Sama istota umowy darowizny określona jest jako zobowiązanie darczyńcy do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem własnego majątku. Jednakże darczyńca może w umowie darowizny zastrzec spełnienie wyznaczonego świadczenia przez obdarowanego, nie czyniąc z nikogo wierzyciela. Zastrzeżenie takie określone zostało w art. 893 kodeksu cywilnego mianem polecenia.
Polecenie w umowie darowizny
Spełnienie polecenia przez obdarowanego jest ściśle związane z koniecznością wykonania zobowiązania przez darczyńcę w pełni. Samo polecenia może mieć charakter majątkowy bądź niemajątkowy. W przypadku darowizny samochodu może to być np. zobowiązanie obdarowanego do transportu darczyńcy na jego żądanie. Umowa darowizny z umieszczonym w niej obowiązkiem jakiegoś świadczenia określana jest jako darowizna obciążona poleceniem. Polecenie nie może być w sprzeczności z istotą umowy darowizny, czyli nie może nakładać na obdarowanego obowiązków znacznie odbiegających od jej postanowień. Sam fakt kierowania się przez strony innym zamiarem niż wyrażony w treści umowy nie może stanowić o pozorności darowizny (wyrok SN z dnia 20 października 2006r. IV CSK 172/06). Jednocześnie polecenie nie może pozostawać w sprzeczności z ustawą i zasadami współżycia społecznego.
Zobacz: Darowizna obciążona poleceniem
Żądanie wykonania polecenia uzależnione jest od wykonania umowy darowizny w całości. Oznacza to, że takiej czynności nie można uzależniać od spełnienia warunku bądź upływu terminu.
Odmowa wypełnienia polecenia
Obdarowany może odmówić wypełnienia polecenia, jeżeli odmowa taka jest usprawiedliwiona wskutek zmiany stosunków (wynika to z art. 895 kodeksu cywilnego). W przypadku polecenia w umowie darowizny samochodu znaczenie może tu mieć spadek wartości samochodu, ale także choroba obdarowanego skutecznie uniemożliwiająca mu wypełnienie polecenia. Ponadto obdarowany może zwolnić się z obowiązku spełnienia świadczenia, jeżeli żąda tego darczyńca bądź jego spadkobiercy, wydając darowany przedmiot w takim stanie, w jakim się znajduje oraz zobowiązany jest zwrócić przedmiot w całości. Jednakże takie wyjście niemożliwe jest w sytuacji żądania wykonania polecenia przez organ państwowy.
Osoby uprawnione do żądania wykonania polecenia
Bez względu na treść danego polecenia prawo do żądania wykonania polecenia przysługuje darczyńcy, póki żyje. Jednakże jest to uzależnione od wykonania przez niego umowy darowizny. Po śmierci darczyńcy takie prawo przysługuje jego spadkobiercom niezależnie od tego, czy polecenie uzależnione jest ważnym interesem społecznym. Ponadto z żądaniem wypełnienia polecenia może wystąpić odpowiedni organ państwowy, w szczególności jeżeli polecenie poparte jest ważnym interesem społecznym. Ustalenie właściwości organu musi mieć na względzie poszanowanie woli darczyńcy oraz korzyści społeczne wynikające z jego wypełnienia.
Prawo do żądania wypełnienia polecenia w sytuacji, gdy przemawia za tym ważny interes społeczny przysługuje również prokuratorowi.