Pieniądze zgromadzone w banku przez posiadacza rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej są dziedziczone przez jego spadkobierców. Jednak do spadku po posiadaczu rachunku nie wchodzi kwota wypłacona zgodnie z jego dyspozycją wkładem na wypadek śmierci oraz wydatkowana na pokrycie pogrzebu przez osobę, która przedstawiła rachunki na potwierdzenie poniesionych kosztów. W razie wypłaty osobom uprawnionym pieniędzy z obu tych tytułów masa spadkowa przypadająca spadkobiercom ustawowym lub testamentowym spadkodawcy zostaje pomniejszona o te kwoty.
Dyspozycja wkładem
Posiadacz rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej może na piśmie dokonać dyspozycji wkładem na wypadek śmierci. Na podstawie tej dyspozycji bank po jego śmierci wypłaci z rachunku określoną kwotę osobom, które wskazał posiadacz rachunku. Mogą to być następujące osoby: małżonek, wstępni, zstępni lub rodzeństwo.
PRZYKŁAD: UPRAWNIENI Z DYSPOZYCJI
Posiadacz rachunku bankowego chce na piśmie polecić bankowi, aby po jego śmierci określona kwota została wypłacona sąsiadce w ramach dyspozycji na wypadek śmierci. Takiego rozporządzenia nie będzie mógł zrobić, bo w ramach dyspozycji można wskazać jedynie: małżonka, wstępnych, zstępnych lub rodzeństwo. Natomiast na rzecz sąsiadki, która jest osobą obcą, posiadacz rachunku może jedynie zrobić darowiznę, powołać ją do dziedziczenia w testamencie, bądź zrobić zapis.
Dyspozycja może zostać zrobiona na rzecz jednej lub kilku osób, ale jedynie wyszczególnionych w art. 56 prawa bankowego. Posiadacz rachunku powinien wówczas określić kwotę, jaka ma przypaść każdej z nich. Może w dyspozycji wskazać konkretną sumę, albo w procentach lub częściach ułamkowych określić część limitu ustawowego. Wskazanie części limitu zamiast podania konkretnej kwoty jest bardziej korzystne, bo limity mogą być różne w chwili wydawania dyspozycji i w chwili śmierci posiadacza rachunku. Dyspozycję można na piśmie w każdym czasie odwołać lub zmienić. Ustne odwołanie nie będzie skuteczne.
Natomiast dyspozycji na wypadek śmierci nie może wydać współposiadacz rachunku wspólnego. Dyspozycja jest formą rozporządzenia majątkiem na wypadek śmierci i dlatego nie może zostać uczyniona z rachunku wspólnego na podobnych zasadach jak niedopuszczalne jest sporządzanie testamentów wspólnych.
Wypłata zadysponowanej kwoty
Jednak bez względu na liczbę osób uprawnionych do otrzymania pieniędzy kwota wypłaty nie może być wyższa niż dwudziestokrotne przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku ogłaszane przez prezesa Głównego Urzędu Statystycznego za ostatni miesiąc przed śmiercią posiadacza rachunku.
PRZYKŁAD: SUMA DYSPOZYCJI PRZEKRACZA LIMIT
Posiadacz rachunku oszczędnościowego polecił na piśmie bankowi, aby po jego śmierci dokonał wypłaty z rachunku jego córce Dorocie. Po kilku miesiącach zrobił jeszcze dwie dyspozycje na wypadek śmierci na rzecz syna Jana oraz żony Franciszki. Po śmierci posiadacza rachunku okazało się, że łączna kwota uczynionych przez niego dyspozycji na wypadek śmierci przekracza dopuszczalny limit, czyli dwudziestokrotne przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród za ostatni miesiąc przed śmiercią posiadacza rachunku. W tej sytuacji przy wypłacie kwot z rachunku oszczędnościowego pierwszeństwo mają dyspozycje uczynione na rzecz syna Jana i żony Franciszki przed dyspozycją na rzecz córki Doroty, ponieważ zostały wydane później.
Zdarza się, że posiadacz rachunku wydaje więcej niż jedną dyspozycję na wypadek śmierci, a łączna suma kwot tam określonych przekracza limit dwudziestokrotnego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku ogłaszanego przez prezesa GUS za ostatni miesiąc przed śmiercią posiadacza rachunku. Wtedy pieniądze nie mogą zostać wypłacone wszystkim upoważnionym z dyspozycji i dyspozycja wydana później ma pierwszeństwo przed dyspozycją wydaną wcześniej.
Gdyby, mimo przekroczenia limitu, bank wypłacił pieniądze, to wówczas beneficjent ma obowiązek zwrócić otrzymaną kwotę spadkobiercom.
Nie wchodzi do spadku
Kwota wypłacona zgodnie z dyspozycją nie wchodzi do spadku po posiadaczu rachunku. Oznacza to, że nie jest zaliczana na poczet schedy spadkowej, nie może być też traktowana jako darowizna i dlatego nie jest zaliczana na poczet zachowku. Nie jest uwzględniana również przy dokonywaniu działu spadku ani brana pod uwagę przy ustalaniu wartości czynnej spadku na potrzeby określenia zakresu odpowiedzialności za długi spadku.
Oznacza to w praktyce, że osoba, której zostały wypłacone pieniądze z tytułu dyspozycji na wypadek śmierci, a będąc spadkobiercą ustawowym miałaby prawo do zachowku, bo została pominięta w testamencie, może o taki zachowek wystąpić.
Prawo do zachowku mają zstępni (czyli: dzieci, wnuki, prawnuki), małżonek oraz rodzice spadkodawcy, którzy zostaliby do spadku powołani z ustawy, natomiast nie dziedziczą, bo spadkodawca zrobił testament i ich w nim pominął, ale nie wydziedziczył ich i nie pozbawił prawa do zachowku. O zachowek lub uzupełnienie zachowku mogą wystąpić wówczas, gdy nie otrzymali go w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny lub zapisu. Artykuł 991 k.c. nie wyszczególnia tutaj dyspozycji na wypadek śmierci uczynionej w banku przez spadkodawcę będącego posiadaczem rachunku oszczędnościowego.
Dyspozycje w kilku bankach
Ta sama osoba może mieć kilka rachunków oszczędnościowych, rachunków oszczędnościowo-rozliczeniowych lub rachunków terminowej lokaty oszczędnościowej w kilku bankach. W każdym z tych banków może uczynić dyspozycję na wypadek śmierci. Po jej śmierci banki powinny samodzielnie wypłacić w ramach limitu ustawowego zadysponowaną kwotę beneficjentowi albo beneficjentom dyspozycji.
PRZYKŁAD: DYSPOZYCJE W KILKU BANKACH
Ta sama osoba miała w kilku bankach rachunki: w banku A rachunek oszczędnościowy, w banku B rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy, a w banku C rachunek terminowej lokaty oszczędnościowej. W każdym banku i różnym czasie zrobił dyspozycję na wypadek śmierci, ale w sumie przekroczył dopuszczalny limit. W razie wypłacenia przez te banki kwot zgodnie z dyspozycją spadkobiercy posiadacza mogą wystąpić z roszczeniem o zwrot określonej kwoty do osób, którym wypłacono je nienależnie, czyli tym co do których dyspozycja została wydana wcześniej.
Gdy łączna wysokość wypłat przekroczy dopuszczalny limit, to osoby, które otrzymały świadczenie nienależne, powinny je zwrócić spadkobiercom posiadacza rachunku.
Przy ustalaniu, który beneficjent dyspozycji otrzymał nienależną wypłatę, bierze się pod uwagę zasadę, że dyspozycja wydana później ma pierwszeństwo przed dyspozycją wydaną wcześniej. Bierze się pod uwagę czas dokonania dyspozycji we wszystkich bankach łącznie.
Koszty pogrzebu
Z rachunku bank powinien wypłacić kwotę wydatkowaną na koszty pogrzebu posiadacza rachunku osobie, która przedstawiła rachunki potwierdzające wysokość poniesionych przez nią kosztów.
Bank wypłaca kwotę w wysokości nieprzekraczającej kosztów urządzenia pogrzebu zgodnie ze zwyczajami przyjętymi w danym środowisku. Prawo do wypłaty tej kwoty przysługuje osobie, która poniosła wydatki bez względu na to, czy jest spadkobiercą ustawowym lub testamentowym zmarłego posiadacza rachunku. Do zwrotu kosztów pogrzebu z kwoty zgromadzonej na rachunku ma prawo nawet osoba obca. Natomiast ta kwota nie może zostać wpłacona z rachunku wspólnego posiadacza np. z małżonkiem.
PRZYKŁAD: ROSZCZENIE O ZWROT KOSZTÓW POGRZEBU
Pan A. pokrył koszty pogrzebu swojego sąsiada i sfinansował również postawienie nagrobka. Ma rachunki na wszystkie wydatki. Wypłacając z rachunku oszczędnościowego sąsiada pana A. pieniądze na pokrycie kosztów pogrzebu, bank powinien również zwrócić koszty postawienia nagrobka. Sąd Najwyższy w swoim orzecznictwie zajął stanowisko, że koszty pogrzebu obejmują również koszty postawienia nagrobka - orzeczenie z 13 listopada 1969 r. w sprawie sygn. akt. II CR 326/69 opublikowanym w OSPiKA nr 7-8 z 1971 r., poz. 140.
Wypłacona przez bank kwota wydatkowana na koszty pogrzebu nie wchodzi do spadku po posiadaczu rachunku.
Aby otrzymać zwrot kwoty, wystarczy, że osoba, która poniosła wydatki, zwróci się do banku o wypłatę okazując rachunki potwierdzające poniesione koszty. Bank nie może się wówczas powołać na tajemnicę bankową i odmówić informacji o tym, czy prowadzi rachunek oszczędnościowy, oszczędnościowo-rozliczeniowy lub terminową lokatę oszczędnościową dla osoby zmarłej.
Może się zdarzyć, że poniesione i udokumentowane rachunkami koszty pogrzebu są wyższe niż zgromadzona kwota na rachunkach oszczędnościowych w danym banku. Wtedy bank wypłaca jedynie sumę, która jest tam zgromadzona, w ramach tzw. salda dodatniego rachunku. Tak postępuje nawet wówczas, gdy posiadacz przed śmiercią miał zawartą umowę z bankiem, która dawała mu prawo do spowodowania debetu.
Osoba, która poniosła koszty pogrzebu, powinna wystąpić o zwrot reszty należności do innego banku, który prowadzi rachunek oszczędnościowy dla zmarłego, albo do jego spadkobierców.
Natomiast bank, który pokrył tylko część wydatków na koszty pogrzebu, powinien zwrócić rachunki i zrobić adnotację o częściowym pokryciu kosztów.
MAŁGORZATA PIASECKA-SOBKIEWICZ
malgorzata.piasecka@infor.pl
Podstawa prawna
• Art. 55 i 56 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (t.j. Dz.U. z 2002 r. nr 72, poz. 665 z późn. zm.).