Przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w sposób wyczerpujący udzielają odpowiedzi w przypadku, gdy związek małżeński trwa. Mianowicie art. 37 KRO stanowi, iż zgoda drugiego współmałżonka jest wymagana do:
1) czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzącej do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków,
2) czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal,
3) czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa,
4) darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych.
Kolejne paragrafy tego przepisu stanowią, iż ważność umowy, która została zawarta przez jednego małżonka jest uzależniona od zgody drugiego. Druga strona może wyznaczyć małżonkowi, którego zgoda jest wymagana, odpowiedni termin do potwierdzenia umowy. Gdy małżonek, którego zgoda jest wymagana tego nie uczyni, druga strona staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu. Zatem z treści art. 34§4 KRO jednoznacznie wynika, że do ważności czynności umowy najmu wymagana jest zgoda obojga małżonków.
Zobacz serwis: Małżeństwo
Sytuacja ulega zmianie po rozwodzie, wspólność ustawowa małżeńska przeistacza się we współwłasność ułamkową, zasadniczo 50/50, tzn. współwłaściciel ma określony udział, którym może dowolnie dysponować (art.198 KC).
Jeśli współwłaściciele chcą podzielić między siebie majątek utworzony w trakcie trwania związku małżeńskiego (zlikwidować współwłasność przez wprowadzenie osobnego prawa własności), mogą to zrobić w formie umowy, bądź sądownie, skutkiem złożenia wniosku o podział majątku. Ustawodawca dążąc, by współwłasność ułamkowa była sytuacją chwilową, zmienił przepisy dotyczące kosztów związanych ze złożeniem wniosku o podział majątku. Od dnia 01.09.2005 r. obowiązuje nowa ustawa o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, która stanowi, iż opłata stała za złożenie wniosku o zgodny podziału majątku wynosi 300 zł, w przypadku braku zgody 1000 zł (art.38). Uchylone zostały przepisy dotyczące pobieranego wpisu od wniosku o podział majątku w wysokości 1/5 wpisu stosunkowego, obliczonego od wartości majątku podlegającego podziałowi.
W sytuacji, gdy byli małżonkowie nie podejmują działań w kierunku zniesienia współwłasności, sytuacja prawna komplikuje się. Byli małżonkowie dysponują majątkiem w częściach ułamkowych, ich udział rozkłada się (zasadniczo) w stosunku 50/50. Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego byli małżonkowie, obecnie współwłaściciele muszą sprawować zarząd nad rzeczą wspólną.
Przechodząc do odpowiedzi na pytanie będące przedmiotem analizy, wyjaśnienia wymaga, do jakiej kategorii czynności, wynajęcie mieszkania należy. Przepisy o czynnościach zwykłego zarządu oraz przekraczających zwykły zarząd znajdują się w regulacjach Kodeksu cywilnego oraz ustawy o własności lokali, jednak w żadnym z w/w źródeł prawa nie ma definicji tych pojęć.
Słuszne wydaje się założenie ustawodawcy, że ocena i prawidłowa kwalifikacja określonego działania wymaga każdorazowego uwzględnienia okoliczności konkretnego stanu faktycznego.
Doktryna i orzecznictwo wypracowały jednolite stanowisko, mianowicie: do czynności zwykłego zarządu należy załatwianie bieżących spraw związanych ze zwykłą eksploatacją
i utrzymaniem rzeczy w stanie niepogorszonym, w ramach aktualnego jej przeznaczenia.
Zobacz serwis: Nieruchomości
W granicach zwykłego zarządu mieści się bieżące gospodarowanie rzeczą, niepociągające nadzwyczajnych wydatków i nieprowadzące do zmiany przeznaczenia rzeczy. Inne zaś czynności mieszczą się w kategorii przekraczających zakres zwykłego zarządu (System prawa prywatnego, tom 3, Prawo rzeczowe, red. T. Dybowski, Warszawa 2003, s. 442). Od rozstrzygnięcia kwestii, czy dana czynność będzie czynnością zwykłego zarządu, czy też przekroczy ramy zwykłego zarządu, będzie zależeć sposób podejmowania decyzji przez współwłaścicieli. Zgodnie z Kodeksem cywilnym do dokonania czynności zwykłego zarządu wystarczy zgoda większości współwłaścicieli (art. 201 KC). Do czynności przekraczających zwykły zarząd konieczna już jest ich jednomyślność (art. 199 KC).
Czynności podjęte bez koniecznej zgody większości lub wszystkich współwłaścicieli są bezwzględnie nieważne, o ile takiej zgody nie zastąpi stosowne orzeczenie Sądu.
Reasumując: wynajmowanie wspólnego mieszkania przez jednego z eksmałżonków jest czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu. Umowa najmu zawarta w takich warunkach jest czynnością prawnie nieważną. Osoby zajmujące lokal na podstawie nieważnej umowy, zajmują go de facto bez tytułu prawnego. Tym samym zaleca się wnikliwe badanie sytuacji prawnej lokalu, który ma zostać wynajęty.
Autor: Marlena Flis