Wiele osób w średnim wieku, mogąc dobrowolnie przystąpić do otwartego funduszu emerytalnego (tzw. II filara ubezpieczeń), uczyniło to przez wzgląd na możliwość dziedziczenia przez najbliższych środków zgromadzonych na ich kontach emerytalnych. Taka możliwość nie istnieje w ZUS. Aby otrzymać z OFE środki w razie śmierci ubezpieczonego, trzeba załatwić w funduszu, do którego on należał, odpowiednie formalności. Najprostszy tryb wypłaty środków z II filara jest wtedy, gdy uczestnik OFE wskaże osobę uposażoną.
Najpierw żona albo mąż
Zamężne panie i żonaci panowie, którzy należą do tzw. II filara, muszą pamiętać, że środki zgromadzone w funduszu emerytalnym stanowią ich majątek wspólny, o ile nie mają podpisanej intercyzy. Wskazując więc jako beneficjenta (uposażonego) jakąś osobę trzecią, członek funduszu dysponuje tak naprawdę tylko tymi pieniędzy zgromadzonymi na jego rachunku, które nie przysługują małżonkowi z tytułu wspólności majątkowej.
Druga bardzo ważna zasada rządząca wypłatami środków w razie śmierci członka OFE jest następująca - wypłata na rzecz małżonka ma formę tzw. wypłaty transferowej. Należne małżonkowi członka OFE pieniądze mogą być przekazane (poza wyjątkami wskazanymi w ramce obok) tylko na rachunek do OFE, a nie wypłacone w gotówce.
Warto też dodać, że otwarcie rachunku w OFE po zmarłym współmałżonku (jeśli nie ma takiego dotychczas) nie koliduje w żaden sposób z możliwością skorzystania z wcześniejszej emerytury ani nie jest równoznaczne z podziałem następnych, przesyłanych do ZUS, składek emerytalnych.
Wypłata transferowa
Pieniądze zgromadzone na rachunku członka OFE po jego śmierci przekazywane są na II-filarowy rachunek małżonka, w zakresie, w jakim środki te stanowiły przedmiot małżeńskiej wspólności majątkowej. Środki te dzielone są zatem po połowie od momentu powstania wspólności majątkowej do jej zakończenia. Terminem dokonania takiej wypłaty transferowej jest ostatni dzień roboczy lutego, maja, sierpnia lub listopada.
Aby wypłata transferowa była możliwa, małżonek musi przedstawić odpis aktu zgonu, aktu małżeństwa i pisemne oświadczenia, stwierdzające, że do chwili śmierci członka funduszu nie zaszły żadne zmiany w stosunku do treści wcześniejszego oświadczenia, dotyczącego ich wspólności majątkowej małżeńskiej.
Jeżeli małżonek zmarłego członka funduszu nie posiada rachunku w żadnym OFE i w terminie dwóch miesięcy od dnia przedstawienia wymienionych wyżej dokumentów nie wskaże rachunku w jakimkolwiek funduszu, OFE zmarłego otworzy mu rachunek na jego nazwisko. Następnie przekaże przypadające mu środki, zgromadzone na rachunku zmarłego współmałżonka.
Z chwilą otwarcia rachunku były współmałżonek uzyskuje członkostwo w funduszu. OFE ma obowiązek potwierdzić na piśmie warunki jego członkostwa.
Tryb wypłaty pozostałych pieniędzy będzie zależał od tego, czy zmarły członek OFE wskazał osobę uposażoną czy też nie.
Warto wskazać uposażonego
Zasada, która ma fundamentalny wpływ na tryb wypłaty środków po zmarłym członku OFE, stanowi, że pieniądze zgromadzone na rachunku zmarłego członka OFE, które nie należą się współmałżonkowi z tytułu wspólności majątkowej małżeńskiej, są wypłacane osobom wskazanym przez zmarłego, a w przypadku braku osób uposażonych wchodzą w skład spadku.
Regulacja ta ma podstawowe znaczenie, gdy chodzi o możliwość szybkiej wypłaty środków po zmarłym. Procedura wymagana, gdy członek OFE wskazał beneficjenta (beneficjentów), nie jest zbyt pracochłonna i długotrwała. Natomiast możliwość wypłaty środków po zmarłym, który nie wskazał uposażonych, może być uciążliwa.
Członek OFE ma prawo w każdej chwili uzupełnić w umowie z funduszem wpis dotyczący osoby uposażonej albo dokonać zmian w tej kwestii. Aby poznać obowiązującą w danym OFE szczegółową procedurę uzupełnienia takiego braku, najlepiej skontaktować się z funduszem (numery telefonów podajemy w tabeli).
Dla beneficjenta - gotówka
Jeśli członek OFE wskaże w umowie z funduszem beneficjentów, środki pozostałe po wypłacie transferowej dla współmałżonka przekazywane są w gotówce osobom wskazanym przez zmarłego.
OFE wypłaci pieniądze beneficjentowi w ciągu trzech miesięcy od momentu przedstawienia funduszowi dokumentu stwierdzającego jego tożsamość. Wypłata gotówkowa dla uposażonego może być dokonana jednorazowo lub w ratach (płatnych przez okres nie dłuższy niż dwa lata), zgodnie z jego pisemną dyspozycją. Zasady wypłaty ratalnej określa statut OFE. Na żądanie małżonka zmarłego (gdy widnieje jako osoba uposażona) istnieje też możliwość wpłaty środków jemu przypadających na rachunek w OFE.
Z powyższego wynika, że procedura wypłaty środków dla uposażonego jest bardzo prosta. Ogranicza się do przedstawienia dokumentu tożsamości i podania rachunku bankowego lub adresu, na jakie mają zostać przesłane pieniądze.
Pieniądze z OFE do spadku
W 1999 roku, gdy do OFE przystąpiła największa liczba osób, obowiązywały inne niż obecnie przepisy, dotyczące wypłaty środków zgromadzonych w II filarze, w sytuacji gdy uczestnik nie wskazał beneficjenta. Stanowiły one, że w przypadku niewskazania osoby uposażonej pieniądze (które pozostają po wypłacie dla współmałżonka) przypadają członkom najbliższej rodziny zmarłego w równych częściach. Za takie osoby ustawodawca uważał: małżonka, dzieci, rodziców oraz wnuków zmarłego. Często osoby przystępujące wtedy do OFE bagatelizowały wypełnianie tej części umowy, która dotyczyła beneficjentów. Zmiana przepisów (obowiązują od 17 lutego 2001 r.) wprowadziła wspomnianą wcześniej zasadę, stanowiącą, że pieniądze pozostałe na koncie po wypłacie dla współmałżonka z tytułu wspólności majątkowej w razie braku uposażonego wchodzą w skład spadku. Oczywiście osoby, które ubiegały się o wypłatę środków za uczestników OFE zmarłych przed wspomnianą datą, obowiązują stare procedury.
Wielu uczestników OFE nie zdaje sobie sprawy ze znowelizowanych przepisów (niektóre fundusze zawiadamiały swoich członków o zmianach i ich skutkach) - że ich najbliżsi mogą być w razie ich śmierci narażeni na uciążliwą procedurę wypłaty pieniędzy z OFE. Warto więc sprawdzić, czy w umowie przystąpienia do OFE widnieje wpis dotyczący osoby uposażonej do odbioru środków w razie śmierci członka. W razie jej braku warto uzupełnić ten wpis.
Najtrudniej dla spadkobierców
Gdy w umowie z funduszem brak beneficjentów, środki pozostające po wypłacie transferowej na rzecz współmałżonka wchodzą w skład spadku. Spadkobiercy, aby taka wypłata mogła się odbyć, muszą przedłożyć w OFE zmarłego prawomocne stwierdzenie nabycia spadku.
Zatem obowiązujące obecnie przepisy nakładają na najbliższych zmarłego członka OFE obowiązek uzyskania postanowienia o nabyciu spadku. Jak wiadomo, procedura ta może stać się kłopotliwa, stąd wniosek, aby dopilnować, by w umowie z funduszem był wpis dotyczący osób uposażonych w razie śmierci członka funduszu.
Ważne!
Wskazanie przez członka OFE beneficjentów powoduje maksymalne uproszczenie procedury wypłaty środków w razie jego śmierci
PRZYKŁAD: PIENIĄDZE PO ZMARŁYM MĘŻU
Mąż Anny N., który niedawno zmarł, był członkiem jednego z OFE. Ona również ma zawartą umowę z funduszem. Małżonkowie byli objęci wspólnością majątkową. W umowie przystąpienia do funduszu nie ma wpisanych osób, które mają dziedziczyć kapitał po jego śmierci. Z uwagi że mąż Anny N. nie wpisał osób uposażonych, procedura wypłaty pieniędzy może być uciążliwa. Najpierw Anna N. musi się zwrócić do funduszu męża o wypłatę połowy pieniędzy z jego rachunku, w II filarze na jej rachunek w OFE. Aby taka wypłata była możliwa, musi przedstawić odpis aktu zgonu męża, akt małżeństwa i pisemne oświadczenia stwierdzające, że do chwili śmierci członka OFE nie zaszły żadne zmiany w stosunku do treści wcześniejszego oświadczenia, dotyczącego wspólności majątkowej. Następnie, aby była możliwa wypłata w gotówce pozostałej części kapitału męża, konieczne jest przedstawienie przez spadkobierców prawomocnego stwierdzenia nabycia spadku. Jeśli sąd stwierdzi nabycie spadku wyłącznie przez Annę N., to otrzyma ona pozostałe na koncie męża środki. Gdy będzie kilku spadkobierców, otrzyma ona ich cześć. Ponieważ Anna N. jest członkiem OFE, powinna wiedzieć, że procedura wypłaty pieniędzy w razie wskazania osób uposażonych jest zdecydowanie prostsza. Jeśli jej małżonek wskazałby ją jako swojego beneficjenta, nie musiałby przedstawiać do wypłaty środków orzeczenia sądu, a jedynie dokument tożsamości.
KIEDY MAŁŻONEK DOSTANIE GOTÓWKĘ
Współmałżonek uprawniony do środków po zmarłym członku OFE, któremu fundusz otworzył rachunek, może się starać o jednorazową wypłatę tych środków w gotówce, gdy:
- złoży wniosek, dołączając do niego decyzję przyznającą emeryturę, zaopatrzenie emerytalne, emeryturę dla rolników lub uposażenie w stanie spoczynku,
- nie ma prawa do emerytury, ale ukończył 60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn,
- złożył wniosek (dotyczy osób urodzonych przed 1 stycznia 1969 r.), jeżeli zgromadzone na jego rachunku środki nie są wyższe od kwoty stanowiącej: 50 proc. przeciętnego wynagrodzenia (jeśli otwarcie rachunku nastąpiło przed 1 stycznia 2002 r.) lub 150 proc. przeciętnego wynagrodzenia (jeśli otwarcie rachunku nastąpiło po 1 stycznia 2002 r.).
O wypłatę w gotówce mogą się więc starać osoby, które uzyskały już wiek emerytalny, prawo do jakiejś formy świadczenia emerytalnego lub kiedy kwota na rachunku nie przekracza ściśle ustalonej w ustawie sumy.
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Otwarte fundusze emerytalne
Bartosz Marczuk
Podstawa prawna