Regulacje dotyczące zasad i trybu przesłuchiwania dzieci w toku procesu karnego zawiera Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 grudnia 2013 r. w sprawie sposobu przygotowania przesłuchania przeprowadzanego w trybie określonym w art. 185a–185c Kodeksu (Dz. U. z 24 grudnia 2013 r., poz. 1642). Dotychczas uregulowania te występowały jedynie w formie zaleceń opracowanych do prokuratorów, sędziów i policjantów przez Ministerstwo Sprawiedliwości oraz Fundację Dzieci Niczyje we współpracy z Koalicją na rzecz Przyjaznego Przesłuchiwania Dzieci. Odrębne zasady dotyczą przesłuchiwania dzieci, które nie osiągnęły 15 bądź 18 roku życia. Mają one zastosowanie w przypadku przeprowadzenia czynności przesłuchania w sprawie o przestępstwa na tle seksualnym (np. o gwałt). Wskazana czynność powinna odbywać się odpowiednim pomieszczeniu.
Błękitny pokój
Dziecko, które padło ofiarą przestępstwa (najczęściej dotyczy to przestępstw natury seksualnej) powinno być przesłuchiwane tylko w odpowiednio do tego przystosowanym pomieszczeniu. Zdaniem prawodawcy odpowiednie warunki zapewniają, zespolone ze sobą, pokój przesłuchań i pokój techniczny.
Pokój przesłuchań i pokój techniczny to zazwyczaj dwa sąsiadujące ze sobą pomieszczenia. Podzielone są lustrem weneckim (obserwacyjnym), które pozwala na obserwację i rejestrację przebiegu zdarzeń w drugim pokoju. Przy czym obserwator pozostaje niewidoczny. Ewentualnie pokoje mogą być połączone monitoringiem umożliwiającym przekaz zarówno dźwięku jak i obrazu. W tej sytuacji pokoje nie muszą ze sobą bezpośrednio sąsiadować, mogą nawet znajdować się na innych piętrach bądź w innych budynkach.
Zobacz również: Kiedy sąd przed wydaniem wyroku wysłucha dziecko?
Rozporządzenie szczegółowo wskazuje warunki, w jakich może dojść do przesłuchania małoletniego. Kolorystyka pomieszczenia ma sprzyjać budowaniu atmosfery wzajemnego szacunku i zaufania. Powinna więc pozostać jasna i stonowana. Meble powinny być dostosowane dla dzieci – być w ich rozmiarze i stylu. Jeśli pokój taki znajduje się w budynku sądu/ prokuratury/ jednostki policji, to powinien mieć zapewnione odrębne wejście. Ma to zapewnić dziecku swobodę dotarcia do takiego miejsca oraz nie narażać go na spotkanie z osobami biorącymi udział w innych postępowaniach karnych (np. oskarżonymi). Pokój powinien mieć dostęp do niezależnej toalety.
Koszt utworzenia i wyposażenia jednego takiego pokoju wynosi około 30 tys. zł. Jest ponoszony przez dany sąd/ instytucję.
Pora i czas trwania
Pora i czas trwania przesłuchania małoletniego – zgodnie z przepisem wskazanego rozporządzenia – powinny uwzględniać potrzeby wynikające z wieku przesłuchiwanego. Nie powinny więc odbywać się w czasie zajęć szkolnych lub w późnych godzinach wieczornych. Dziecku należy zapewnić niezbędne przerwy.
Dziecko do 15 roku życia
W stosunku do dzieci, które nie ukończyły 15 roku życia obowiązują specyficzne zasady dotyczące nie tylko miejsca przesłuchania ale przede wszystkim do zasad jego przebiegu. Dziecko może być przesłuchiwane tylko jednokrotnie, chyba że na jaw wyjdą istotne okoliczności. Zdaniem Sądu Najwyższego reguła ta realizuje zasadę ochrony zdrowia dziecka (wyrok z dnia 22 stycznia 2008 r., sygn. akt V KK 216/08). Ewentualność ta nie powinna być jednak nadużywana. Obecność biegłego psychologa jest obligatoryjna. Jej celem jest obniżenie poziomu strachu, wzbudzenia zaufania i skłonienie dziecka do otwartego mówienia a tym samym uzyskanie wiarygodnego materiału dowodowego. Nie ma więc możliwość przesłuchania dziecka, w sytuacji gdy nie zorganizowano i nie zapewniono obecności psychologa. Przesłuchanie powinno zostać także zarejestrowane przy pomocy kamery. Nagranie daje możliwość odtworzenia go np. w trakcie toczącego się procesu bez konieczności ponownego odbierania zeznań od dziecka. W przesłuchaniu dziecka nie bierze udziału oskarżony. Ma to na celu ochronę dziecka przed traumą związaną z samym przestępstwem oraz z toczącym się postępowaniem.
Dziecko od 15 do 18 lat
Dzieci pomiędzy 15 a 18 rokiem życia przesłuchiwane są na zasadach ogólnych, w takim samym trybie jak dorośli. W ich przesłuchaniu nie musi brać udziału psycholog. Rozwiązanie to pozostawia wiele do życzenia. Wskazana Fundacja proponuje aby odrębnymi rozwiązaniami objąć również tą grupę wiekową.
Celem przeniesienia wskazanych zasad i standardów do rozporządzenia jest poprawa sytuacji dzieci uczestniczących w postępowaniu karnym. Z raportu Fundacji Dzieci Niczyje wynika, iż mimo istniejących zaleceń w wielu przypadkach nie zapewniono właściwych warunków i zasad przesłuchania.
Polecamy serwis: Dziecko i prawo
Podstawa prawna:
- rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 grudnia 2013 r. w sprawie sposobu przygotowania przesłuchania przeprowadzanego w trybie określonym w art. 185a–185c Kodeksu (Dz. U. z 24 grudnia 2013 r., poz. 1642),
- ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz.U. 1997 nr 89 poz. 555),
- wyrok SN z dnia 22 stycznia 2008 r., sygn. akt V KK 216/08.