Zapalenie papierosa lub e-papierosa (również takiego, który nie zawiera nikotyny) nad jeziorem uszczupli portfel o nawet 5 tys. zł lub skończy się aresztem. Niewiele osób jest świadomych tego zakazu!

• Palenie tytoniu jednym z najpoważniejszych problemów zdrowia publicznego nie tylko w Polsce i na całym świecie
• Osoby niepalące nawet 20 razy bardziej narażone na toksyczność dymu tytoniowego z papierosów od czynnych palaczy
• Wprowadzanie zakazów palenia papierosów w przestrzeni publicznej jako jedyna forma ochrony przed biernym paleniem
• Za zapalenie papierosa lub e-papierosa (również takiego, który nie zawiera w swoim składzie nikotyny) nad jeziorem – do 5 tys. zł grzywny, a nawet areszt

Palenie tytoniu jednym z najpoważniejszych problemów zdrowia publicznego nie tylko w Polsce i na całym świecie

Epidemia palenia tytoniu jest jednym z największych zagrożeń dla zdrowia publicznego. Tylko w Polsce, z powodu palenia papierosów, co roku umiera około 70 tysięcy osób, co stanowi 17% wszystkich zgonów w naszym kraju. W skali światowej, liczby te są jeszcze bardziej zatrważające – z powodu chorób odtytoniowych, umiera rokrocznie ponad 8 milionów ludzi. Szacuje się ponadto, że 9 na 10 osób, u których doszło do rozwoju raka płuc – jest palaczami lub było nimi w przeszłości. Tego nowotworu – tylko w Polsce – diagnozowanych jest co roku ponad 20 tys. przypadków. Chorobę powoduje długotrwałe narażenie na dym papierosowy, dlatego im wcześniej zrezygnuje się z palenia – tym mniejsze jest ryzyko zachorowania. Palenie tytoniu oceniane jest jako najgroźniejszy, a zarazem – możliwy do wyeliminowania czynnik rakotwórczy.

Uzależnienie od nikotyny jest chorobą, dlatego rzucanie palenia nie zawsze przebiega łatwo. Istnieje jednak kilka metod pomagających rzucić palenie, m.in. porady specjalistów, poradnictwo indywidualne i grupy wsparcia oraz leczenie farmakologiczne w celu przezwyciężenia uzależnienia od nikotyny.¹

Osoby niepalące nawet 20 razy bardziej narażone na toksyczność dymu tytoniowego z papierosów od czynnych palaczy

Choć nie każdy zdaje sobie z tego sprawę, a przynajmniej tak wynika z obserwacji wielu sytuacji życia codziennego, w których np. rodzice decydują się na palenie papierosów w bliskiej odległości od swoich (nawet bardzo małych) dzieci – palenie bierne, jest jeszcze bardziej toksyczne, niż palenie czynne! Na czym więc ono dokładnie polega?

O biernym paleniu mówi się wówczas, kiedy osoba – zwłaszcza niepaląca – jest narażona na wdychanie dymu pochodzącego ze spalania tytoniu oraz dymu wydychanego przez osobę palącą. Dym tytoniowy znajdujący się w otoczeniu, ma dwie składowe: dym bocznego strumienia pochodzący bezpośrednio z palącego się papierosa i dym głównego strumienia, czyli wydychany z płuc przez osobę palącą tytoń.² Dym bocznego strumienia, zawiera od 5 do 15 razy więcej tlenku węgla i od 2 do 20 razy więcej nikotyny niż dym wdychany przez palacza, co skutkuje jego większą toksycznością.³

Wdychanie dymu wydychanego przez palaczy, zwiększa u osób niepalących ryzyko wystąpienia raka płuc i chorób serca (np. choroby niedokrwiennej serca). Badania epidemiologiczne wskazują ponadto, że wdychanie dymu przez osoby niepalące, stanowi w Polsce jedną z głównych przyczyn przedwczesnej umieralności dorosłych. Szacunki z 2002 r. pokazały, że z powodu wdychania dymu tytoniowego, zmarło w tym czasie co najmniej 1826 niepalących Polaków, z czego 933 na niedokrwienną chorobę serca, 692 na udar mózgu, 128 na raka płuc, a 73 na przewlekłą nienowotworową chorobę układu oddechowego.⁴

Najbardziej narażone na negatywne skutki dla zdrowia, wynikające z wymuszonego narażenia na dym tytoniowy, są dzieci. Bycie biernymi palaczami skutkuje u nich wzrostem ryzyka niższej masy urodzeniowej, zakażeń dróg oddechowych, upośledzenia funkcji płuc, nawracających chorób ucha, ataków astmy, czy nawet nagłego zgonu niemowlęcia.⁵

Warto również mieć świadomość, że problemu tego (narażania osób postronnych na negatywne skutki związane z pozostawaniem biernymi palaczami) nie eliminuje korzystanie z papierosów elektronicznych – wdychanie oparów z e-papierosów, ze względu na zawartą w nich nikotynę, substancje zapachowe i glikol propylenowy, również nie pozostaje bowiem obojętne dla zdrowia osób pozostających w otoczeniu osoby palącej⁶, choć taki stereotyp (o mniejszej, a nawet braku szkodliwości oparów tego pochodzenia) mocno utarł się w środowisku osób palących.

Niestety, według danych WHO – aż 80% palaczy tytoniu, pali w otoczeniu osób niepalących.

Wprowadzanie zakazów palenia papierosów w przestrzeni publicznej jako jedyna forma ochrony przed biernym paleniem

Na pewno nie raz i nie dwa, przedzierając się przez jakąś z zatoczonych ulic większego miasta, każda osoba niepaląca (bo przede wszystkim niepalący zwracają na to uwagę, a zwłaszcza niepalący, którzy mają małe dzieci) – czuła się, jakby pokonywała istny tor przeszkód, próbując unikać wdychania wszechobecnego dymu tytoniowego (lub próbując nie narażać na jego oddziaływanie swojego dziecka). Głośno wybrzmieć powinno, iż – osobom niepalącym przysługuje prawo do życia w środowisku wolnym od dymu tytoniowego, pary z papierosów elektronicznych i substancji uwalnianych za pomocą nowatorskich wyrobów tytoniowych. Wynika to wprost z art. 3 pkt 1 ustawy z dnia 9.11.1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych.

W jaki sposób ochrona ta jest realizowana? Poprzez wprowadzanie zakazów palenia w przestrzeni publicznej. Niestety, nie ustanowiono ogólnego zakazu palenia papierosów i papierosów elektronicznych w przestrzeni publicznej, jako całości. Ustawodawca, w celu ochrony zdrowia i praw osób niepalących, wprowadził natomiast zakazy palenia w określonych miejscach w przestrzeni publicznej.

Wprowadzając zakazy palenia, ustawodawca posługuje się określeniem „palenie wyrobów tytoniowych”, do których zalicza również palenie:

• nowatorskich wyrobów tytoniowych – czyli wyrobów tytoniowych innych niż papieros, tytoniu do samodzielnego skręcania papierosów, tytoniu fajkowego, tytoniu do fajki wodnej, cygara, cygaretka, zażywanie tytoniu do żucia, tytoniu do nosa lub tytoniu do stosowania doustnego oraz
• papierosów elektronicznych – czyli wyrobów, które mogą być wykorzystywane do spożycia, za pomocą ustnika, pary zawierającej nikotynę – i ponadto, od 5 lipca 2025 r. – również pary niezawierającej nikotyny.

Zgodnie z art. 5 ww. ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych – palenie wyrobów tytoniowych, zabronione jest:

1. na terenie zakładów leczniczych podmiotów leczniczych (czyli m.in. w szpitalach oraz na terenie przychodni – zarówno tych publicznych, jak i prywatnych) oraz w pomieszczeniach innych obiektów, w których są udzielane świadczenia zdrowotne,
2. na terenie jednostek organizacyjnych systemu oświaty (czyli m.in. przedszkoli, szkół i placówek opiekuńczo-wychowawczych) oraz jednostek organizacyjnych pomocy społecznej (czyli m.in. ośrodków pomocy społecznej, domów pomocy społecznej),
3. na terenie uczelni,
4. w pomieszczeniach zakładów pracy,
5. w pomieszczeniach obiektów kultury i wypoczynku do użytku publicznego (czyli m.in. w domach kultury oraz ośrodkach sportu i rekreacji),
6. w lokalach gastronomiczno-rozrywkowych,
7. w środkach pasażerskiego transportu publicznego oraz w obiektach służących obsłudze podróżnych (czyli np. na dworcu),
8. na przystankach komunikacji publicznej,
9. w pomieszczeniach obiektów sportowych,
10. w ogólnodostępnych miejscach przeznaczonych do zabaw dzieci (czyli m.in. na placach zabaw i boiskach), jak również
11. w innych pomieszczeniach dostępnych do użytku publicznego (czyli np. w centrach handlowych lub na klatkach schodowych w budynkach mieszkalnych!).

Właściciel lub zarządzający obiektem lub środkiem transportu, w którym obowiązuje zakaz palenia wyrobów tytoniowych i papierosów elektronicznych – obowiązany jest umieścić w widocznych miejscach odpowiednie oznaczenie słowne i graficzne informujące o zakazie palenia wyrobów tytoniowych i palenia papierosów elektronicznych na terenie obiektu lub w środku transportu. Znak graficzny zakazu palenia, przedstawia się w następujący sposób:

Dodatkowo, rada gminy może ustalić, w drodze uchwały, inne niż wymienione powyżej miejsca użytku publicznego, jako strefy wolne od dymu tytoniowego.

Od ogólnie przyjętych zakazów – obowiązują jednak pewne wyjątki. Palenie wyrobów tytoniowych jest dozwolone, w wyznaczonych do tego celu palarniach:

• w domach pomocy społecznej oraz domach spokojnej starości,
• w całodobowych oddziałach psychiatrycznych (z wyłączeniem oddziałów dysponujących warunkami wzmocnionego i maksymalnego zabezpieczenia),
• w hotelach,
• w obiektach służących obsłudze podróżnych, czyli na dworcach i lotniskach,
• na terenie uczelni,
• w pomieszczeniach zakładów pracy oraz
• w lokalach gastronomiczno-rozrywkowych.

Właściciel lokalu gastronomiczno-rozrywkowego, może ponadto wyłączyć spod zakazu palenia jedno zamknięte pomieszczenie konsumpcyjne, jeżeli jest ono wyposażone w wentylację zapewniającą, że dym tytoniowy nie będzie przenikał do innych pomieszczeń.

Za zapalenie papierosa lub e-papierosa (również takiego, który nie zawiera w swoim składzie nikotyny) nad jeziorem – do 5 tys. zł grzywny, a nawet areszt

Wynikająca z ustawy o ochronie zdrowia lista miejsc, w których palenie wyrobów tytoniowych, czyli m.in. papierosów, jak i e-papierosów (również takich, które nie zawierają w swoim składzie nikotyny) jest zabronione, nie wyczerpuje w pełni wszystkich obowiązujących aktualnie zakazów palenia w przestrzeni publicznej, które stanowione są również w ustawach szczególnych. Jedną z takich ustaw jest ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, zgodnie z którą – palenie wyrobów tytoniowych zabronione jest również w parkach narodowych oraz w rezerwatach przyrody (stanowi o tym art. 15 ust. 1 pkt 10 ww. ustawy). Parki narodowe nierzadko obfitują w piękne jeziora (jako przykład można podać choćby jezioro Jarosławieckie w Wielkopolskim Parku Narodowym) nad którym – w związku z powyższym zakazem – nie uraczy się dymu tytoniowego. Takie miejsca, mogą być zatem doskonałym pomysłem na spędzanie wolnego czasu w upalne dni, zwłaszcza z małymi dziećmi, dla których bierne palenie jest szczególnie szkodliwe.

Jedynymi miejscami na terenie parków narodowych i rezerwatów przyrody, w których palenie wyrobów tytoniowych może zostać dopuszczone, są miejsca, które zostaną w tym celu wyznaczone przez dyrektora parku narodowego, a w przypadku rezerwatu przyrody, odpowiednio przez – regionalnego dyrektora ochrony środowiska.

Warto również podkreślić, że w związku z objęciem definicją papierosów elektronicznych – od 5 lipca br. – również papierosów elektronicznych, które nie zawierają w swoim składzie nikotyny – ich zapalenie nad jeziorem znajdującym się na terenie parku narodowego lub rezerwatu przyrody, również jest zakazane. Jest to dobra informacja dla niepalących, ponieważ w parze wydychanej przez wapujących wyroby niezawierające nikotyny, znajdują się inne szkodliwe substancje, w tym m.in. metale ciężkie, które – podobnie jak nikotyna – mogą prowadzić do dysfunkcji m.in. naturalnych mechanizmów obronnych i rozwoju nowotworów.⁷

Jakie konsekwencje czekają na łamiących zakazy obowiązujące w parkach narodowych i rezerwatach przyrody, czyli m.in. – za zapalenie papierosa, e-papierosa lub jakiegokolwiek innego wyrobu tytoniowego np. nad znajdującym się na terenie parku narodowego lub rezerwatu przyrody jeziorem? Zgodnie z art. 127 pkt 1 lit. a i b ustawy o ochronie przyrody – może się to skończyć grzywną w wysokości do 5 tys. zł, a nawet karą aresztu.

¹ Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Oleśnicy, Światowy Dzień Rzucania Palenia Tytoniu, 15.11.2023 r.

² dr n. med. Aleksandra Piwońska, Zakład Epidemiologii, Prewencji Chorób Układu Krążenia i Promocji Zdrowia, Narodowy Instytut Kardiologii Stefana kardynała Wyszyńskiego, Państwowy Instytut Badawczy, Bierne palenie (https://sercunaratunek.pl/bierne-palenie/)

³ Centrum Onkologii – Instytut, „Jak stworzyć miejsce pracy bez papierosa”, 2005

⁴ Fundacja Promocja Zdrowia, „Smoke Free Partnership. Rozwiać dymną zasłonę. 10 argumentów za Europą wolną od dymu tytoniowego”, 2009

⁵ W. Zatoński, M. Hodge, K. Przewoźniak (red.), „Report on the Effects of Tobacco Health of Polish Children”, Geneva and Health Promotion Foundation, 1999

⁶ CL Marcham, JP Springston, Electronic cigarettes in the indoor environment. Rev Environ Health, 2019

⁷ Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Szczecinku, E-papierosy i ich wpływ na zdrowie, 5.10.2023 r.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 9.11.1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 1162 z późn. zm.)
• Ustawa z dnia 16.04.2004 r. o ochronie przyrody (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 1478 z późn. zm.)
• Ustawa z dnia 20.05.1971 r. Kodeks wykroczeń (t.j. Dz.U. z 2025 r., poz. 734)