Niektórzy czekali na to latami. Inni już nie wierzyli, że coś się zmieni. Tymczasem coraz więcej osób otrzymuje orzeczenia o niepełnosprawności bez komisji. Wystarczy kompletna dokumentacja medyczna, by decyzja zapadła szybciej i bez stresu. Zamiast długiego oczekiwania i powtarzanych badań, kilka tygodni i odbierasz orzeczenie. To pierwszy krok w stronę prostszego, bardziej ludzkiego systemu wsparcia.
- Ilu Polaków ma orzeczenie o niepełnosprawności
- Stopnie niepełnosprawności i ich znaczenie
- Orzeczenie bez komisji – przepis, który istnieje od 2003 roku
- Jakie warunki trzeba spełnić, aby uzyskać orzeczenie bez komisji
- Problemy w praktyce – komisje wciąż rzadko korzystają z nowych możliwości
- Podstawa prawna
Po miesiącach oczekiwania listopad 2025 przynosi pierwsze sygnały, że system orzekania w Polsce naprawdę się zmienia. Do redakcji i organizacji społecznych zaczynają spływać informacje o orzeczeniach wydanych szybciej, bez komisji, tylko na podstawie dokumentacji. To jeszcze nie rewolucja, ale krok, który wielu chorych uznaje za symboliczny. Po raz pierwszy od dawna widać, że system potrafi być po stronie człowieka, jednak pojawiają się także informacje o problemach.
Ilu Polaków ma orzeczenie o niepełnosprawności
Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, w Polsce żyje ponad 4 miliony osób z ważnym orzeczeniem o niepełnosprawności lub o stopniu niepełnosprawności. Jednak faktyczna liczba osób z trwałymi lub długotrwałymi ograniczeniami zdrowotnymi może sięgać nawet 7 milionów. Część z nich nie ubiega się o orzeczenie, zniechęcona długim czasem oczekiwania lub koniecznością osobistego udziału w komisji.
Najwięcej orzeczeń wydają powiatowe zespoły ds. orzekania o niepełnosprawności. To one rozpatrują ponad 80% wniosków. Pozostałe decyzje zapadają w ZUS lub wojewódzkich zespołach, które pełnią funkcję instancyjną. Rocznie w całym kraju wydawanych jest około 700 tysięcy orzeczeń, ale nawet 30% postępowań przeciąga się z powodu braków kadrowych lub niewystarczającej dokumentacji.
Stopnie niepełnosprawności i ich znaczenie
Polski system orzekania opiera się na trzech stopniach:
- Lekki stopień dotyczy osób, które są zdolne do samodzielnej egzystencji i pracy, ale potrzebują wsparcia w niektórych czynnościach lub przy wykonywaniu bardziej obciążających obowiązków.
- Umiarkowany stopień oznacza konieczność częściowej pomocy innych osób – zarówno w życiu codziennym, jak i w pracy w warunkach chronionych.
- Znaczny stopień przysługuje osobom, które wymagają stałej opieki i pomocy, nie są zdolne do samodzielnego funkcjonowania i podejmowania pracy bez wsparcia.
Stopień niepełnosprawności decyduje o rodzaju przysługujących świadczeń: od zasiłków pielęgnacyjnych i świadczenia wspierającego po ulgi podatkowe, dopłaty z PFRON i przywileje w zatrudnieniu. Od jego wysokości zależy również dostęp do usług rehabilitacyjnych, sprzętu ortopedycznego czy programów osłonowych.
Orzeczenie bez komisji – przepis, który istnieje od 2003 roku
Możliwość wydania orzeczenia o niepełnosprawności bez osobistego udziału w komisji nie jest nowością. Przepis taki pojawił się już ponad dwadzieścia lat temu w rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 15 lipca 2003 roku (Dz.U. Nr 139, poz. 1328).
Zgodnie z § 8 ust. 3–4 tego dokumentu, skład orzekający może wydać decyzję wyłącznie na podstawie dokumentacji medycznej, jeśli jest ona kompletna i jednoznacznie wskazuje na trwały lub nieodwracalny charakter niepełnosprawności.
Przez lata przepis ten stosowano jednak bardzo rzadko. Głównie w sytuacjach, gdy stan zdrowia uniemożliwiał stawienie się przed komisją. Dopiero pandemia COVID-19 pokazała, że orzekanie zdalne i na podstawie dokumentacji może działać skutecznie. Od tamtej pory rozwiązanie to zaczęło być coraz częściej stosowane, a nowelizacja z 2025 roku ma je dodatkowo upowszechnić.
Jakie warunki trzeba spełnić, aby uzyskać orzeczenie bez komisji
Aby orzeczenie mogło zostać wydane bez osobistego badania, konieczne jest spełnienie kilku warunków:
Kompletna dokumentacja medyczna
Aby możliwe było wydanie orzeczenia bez udziału komisji, osoba ubiegająca się musi przedstawić pełną dokumentację medyczną. Powinna ona zawierać aktualne wyniki badań, opinie specjalistów oraz historię leczenia, z której jednoznacznie wynika rodzaj, przyczyna i trwałość niepełnosprawności. Im bardziej szczegółowa dokumentacja, tym większa szansa, że komisja uzna badanie osobiste za zbędne.
Stabilny stan zdrowia
Uproszczona procedura dotyczy osób, których stan zdrowia jest trwały i nie rokuje poprawy. Jeśli choroba ma charakter przewlekły, genetyczny lub nieuleczalny, komisja może wydać orzeczenie bez konieczności przeprowadzania dodatkowych badań. Celem jest uniknięcie powtarzania wizyt w sytuacjach, gdy stan zdrowia od lat pozostaje bez zmian.
Brak wątpliwości diagnostycznych
Zespół orzekający może odstąpić od osobistego badania tylko wtedy, gdy dokumentacja medyczna nie budzi żadnych wątpliwości. W praktyce dotyczy to schorzeń jednoznacznie potwierdzonych i dobrze udokumentowanych, takich jak wrodzone wady genetyczne, trwałe uszkodzenia narządów czy postępujące choroby neurologiczne.
Wniosek z odpowiednim zaznaczeniem
We wniosku o wydanie orzeczenia należy zaznaczyć, że wnioskodawca prosi o rozpatrzenie sprawy w trybie uproszczonym, bez udziału komisji. Dzięki temu zespół orzekający od razu analizuje, czy przedstawione dokumenty są wystarczające do wydania decyzji na tej podstawie.
Zgoda składu orzekającego
Nawet w przypadku pełnej dokumentacji komisja zachowuje prawo do wezwania wnioskodawcy na badanie. Dzieje się tak, gdy pojawią się wątpliwości co do aktualności danych lub spójności diagnoz. Decyzja o zastosowaniu trybu uproszczonego zawsze należy do członków zespołu orzekającego, którzy oceniają każdy przypadek indywidualnie.
Z uproszczonej procedury mogą korzystać przede wszystkim osoby z chorobami przewlekłymi, genetycznymi i nieuleczalnymi, a także seniorzy i osoby o ograniczonej mobilności. W przypadku dzieci z rzadkimi chorobami orzeczenie może być wydane do ukończenia 16. roku życia, jeśli nie ma potrzeby ponownej oceny.
Problemy w praktyce – komisje wciąż rzadko korzystają z nowych możliwości
Mimo że przepisy pozwalają na wydawanie orzeczeń bez udziału komisji już od 2003 roku, a od listopada 2025 roku ich stosowanie zostało wyraźnie rozszerzone, z praktyki płyną mniej optymistyczne sygnały. Do redakcji i organizacji społecznych wspierających osoby z niepełnosprawnościami trafiają informacje, że wiele zespołów orzekających wciąż nie korzysta z uproszczonego trybu, nawet w przypadkach jednoznacznie udokumentowanych chorób przewlekłych.
Zamiast tego wnioskodawcy są nadal wzywani na osobiste badania, często po wiele tygodni oczekiwania, mimo że dokumentacja medyczna jest kompletna i potwierdza trwały charakter schorzenia.
Jeszcze bardziej niepokojące są przypadki, w których komisje obniżają stopień niepełnosprawności lub całkowicie odbierają uprawnienia osobom z chorobami nieuleczalnymi, takimi jak stwardnienie rozsiane, mukowiscydoza czy schorzenia genetyczne. Organizacje pacjenckie wskazują, że takie decyzje podważają zaufanie do systemu i przeczą idei reformy, której celem miało być uproszczenie procedur i większa empatia wobec osób przewlekle chorych.
Eksperci apelują, by Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej nie tylko rozszerzało przepisy, ale również monitorowało ich stosowanie w praktyce. Bez skutecznej kontroli i szkoleń dla członków komisji, uproszczony tryb orzekania może pozostać jedynie zapisem w ustawie, a nie realnym wsparciem dla osób, które najbardziej go potrzebują.