Podstawowymi przesłankami otrzymania prawa do alimentów są niedostatek osoby, która domaga się alimentów i możliwości zarobkowe, osoby, od której domaga się środków utrzymania.
Niedostatek- stan potrzeby
Określenie stan potrzeby oznacza sytuację, w której osoba uprawniona do alimentów nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie. Nie jest wstanie własnymi siłami zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb życiowych.
W stanie potrzeby mogą znajdować się zarówno małoletnie dzieci oraz osoby dorosłe.
Niedostatek poniekąd określa bardziej szczegółowo stan potrzeby. Niedostatek to stan niezależny od woli ubiegającego się o alimenty, w którym nie ma żadnych (lub dostatecznych) środków utrzymania. Chodzi o takie środki utrzymania, które pozwolą mu zaspokoić jego usprawiedliwione potrzeby. Usprawiedliwione potrzeby materialne i niematerialne oznaczają potrzeby pozwalające na zapewnienie godziwej egzystencji, a nie tylko samego biologicznego przeżycia. Potrzeby każdego człowieka kształtują się inaczej i zależą od: wieku, stanu zdrowia, dotychczasowej pozycji życiowej.
Roszczenie o alimenty powstaje, jeśli uprawniony nie jest w stanie własnymi siłami zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb. Każdy człowiek powinien starać się zaspokajać swoje potrzeby z własnych dochodów. Powinien wykorzystywać w tym celu własne kwalifikacje i możliwości zarobkowo- majątkowe.
Możliwości zarobkowe
Obowiązek alimentacyjny powstaje, jeśli osoba, która ma go wykonywać ma ku temu możliwości zarobkowe i majątkowe. Chodzi tu nie tylko o rzeczywiste uzyskiwane zarobki (np. wynagrodzenie za pracę, premie, dodatki, emeryturę, rentę) lub dochody z majątku (np. dochód z wynajmu mieszkania, procenty z lokat bankowych), lecz również o takie, których uzyskanie, zależałoby od należytej staranności. Chroni to uprawnionego do alimentów - w przypadku unikania przez osobę zobowiązaną do alimentów pracy zarobkowej – od wykonywania obowiązku alimentacyjnego.
Możliwości zarobkowe należy oceniać także uwzględniając siły zobowiązanego do stałego dostarczania środków utrzymania. Chodzi tu szczególnie o stan zdrowia oraz kwalifikacje zawodowe.
Alimenty dla niesamodzielnego dziecka
Roszczenie dziecka przeciwko rodzicom nie jest uzależnione od tego, czy dziecko jest w niedostatku.
Rodzice są zobowiązani do dostarczania dziecku środków utrzymania i wychowania od chwili urodzenia dziecka. Rodzice mają obowiązek dostarczania dzieciom, które jeszcze nie są w stanie utrzymać się samodzielnie - na przykład uczęszczają do szkoły i nie mają wykształcenia i zawodu, który pozwalałby im zarobić na utrzymanie.
Rodzice mają obowiązek płacenia alimentów na dzieci, jeśli nie ma ono własnych dochodów, które wystarczałyby na pokrycie jego kosztów utrzymania i wychowania.
Obowiązek alimentacyjny rodziców przestaje istnieć dopiero, gdy dochody dziecka zapewniają mu prawidłowy rozwój fizyczny i psychiczny.
Pełnoletniemu dziecku, które studiuje, alimenty będą nadal przysługiwały, ponieważ zdobywa ono dopiero wykształcenie, które umożliwi mu podjęcie pracy zawodowej, pozwalającej mu w przyszłości samodzielnie się utrzymać.
W przypadku gdy małżonkowie nie mieszkają razem, a dziecko mieszka u jednego z nich i małżonek, który wychowuje dziecko ma bardzo wysokie dochody, drugi małżonek ma nadal obowiązek brać udział w utrzymaniu i wychowaniu dziecka.
Wysokość alimentów na dziecko powinna odpowiadać możliwościom zarobkowym rodzica zobowiązanego do płacenia oraz uzasadnionym potrzebom dziecka. Z wiekiem te potrzeby rosną. Dziecko może wnosić o podwyższenie alimentów.
W sytuacji, gdy dziecko będzie już mogło samo się utrzymać, rodzic może wnieść do sądu pozew o zwolnienie go od obowiązku płacenia alimentów.