakter świadczenia, wychodząc naprzeciw oczekiwaniom społecznym, konieczne zatem jest uregulowanie powyższej kwestii.
W zakresie terminu na wypłatę zasiłku pogrzebowego, zastosowanie znajduje przepis art. 118 ust. 1 ustawy FUS, na podstawie którego przyjęto, że termin na załatwienie sprawy wynosi 30 dni od wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do stwierdzenia uprawnień do zasiłku.
W ustawie FUS brak jest ponadto regulacji dotyczących pośrednictwa zakładów pogrzebowych przy składaniu wniosków o zasiłek pogrzebowy. Jak informuje MRPiPS – praktyka przyjęta przez ZUS, polega jednak na dopuszczaniu możliwości występowania zakładów pogrzebowych, w imieniu swoich klientów (na podstawie udzielonego przez nich upoważnienia), do ZUS, w sprawie wypłaty zasiłku pogrzebowego zakładowi pogrzebowemu za udzielone usługi. ZUS przyjął ten tryb wyjątkowo, tylko w odniesieniu do wniosków składanych przez członków rodziny.
Nowe zasady wypłaty zasiłku pogrzebowego przez ZUS – bez decyzji i w krótszym terminie [projekt ustawy, który trafi na biurko Prezydenta]
Opracowany przez MRPiPS projekt ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (druk sejmowy nr: 1446), który w dniu 7 sierpnia 2025 r. został przyjęty, bez poprawek, przez Senat – zakłada, iż – co do zasady – ustalenie prawa do zasiłku pogrzebowego oraz jego wysokości nie będzie wymagało wydania decyzji administracyjnej przez ZUS (art. 1 pkt 1 lit. b projektowanej ustawy). Od powyższej zasady przewidziano jednak kilka wyjątków. I tak – zasiłek pogrzebowy, będzie przyznawany wyłącznie na podstawie decyzji ZUS w razie poniesienia kosztów pogrzebu przez:
- więcej niż jedną osobę lub podmiot (pracodawcę, dom pomocy społecznej, gminę, powiat, osobę prawną kościoła lub związek wyznaniowy), tj. gdy zasiłek pogrzebowy ulegać będzie podziałowi między te osoby lub podmioty – proporcjonalnie do poniesionych przez nie kosztów pogrzebu,
- inną osobę niż członek rodziny, pracodawca, dom pomocy społecznej, gmina, powiat, osoba prawna kościoła lub związek wyznaniowy, tj. gdy zasiłek pogrzebowy przysługiwać będzie w wysokości udokumentowanych kosztów pogrzebu (nie wyższej niż określona w art. 80 ustawy FUS, czyli obecnie – 4000 zł, a od 1 stycznia 2026 r. – 7000 zł).
Z powyższego wynika zatem, że ustalenie prawa do zasiłku pogrzebowego nie będzie wymagało wydania decyzji przez ZUS, jeżeli zasiłek pogrzebowy przysługiwać będzie w kwocie 4000 zł (a od 1 stycznia 2026 r. odpowiednio – 7000 zł) niezależnie od kwoty poniesionych kosztów pogrzebu, gdy koszty te poniosła jedna osoba – członek rodziny zmarłego. Natomiast – jeżeli koszty pogrzebu poniosła osoba obca dla zmarłego lub inny podmiot albo zasiłek pogrzebowy przysługuje proporcjonalnie do poniesionych kosztów pogrzebu (a nie w kwocie zryczałtowanej) – ZUS będzie wydawał decyzję ustalającą prawo do zasiłku pogrzebowego.
Zgodnie z art. 1 pkt 2 projektowanej ustawy – w celu ustalenia prawa do zasiłku pogrzebowego, wniosek o jego przyznanie, będzie trzeba zgłosić bezpośrednio do organu rentowego lub za pośrednictwem zakładu pogrzebowego. Dzięki temu – nastąpi uregulowanie trybu pośrednictwa zakładów pogrzebowych we wnioskowaniu o zasiłek pogrzebowy. Jak podkreśla MRPiPS w uzasadnieniu projektu – rozwiązanie to, wpisuje się w model składania wniosków o świadczenia emerytalno-rentowe. W ustawie FUS przyjęto bowiem, że wnioski w sprawie przyznania świadczeń zgłasza się w organie rentowym bezpośrednio lub za pośrednictwem płatnika składek (art. 116 ust. 3 ustawy FUS). W przypadku, gdy o zasiłek pogrzebowy (w imieniu osoby uprawnionej do świadczenia) wnioskować będzie zakład pogrzebowy – będzie on jednak musiał dysponować upoważnieniem udzielonym my przez świadczeniobiorcę, które obejmować będzie prawo do złożenia (w imieniu świadczeniobiorcy, przez ww. zakład) wniosku o zasiłek wraz z dokumentami oraz do wypłaty zasiłku pogrzebowego na rachunek bankowy tego zakładu. W związku z powyższym (co zostało uregulowane również w art. 1 pkt 5 projektowanej ustawy) – w takich przypadkach, wypłata zasiłku pogrzebowego w całości albo w części, będzie mogła następować na konto bankowe zakładu pogrzebowego, wskazane w upoważnieniu udzielonym mu przez osobę uprawnioną do zasiłku.
W kwestii terminu wypłaty przez ZUS zasiłku pogrzebowego – jak zostało już wspomniane powyżej – obecnie, wynosi on 30 dni. Z uwagi na fakt, iż zasiłek pogrzebowy jest świadczeniem o szczególnym charakterze, wypłacanym w szczególnych okolicznościach, z powodu śmierci bliskiej osoby, a organizacja pochówku łączy się z koniecznością pokrycia jego (nierzadko niemałych) kosztów – MRPiPS zdecydowało, iż termin na wydanie decyzji w sprawie prawa do zasiłku pogrzebowego przez ZUS, powinien wynosić maksymalnie 14 dni od dnia wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania tej decyzji w tej sprawie (art. 1 pkt 3 lit. b projektowanej ustawy). Jeżeli w wyniku decyzji zostanie ustalone prawo do zasiłku pogrzebowego oraz jego wysokość – ZUS wypłaci zasiłek w ciągu kolejnych 14 dni od dnia wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania tej decyzji. Natomiast w przypadku gdy ustalenie prawa do zasiłku pogrzebowego oraz jego wysokości nie wymaga wydania decyzji – zasiłek będzie wypłacony przez ZUS w ciągu 14 dni od dnia wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do ustalenia prawa do zasiłku (art. 1 pkt 4 projektowanej ustawy). W praktyce – według niepisanych zasad przyjętych przez ZUS – zasiłek pogrzebowy, w większości przypadków, był dotychczas wypłacany z zachowaniem powyższych terminów (średni czas obsługi wniosku o zasiłek pogrzebowy wynosi bowiem, jak podaje ZUS – 12 dni), jednak ze względu na wagę świadczenia, jakim jest zasiłek pogrzebowy – kwestia ta, w ocenie MRPiPS, wymaga uregulowania na poziomie ustawowym. Jest to zmiana korzystna dla świadczeniobiorców, gdyż – zgodnie z przepisami, zakłada skrócenie terminu na wypłatę zasiłku, który obecnie (w oderwaniu od praktyki stosowanej przez ZUS) może wynosić nawet 30 dni.
Kiedy nowe zasady wypłaty zasiłku pogrzebowego przez ZUS miałyby wejść w życie?
Zgodnie z art. 3 projektowanej ustawy – przepisy wprowadzające nowe zasady wypłaty zasiłku pogrzebowego przez ZUS (w tym skrócony termin jego wypłaty) – mają wejść w życie 1 stycznia 2026 r. (czyli jednocześnie z wejściem w życie ustawy zwiększającej kwotę przysługującego zasiłku pogrzebowego z 4000 zł do 7000 zł). Pierwotna wersja projektu zakładała krótszy termin jego wejścia w życie – 14 dni od dnia ogłoszenia ustawy, ale na etapie prac parlamentarnych nad projektem ustawy – został on wydłużony. Jednocześnie, w ustawie zastrzeżono, iż do postępowań w sprawie zasiłku pogrzebowego wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie ustawy – będą miały zastosowanie przepisy dotychczasowe.
Projekt ustawy wprowadzający powyższe zasady jest już niemalże na końcu swojej drogi przez proces legislacyjny, gdyż 7 sierpnia br. – został zatwierdzony, bez poprawek, przez Senat. Teraz zatem trafi do podpisu na biurko Prezydenta.
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 9.05.2025 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2025 r., poz. 718)
- Ustawa z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 1631 z późn. zm.)
- Ustawa z dnia 12.03.2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 1283 z późn. zm.)
- Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (druk sejmowy nr: 1446)