Podstawą prawną do obniżenia alimentów jest art. 138 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej KRO). Przepis ten stanowi, że w razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego.
Co oznacza „zmiana stosunków”?
Przez pojęcie „stosunków” należy rozumieć okoliczności istotne z punktu widzenia ustawowych przesłanek obowiązku alimentacyjnego i jego zakresu, czyli zmianę w zakresie potrzeb uprawnionego (najczęściej dziecka) do świadczeń alimentacyjnych oraz możliwości zarobkowych i majątkowych stron (najczęściej rodziców). W skład tych ostatnich wchodzą nie tylko zarobki i dochody rzeczywiście uzyskiwane, lecz także zarobki i dochody, które rodzic może i powinien uzyskiwać przy dołożeniu należytej staranności i przestrzeganiu zasad prawidłowej gospodarki, stosownie do swoich sił umysłowych i fizycznych. Przyjmuje się bowiem, że możliwości zarobkowe zobowiązanego (rodzica) nie mogą być utożsamiane jedynie z faktycznie osiąganymi zarobkami. W uzasadnionych przypadkach obejmują one także zarobki, które zobowiązany (rodzic) jest w stanie uzyskać, lecz ich nie osiąga z przyczyn, które nie zasługują na usprawiedliwienie (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z 16 grudnia 1987 r., sygn. III CZP 91/86).
Co oznacza „zmiana orzeczenia”?
Zmiana orzeczenia może polegać na: uchyleniu obowiązku alimentacyjnego, jego podwyższeniu lub obniżeniu.
Uchylenie obowiązku alimentacyjnego następuje wówczas, gdy uprawniony (dziecko) uzyskał zdolność do samodzielnego utrzymania się, np. w wyniku podjęcia zatrudnienia.
Ważne!
Trzeba przy tym pamiętać, że obowiązek alimentacyjny nie wygasa automatycznie w razie uzyskania przez dziecko pełnoletności. Z chwilą uzyskania przez uprawnionego pełnoletności alimenty należy świadczyć do jego rąk.
O podwyższeniu alimentów mowa jest np. w sytuacji zwiększenia się potrzeb uprawnionego dziecka lub możliwości zarobkowo-majątkowych zobowiązanego rodzica.
Jeśli chodzi o obniżenie alimentów, to następuje ono np. w sytuacji zmniejszenia się potrzeb dziecka lub możliwości zarobkowo-majątkowych rodzica.
Co istotne, zmiana musi wystąpić po wydaniu wyroku, w którym orzeczono o alimentach lub po zawarciu ugody dotyczącej alimentów. Chodzi o to, aby zmiana stosunków nie nastąpiła wcześniej niż po uprawomocnieniu się wyroku zasądzającego alimenty (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 25 maja 1999 r., sygn. I CKN 274/99). Zmiana ta powinna być istotna i trwała. Tymczasowa przerwa w zatrudnieniu rodzica, krótka choroba, chwilowe zaprzestanie uczęszczania przez dziecko na zajęcia dodatkowe nie uzasadniają obniżenia alimentów.
Podstawy faktyczne obniżenia alimentów
Przyczyną obniżenia alimentów może być w szczególności:
- uzyskanie przez dziecko majątku (np. w drodze darowizny lub spadku);
- otrzymanie przez uprawnionego (dziecko) stypendium lub podjęcie przez niego zatrudnienia (nie tylko na podstawie umowy o pracę);
- obniżenie się kosztów związanych z utrzymaniem dziecka (np. z uwagi na zaprzestanie korzystania z zajęć dodatkowych, rezygnację z pomocy opiekunki, zakończenie leczenia, rehabilitacji, terapii);
- zawarcie przez dziecko związku małżeńskiego;
W wyroku z 10 listopada 1998 r., sygn. III CKN 565/98, Sąd Najwyższy przyjął, że zawarcie przez córkę związku małżeńskiego, powodujące wyprzedzenie obowiązku alimentacyjnego jej ojca przez obowiązek alimentacyjny jej męża, stanowi zmianę stosunków uzasadniającą skuteczność powództwa z art. 138 KRO.
- urodzenie się kolejnego dziecka rodzica zobowiązanego do alimentacji;
Sam fakt urodzenia się kolejnego dziecka nie pociąga za sobą automatycznie ustania obowiązku alimentacyjnego w stosunku do pozostałych dzieci. Może on ewentualnie wpłynąć na rozmiar istniejącego obowiązku (wysokość rat alimentacyjnych). Tak wyrok Sądu Najwyższego z 14 maja 2002 r., sygn. V CKN 1032/00.
- wzrost wkładu rodzica w osobiste starania o utrzymanie i wychowanie dziecka (np. w wyniku częstszych kontaktów z małoletnim);
- długotrwałe leczenie zobowiązanego spowodowane wypadkiem lub chorobą (w tym konieczność ponoszenia przez niego kosztów leczenia/rehabilitacji);
- utrata źródeł dochodu (lub ich zmniejszenie) przez rodzica zobowiązanego do uiszczania alimentów (w tym przejście na emeryturę).
Przyjmuje się również, że istnienie ważnego powodu do zmiany zatrudnienia na mniej zyskowne, powodujące zmniejszenie się zarobków zobowiązanego do alimentacji, może stanowić podstawę do żądania obniżenia alimentów na podstawie art. 138 KRO (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 12 marca 1973 r., sygn. III CRN 6/73).
Domaganie się obniżenia alimentów nie wymaga równoczesnego wystąpienia zmiany w zakresie usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz możliwości zobowiązanego. Wystarczy, że zmiana nastąpiła w jednym z tych obszarów. Nie mniej jednak nie każda zmiana uzasadnia obniżenie alimentów. Sąd ocenia bowiem okoliczności konkretnego przypadku. Należy również pamiętać, że jeżeli w ciągu ostatnich trzech lat przed sądowym dochodzeniem świadczeń alimentacyjnych osoba, która była już do tych świadczeń zobowiązana, bez ważnego powodu zrzekła się prawa majątkowego lub w inny sposób dopuściła do jego utraty albo jeżeli zrzekła się zatrudnienia lub zmieniła je na mniej zyskowne, nie uwzględnia się wynikłej stąd zmiany przy ustalaniu zakresu świadczeń alimentacyjnych (art. 136 KRO). Oznacza to, że:
masz szansę na obniżenie alimentów, jeśli zostałeś/zostałaś zwolniony/a z dobrze płatnej pracy (np. spowodowanej redukcją etatów, likwidacją pracodawcy) i nie jesteś w stanie zdobyć zatrudnienia zapewniającego porównywalne dochody.
Jeśli jednak zostałeś/zostałaś zwolniony/a dyscyplinarnie z przyczyn zależnych od Ciebie, sąd może oddalić powództwo o obniżenie alimentów.
COVID-19 a obniżenie alimentów
Wobec tego, że zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego (art. 135 KRO), utrata pracy spowodowana pandemią Covid-19 może być jedną z podstaw do obniżenia alimentów dla małoletniego. Rozpoznając pozew o obniżenie alimentów, sąd musi jednak wziąć pod uwagę, czy w tym samym okresie nie wzrosły koszty utrzymania małoletniego, np. w związku z powszechnym wzrostem cen produktów żywnościowych. Ponadto sąd musi ocenić, czy pewne koszty utrzymania dziecka nie uległy obniżeniu. Może to dotyczyć np. kosztów zajęć dodatkowych, które w czasie pandemii Covid-19 często się nie odbywają, kosztów rozrywek (wyjść do kina, na basen) lub kosztów obiadów w placówkach edukacyjnych. W istocie zatem, od oceny przypadku zależeć będzie, czy sąd obniży kwotę należnych małoletniemu alimentów, czy też powództwo o obniżenie alimentów oddali.
Należy także pamiętać, że potrzeby dziecka uprawnionego do alimentów wzrastają z wiekiem, dlatego nie zawsze przedstawienie wyżej wskazanych podstaw do obniżenia alimentów spowoduje uwzględnienie powództwa. Sąd może przyjąć, że możliwości majątkowo-zarobkowe zobowiązanego się zmniejszyły, ale jednocześnie wzrosły potrzeby uprawnionego, a w efekcie pozostawić alimenty na dotychczasowym poziomie.
Obniżenie wysokości alimentów nie może też prowadzić do sytuacji, w której osoba uprawniona do ich otrzymania nie będzie miała zaspokojonych usprawiedliwionych potrzeb. W konsekwencji na uwzględnienie powództwa nie powinny liczyć osoby, które są zobowiązane do łożenia alimentów nieprzekraczających kilkuset złotych.
Ponadto trzeba pamiętać, że pandemia Covid-19 nie powoduje automatycznego obniżenia wysokości należnych dziecku alimentów.
Co powinien zawierać pozew o obniżenie alimentów?
W pozwie o obniżenie alimentów, poza spełnieniem wymogów pisma procesowego (zob. art. 126 i art. 187 Kodeksu postępowania cywilnego, dalej KPC), należy dokładnie opisać sytuację majątkowo-zarobkową, w tym na czym konkretnie polega obniżenie możliwości zobowiązanego do realizacji świadczeń alimentacyjnych lub poprawa sytuacji uprawnionego.
Do pozwu warto dołączyć dokumenty, które potwierdzają np. fakt utraty pracy, utraty płynności finansowej, zawieszenia działalności gospodarczej, czy obniżenia zarobków.
Ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne (art. 6 Kodeksu cywilnego). Strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne (art. 232 KPC).
Trzeba pamiętać, że kryzys gospodarczy dotyka każdego w różnym stopniu, a od wykazania tego stopnia zależy to, czy pozew o obniżenie alimentów zostanie uwzględniony.
W celu zmiany wysokości świadczeń alimentacyjnych należy porównać stan istniejący w chwili orzekania o obowiązku alimentacyjnym ze stanem istniejącym w chwili orzekania o obniżeniu alimentów.
Pozew wraz z odpisem dla strony przeciwnej wnosi się do sądu rejonowego właściwego dla miejsca zamieszkania uprawnionego do otrzymywania alimentów. Od wyroku przysługuje apelacja do sądu okręgowego.
W pozwie należy wskazać wysokość dotychczasowych alimentów. Ponadto trzeba zaznaczyć, czy obowiązek alimentacyjny wynika z orzeczenia sądu, czy też z umowy/ugody zawartej z uprawnionym. Konieczne jest również określenie wartości przedmiotu sporu (tzw. WPS).
Wartość przedmiotu sporu w sprawie o obniżenie alimentów to różnica między kwotą alimentów zasądzoną uprzednio a żądaną obecnie, za okres 12 miesięcy.
Przykład:
Zobowiązany rodzic łoży na uprawnione dziecko alimenty w kwocie po 1 000,00 zł miesięcznie. Domaga się obniżenia alimentów do kwoty po 700,00 zł miesięcznie. Wartość przedmiotu sporu w sprawie o obniżenie alimentów wynosi 3 600,00 zł (1 000,00 zł – 700,00 zł = 300,00 zł x 12 miesięcy = 3 600,00 zł).
W pozwie trzeba również zamieścić informację, czy strony podjęły próbę mediacji lub innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu, a w przypadku gdy takich prób nie podjęto, wyjaśnienie przyczyn ich niepodjęcia.
Pozew może zawierać wniosek o zabezpieczenie powództwa. W pozwie można też domagać się obniżenia alimentów z datą wsteczną.
Ile kosztuje pozew o obniżenie alimentów?
Zgodnie z art. 13 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych od pisma pobiera się opłatę stałą ustaloną według wartości przedmiotu sporu wynoszącej:
1) do 500 złotych – w kwocie 30 złotych;
2) ponad 500 złotych do 1500 złotych – w kwocie 100 złotych;
3) ponad 1500 złotych do 4000 złotych – w kwocie 200 złotych;
4) ponad 4000 złotych do 7500 złotych – w kwocie 400 złotych;
5) ponad 7500 złotych do 10 000 złotych – w kwocie 500 złotych;
6) ponad 10 000 złotych do 15 000 złotych – w kwocie 750 złotych;
7) ponad 15 000 złotych do 20 000 złotych – w kwocie 1000 złotych.
Jednakże przy wartości przedmiotu sporu ponad 20 000 złotych pobiera się opłatę stosunkową wynoszącą 5% tej wartości, nie więcej jednak niż 200 000 złotych.
Oznacza to, że w podanym wyżej przykładzie opłata od pozwu o obniżenie alimentów (jeśli powód nie uzyska zwolnienia od kosztów sądowych) będzie wynosiła 200,00 zł.
dr Daniela Wybrańczyk
***
Konkurs Kancelaria Przyjazna Dziecku
Zapraszamy środowisko adwokatów i radców prawnych do włączenia się w akcję propagowania i stosowania zasad, mających na celu zminimalizowanie negatywnych emocji, jakie towarzyszą dziecku podczas procedur prawnych związanych z rozstaniem rodziców. Konkurs organizowany jest przez Komitet Ochrony Praw Dziecka w ramach projektu „Standardy pomocy dziecku w sytuacji rozstania rodziców”. Patronat nad konkursem objął portal Infor.pl.