Postępowanie w sprawach nieletnich jest wszczynane w przypadku, gdy istnieje uzasadnione przypuszczenie, że nieletni wykazuje przejawy demoralizacji albo popełnił czyn karalny. Celem postępowania jest ustalenie, czy istnieją okoliczności świadczące o demoralizacji nieletniego lub czy nieletni popełnił czyn karalny, albo ustalenie, czy zachodzi potrzeba zastosowania wobec nieletniego środków wychowawczych, leczniczych lub środka poprawczego.
W celu ustalenia powyższego sąd rodzinny musi zebrać informacje o nieletnim, który to jest uczestnikiem postępowania. Narzędziem, którym sąd może się posłużyć w celu zdobycia informacji o nieletnim jest m.in. wywiad środowiskowy.
Kto przeprowadza wywiad?
Decyzje o przeprowadzeniu wywiadu środowiskowego podejmuje sąd rodzinny, który zleca przeprowadzenie wywiadu kuratorowi sądowemu określając jednocześnie zakres i termin jego przeprowadzania. W wyjątkowych przypadkach sąd może zlecić przeprowadzenie wywiadu środowiskowego:
- przedstawicielom organizacji społecznych, do których zadań statutowych należy oddziaływanie wychowawcze na nieletnich lub wspomaganie procesu ich resocjalizacji, oraz osobom godnym zaufania - jeżeli powierzono im nadzór nad nieletnim;
- jednostkom Policji, właściwym ze względu na miejsce zamieszkania lub pobytu nieletniego - jeżeli zachodzi potrzeba uzyskania informacji niewymagających zastosowania wiedzy psychologicznej i pedagogicznej;
- opiniodawczym zespołom sądowych specjalistów - jeżeli zachodzi potrzeba wydania opinii o nieletnim;
- pracownikom pedagogicznym schronisk dla nieletnich lub zakładów poprawczych - jeżeli zachodzi potrzeba wydania opinii o nieletnim lub w celu sprawdzenia zachowania nieletniego oraz warunków wychowawczych i bytowych, w jakich nieletni przebywa poza zakładem poprawczym.
Po otrzymaniu zlecenia od sądu wywiad środowiskowy powinien zostać przeprowadzony w ciągu 14 dni od dnia otrzymania zlecenia, chyba że wyznaczony został inny termin.
Jak wygląda wywiad środowiskowy?
Kurator sądowy lub jeden ze wskazanych podmiotów przeprowadza wywiad środowiskowy w miejscu zamieszkania lub pobytu nieletniego, jego rodziców lub opiekunów. Wywiad środowiskowy może być także przeprowadzony w szkole lub miejscu pracy nieletniego.
Wywiad przeprowadzany jest w porze dziennej tj. od godziny 7.00 do godziny 21.00. Osoba przeprowadzająca wywiad zobowiązana jest do wylegitymowania się nieletniemu i jego rodzicom/opiekunom i poinformowaniu ich o celu wywiadu.
Na żądanie kuratora sądowego jednostki policji pomagają w przeprowadzeniu wywiadu.
W toku wywiadu środowiskowego osoba przeprowadzająca wywiad ustala okoliczności wskazane w zarządzeniu o jego przeprowadzeniu. Chodzi tu w szczególności o:
- podstawowe informacje o nieletnim: jego imię i nazwisko, datę i miejsce urodzenia, miejsce zamieszkania,
- dodatkowe informacje o nieletnim: jego zachowanie się i warunki wychowawcze, stan zdrowia, przebieg nauki szkolnej, pracy i sposób spędzania czasu wolnego, kontakty z rówieśnikami i innymi osobami mogącymi mieć wpływ na jego zachowanie,
- podstawowe informacje o członkach rodziny nieletniego i stosunku rodziców lub opiekunów do nieletniego, podejmowanych oddziaływaniach wychowawczych, konfliktach istniejących w rodzinie.
W toku wywiadu środowiskowego powinno się uwzględniać również informacje dotyczące sytuacji materialnej rodziców lub opiekunów oraz warunków bytowych rodziny. W szczególnie uzasadnionych przypadkach można zasięgać informacji o przejawach patologii społecznej występujących w środowisku nieletniego.
Osoba przeprowadzająca wywiad jest zobowiązana do zachowania w tajemnicy wszelkich okoliczności, o których się dowiedziała w trakcie przeprowadzania wywiadu. Po zakończeniu wywiadu jest zobowiązana do pisemnego sporządzenia sprawozdania i złożenia go do akt.
Opracowano na podstawie:
Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz.U. z 2016 r. poz. 1654 z późn. zm.)
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 16 sierpnia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu przeprowadzania wywiadów środowiskowych o nieletnich (Dz.U. z 2001 r. nr. 90 poz. 1010)