Odrębne reguły
Rolnicy nabywają prawa do emerytury i renty na innych zasadach niż ogólne. Ubezpieczenie reguluje ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników. Ubezpieczeniu można podlegać z mocy ustawy lub w konsekwencji złożenia stosownego wniosku. Emerytura wypłacana jest z Funduszu Emerytalno – Rentowego Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego.
Polecamy również serwis: Ubezpieczenia społeczne
Co istotne, prowadzenie działalności rolniczej wiążącej się z obowiązkiem ubezpieczenia społecznego nie musi być połączone z rzeczywistym i osobistym świadczeniem pracy w posiadanym gospodarstwie rolnym. Dla objęcia ubezpieczeniem wystarczy, aby osoba wykonywała czynności zarządzające prowadzące do osiągnięcia określonego celu w zakresie produkcji rolniczej (np. pozostawienie ziemi odłogiem).
Podmioty
Ubezpieczenie społeczne obejmuje rolników i pracujących z nimi domowników, którzy:
- posiadają obywatelstwo polskie lub
- przebywają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie wizy, zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony, zezwolenia na osiedlenie się, zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich, zgody na pobyt tolerowany lub w związku z uzyskaniem w Rzeczypospolitej Polskiej statusu uchodźcy lub ochrony uzupełniającej, lub
- są obywatelami państw członkowskich Unii Europejskiej, Konfederacji Szwajcarskiej lub państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym (jeżeli przepisy Unii Europejskiej dotyczące stosowania systemów zabezpieczenia społecznego nie stanowią inaczej).
Zobacz także: Ustawa o obywatelstwie polskim już obowiązuje
Z mocy ustawy
Ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu podlegają z mocy ustawy:
- rolnik, którego gospodarstwo obejmuje obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego lub dział specjalny;
- domownik rolnika, o którym mowa w pkt 1;
- osoba pobierająca rentę strukturalną współfinansowaną ze środków pochodzących z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej lub ze środków pochodzących z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich;
- małżonek osoby, o której mowa w pkt 3, jeżeli renta strukturalna współfinansowana ze środków pochodzących z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej lub ze środków pochodzących z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich wypłacana jest ze zwiększeniem na tego małżonka.
Zobacz także: Dotacje unijne na renty strukturalne
Na wniosek
Natomiast ubezpieczeniem emerytalno-rentowym na wniosek obejmuje się:
- innego rolnika lub domownika, który podlega ubezpieczeniu wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu w pełnym zakresie, jeżeli złożono wniosek o objęcie go ubezpieczeniem emerytalno-rentowym;
- osobę, która podlegała ubezpieczeniu jako rolnik i zaprzestała prowadzenia działalności rolniczej, nie nabywając prawa do emerytury lub renty z ubezpieczenia, jeżeli podlegała ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez okres co najmniej 12 lat i 6 miesięcy;
- osobę pobierającą rentę rolniczą z tytułu niezdolności do pracy jako rentę okresową (punkt ten stosuje się także do osoby, która podlega innemu ubezpieczeniu społecznemu lub ma ustalone prawo do emerytury lub renty, lub ma ustalone prawo do świadczeń z ubezpieczeń społecznych).
Z wnioskiem o objęcie ubezpieczeniem może wystąpić zainteresowana osoba lub rolnik, na którego rachunek ta osoba pracuje. W takiej sytuacji objęcie ubezpieczeniem następuje od dnia wskazanego we wniosku, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został złożony.
Odstąpienie od ubezpieczenia
Osoba składająca wniosek może w każdym czasie odstąpić od ubezpieczenia, składając oświadczenie w tej sprawie. Nieopłacenie składki w terminie jest równoznaczne z odstąpieniem od ubezpieczenia, chyba że rolnik obowiązany do jej opłacenia, przed upływem terminu płatności, wystąpił o jego odroczenie albo nieopłacenie składki w terminie było skutkiem siły wyższej.
Wiek emerytalny i okresy ubezpieczenia
Ubezpieczeni muszą spełnić łącznie dwa warunki:
- osiągnąć wiek wynoszący 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn (dla kombatantów oraz inwalidów wojennych i wojskowych wiek emerytalny ulega obniżeniu według zasad określonych w odrębnych przepisach),
- podlegać ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu rolników przez okres co najmniej 100 kwartałów, czyli 25 lat.
Zobacz również: Wiek emerytalny w Polsce wydłużony od 2013 r. - kto kiedy przejdzie na emeryturę
Wcześniejsze emerytury
Ustawa przewiduje również możliwość przyznania ubezpieczonemu emerytury w przypadku spełnienia określonych niżej przesłanek:
- osiągnięcie wieku 55 lat (kobieta) i 60 (mężczyzna);
- podleganie ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez okres co najmniej 120 kwartałów, czyli 30 lat;
- całkowite zaprzestanie prowadzenia działalności rolniczej (w rozumieniu ustawy).
Według Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi w pierwszej połowie 2012 r. KRUS przyznał 8087 wcześniejszych emerytur. Możliwość uzyskania wcześniejszej emerytury przy łącznym spełnieniu trzech powyższych przesłanek będzie obowiązywała do 31 grudnia 2017 r. Do końca roku z tego prawa ma skorzystać 16 tys. rolników. W kolejnych latach liczba ta ma utrzymać się na tym samym poziomie.
Składki
Miesięczna składka za każdego ubezpieczonego wynosi 10% emerytury podstawowej (kwoty miesięcznej najniższej emerytury, określonej w przepisach emerytalnych). Natomiast za ubezpieczonego prowadzącego pozarolniczą działalność gospodarczą należy wpłacać dwukrotność powyższej kwoty.
Składki na ubezpieczenie za każdego ubezpieczonego opłaca rolnik. Jeżeli działalność rolnicza jest prowadzona na rachunek kilku osób, obowiązek opłacenia składki ciąży na nich solidarnie.
Obowiązek opłacenia składki powstaje od dnia, w którym powstało ubezpieczenie, a ustaje od dnia, w którym ustało ubezpieczenie.
Liczba kwartałów
Jeżeli rolnik zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej z powodu wywłaszczenia gruntów wchodzących w skład gospodarstwa rolnego, zbycia na cel uzasadniający wywłaszczenie albo trwałego wyłączenia użytków rolnych z produkcji rolniczej z przyczyn niezależnych od rolnika, wystarczające jest wykazanie podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez okres co najmniej 50 kwartałów.
W celu ustalenia liczby kwartałów wymaganych do nabycia prawa do emerytury rolniczej (120, 100 lub 50 kwartałów) zalicza się okresy podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu, w tym także:
- podleganie ubezpieczeniu społecznemu rolników indywidualnych i członków ich rodzin w latach 1983–1990,
- prowadzenie gospodarstwa rolnego lub pracę w gospodarstwie rolnym przed 1 stycznia 1983 r., po ukończeniu 16 roku życia,
- pobieranie renty inwalidzkiej rolniczej jako renty okresowej, jednak nie więcej niż przez 2 lata,
- inne okresy, od których zależy prawo do emerytury lub renty w myśl powszechnych przepisów emerytalnych.
Jeżeli okresy te zostały zaliczone do okresów, od których zależy prawo do emerytury lub renty na podstawie odrębnych przepisów, nie bierze się ich pod uwagę.
Okresu podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników nie uwzględnia się przy ustalaniu podstawy wymiaru świadczenia na podstawie art.15 (podstawa wymiaru emerytur i rent) ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Wyrok SA w Katowicach z dnia 31 maja 2006 r., sygn. III AUa 76/05).
Przy ustalaniu podstawy wymiaru emerytury nie uwzględnia się lat kalendarzowych, w których ubezpieczony podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników (Wyrok SN z dnia 9 lutego 2010 r., sygn. I UK 274/09).
Zgłoszenie do ubezpieczenia
Obowiązek zgłoszenia do ubezpieczenia ciąży na rolniku. Dokonuje tego, nie czekając na wezwanie organu, w ciągu 14 dni od dnia stania się właścicielem lub posiadaczem gospodarstwa rolnego albo działu specjalnego. Zgłasza w tym celu osoby podlegające ubezpieczeniu w jego gospodarstwie do placówki KRUS.
Zobacz także: Jaka emerytura z KRUS-em?
Elementy emerytury rolniczej
Emerytura rolnicza składa się z dwóch elementów:
- części składkowej i
- części uzupełniającej.
Część składkowa
W celu ustalenia części składkowej przyjmuje się po 1% emerytury podstawowej (799,18 zł) za każdy rok podlegania ubezpieczeniu (w przypadku lat niepełnych należy wziąć pod uwagę kwartały, w których powstało lub ustało ubezpieczenie).
Do sumy lat, w których rolnik podlegał ubezpieczeniu, dodaje się poszczególne okresy:
- okres podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników indywidualnych w okresie od 1 stycznia 1983 r. do 31 grudnia 1990 r.,
- okres prowadzenia gospodarstwa rolnego lub pracy w gospodarstwie rolnym od 1 lipca 1977 r. do 31 grudnia 1982 r., za które była opłacana składka na Fundusz Emerytalny Rolników,
- okres podlegania innemu ubezpieczeniu społecznemu, jeżeli z tego tytułu ubezpieczonemu nie przyznano emerytury lub renty na podstawie odrębnych przepisów,
- okres prowadzenia gospodarstwa rolnego lub pracy w gospodarstwie rolnym – bez podlegania innemu ubezpieczeniu społecznemu – po ukończeniu 16 roku życia, przypadających przed 1 lipca 1977 r., jednak nie wcześniej niż 25 lat przed spełnieniem warunków nabycia prawa do emerytury rolniczej lub renty inwalidzkiej rolniczej.
Należy uwzględnić również okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego lub pracy w nim przed wprowadzeniem ubezpieczeń rolniczych, okresy podlegania ubezpieczeniu rolniczemu oraz okresy podlegania innemu ubezpieczeniu społecznemu.
Część uzupełniająca
Wysokość części uzupełniającej zależy od liczby lat przyjętych do ustalenia części składkowej (bez uwzględnienia korzystniejszych przeliczników z tytułu opłacania podwyższonej składki). Jeśli liczba lat jest mniejsza od 20, część uzupełniająca wynosi 95% emerytury podstawowej. Przy każdym kolejnym, pełnym roku część uzupełniająca zmniejsza się o 0,5% emerytury podstawowej. Nie może jednak wynosić mniej niż 85% emerytury podstawowej.
Jeżeli rolnik nabył prawo do emerytury w wieku 5 lat niższym od wieku emerytalnego, część uzupełniającą zmniejsza się o 25% emerytury podstawowej. Następnie po upływie każdego roku zwiększa się o 5% emerytury podstawowej.
Polecamy również serwis: Ubezpieczenia rolnicze
Zawieszenie wypłaty
Wypłata części składkowej nie ulega zawieszeniu, natomiast wypłata części uzupełniającej może zostać zawieszona w całości lub określonej części (25% lub 50%), ale tylko w przypadku, gdy emeryt prowadzi działalność gospodarczą.
Podwyżka emerytur od 1 marca 2012 r.
Na mocy ustawy z dnia 13 stycznia 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw od 1 marca 2012 r. wszyscy emeryci otrzymają podwyżkę w wysokości 71 zł. Waloryzacja emerytur rolniczych od 1 marca 2012 r. polega na dodaniu do kwoty świadczenia przysługującego w dniu 29 lutego 2012 r. kwoty waloryzacji w wysokości 71 zł.
Polecamy również: Waloryzacja emerytur w 2013 r.
Małżonek rolnika
Warto podkreślić, że przepisy ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników dotyczące ubezpieczenia rolnika i świadczeń przysługujących rolnikowi stosuje się także do małżonka rolnika, chyba że ten małżonek nie pracuje w gospodarstwie rolnika ani w gospodarstwie domowym bezpośrednio związanym z tym gospodarstwem rolnym.
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (ostatnia zmiana: Dz.U. z 2011 r., Nr 233, poz. 1382)
Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (ostatnia zmiana: Dz.U. z 2012 r., poz. 251)
Ustawa z dnia 13 stycznia 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2012 r., poz. 118)