Przepisy nie określają wprost ile powinny wynosić alimenty, jeżeli rodzic pozostaje bez zatrudnienia. Kodeks rodzinny i opiekuńczy zawiera jednak ważne zasady. Czy możliwe jest zatem zaprzestanie płacenia alimentów, jeśli brakuje stałej pracy?
- Od czego zależy wysokość alimentów? Ważna zasada
- Brak pracy rodzica. Kiedy wpływa na wysokość alimentów na dziecko?
- Rodzic zmniejsza swoje możliwości zarobkowe? Jest na to przepis
- Podsumowanie
Od czego zależy wysokość alimentów? Ważna zasada
Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym, zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego. Wykonanie obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie może (w całości lub w części) polegać na osobistych staraniach o jego utrzymanie lub wychowanie. W takiej sytuacji świadczenie alimentacyjne pozostałych zobowiązanych polega na pokrywaniu w całości lub w części kosztów utrzymania lub wychowania uprawnionego.
Na zakres świadczeń alimentacyjnych nie wpływają m.in. świadczenia z pomocy społecznej lub funduszu alimentacyjnego, świadczenie wychowawcze („800 plus”) czy świadczenia rodzinne (np. zasiłek rodzinny).
Brak pracy rodzica. Kiedy wpływa na wysokość alimentów na dziecko?
Co w sytuacji braku pracy? Biorąc pod uwagę przepisy, można uznać, iż każda sytuacja powinna być badana indywidualnie.
„Potrzeby uprawnionego oraz możliwości zobowiązanego ulegają zmianie; tym samym może ulegać zmianie wysokość alimentów. Dlatego w razie zmiany stosunków zarówno uprawniony, jak i zobowiązany mogą żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego (art. 138 k.r.o.). Zmiana stosunków może prowadzić do uchylenia obowiązku alimentacyjnego bądź do podwyższenia lub obniżenia alimentów. Obowiązek alimentacyjny wygasa wtedy, gdy uprawniony uzyska zdolność do samodzielnego utrzymania się (art. 133 § 1 k.r.o.). Następuje to również w sytuacji, gdy zobowiązany do alimentacji na skutek zdarzeń losowych utraci całkowicie możliwość osiągania jakichkolwiek dochodów. Podwyższenie alimentów następuje wówczas, gdy zwiększeniu uległy potrzeby uprawnionego albo wzrosły możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego. Obniżenie alimentów uzasadnia zmniejszenie się potrzeb uprawnionego lub pogorszenie sytuacji materialnej i majątkowej zobowiązanego.” – czytamy w wytycznych Sądu Najwyższego (uchwała z 16 grudnia 1975 r.).
W uchwale tej SN podkreślił, iż możliwości zarobkowe i majątkowe określają zarobki i dochody, jakie zobowiązany uzyskiwałby przy pełnym wykorzystaniu swych sił fizycznych i zdolności majątkowych, nie zaś rzeczywiste zarobki i dochody.
Zasada ta może mieć praktyczne znaczenie w sytuacji, gdy rodzic nie wykorzystuje w pełni swojego „potencjału”, wynikającego z posiadanego wykształcenia czy możliwości podjęcia pracy w danej miejscowości.
Pan Roman nie ma stałej pracy, a zarobione sporadycznie pieniądze wydaje na używki. W takiej sytuacji sąd może wziąć pod uwagę to czy ojciec jest zdolny do pracy i jakie dochody mógłby z niej uzyskiwać. W tym celu sąd może np. zwrócić się do powiatowego urzędu pracy z zapytaniem o oferty dla osób z takimi kwalifikacjami i proponowane im wynagrodzenia.
Sądy często w tego typu sprawach odwołują się do tzw. zasady równej stopy życiowej. Rodzice obowiązani są zatem dzielić się z dziećmi nawet bardzo szczupłymi dochodami, chyba że takiej możliwości są pozbawieni w ogóle (np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 2000 r. , I CKN 1538/99).
Rodzic zmniejsza swoje możliwości zarobkowe? Jest na to przepis
Jeżeli w ciągu ostatnich trzech lat przed sądowym dochodzeniem świadczeń alimentacyjnych osoba, która była już do tych świadczeń zobowiązana, bez ważnego powodu zrzekła się prawa majątkowego lub w inny sposób dopuściła do jego utraty albo jeżeli zrzekła się zatrudnienia lub zmieniła je na mniej zyskowne, nie uwzględnia się wynikłej stąd zmiany przy ustalaniu zakresu świadczeń alimentacyjnych.
Stanowi o tym art. 136 k.r.o. To ważny przepis, który chroni osoby uprawnione do alimentów przed próbami pogorszenia sytuacji finansowej przez osoby zobowiązane do alimentacji.
„Pozwany ograniczył swoje możliwości zarobkowe popełniając przestępstwo przeciwko rodzinie, w wyniku czego trafił do zakładu karnego oraz nadużywając alkoholu. W świetle prawidłowo zastosowanych przepisów powołanych wyżej, okoliczności te nie powinny mieć zatem wpływu na ustalenie zakresu jego obowiązku alimentacyjnego” – uznał na przykład Sąd Okręgowy w Sieradzu w wyroku z 30 sierpnia 2023 r., (I Ca 368/23).
Pamiętajmy jednak, iż przepis art. 136 k.r.o. nie będzie miał zastosowania, gdy rodzic miał ważne powody do rezygnacji z pracy (np. z powodu choroby).
Podsumowanie
Kwota alimentów w każdej sprawie będzie uzależniona od potrzeb dziecka i możliwości rodzica. Podobnie różne mogą być rozstrzygnięcia w przypadku utraty pracy. Czym innym jest bowiem niemożność podjęcia zatrudnienia, a inną sytuacją świadome niewykorzystywanie swoich możliwości zarobkowych czy nawet ich pogarszanie.
Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (j. t. Dz. U. z 2023 r., poz. 2809; ost. z. Dz. U. z 2025 r., poz. 897);
Uchwała Pełnego Składu Izby Cywilnej i Administracyjnej Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1987 r. w sprawie wytycznych w zakresie wykładni prawa i praktyki sądowej w sprawach o alimenty (M. P. z 1988 r., nr 6, poz. 60).