Organy samorządu terytorialnego na szczeblu gminy wprowadziły ustawy ustrojowe z 8 marca 1990 r. ustanawiające w Polsce samorząd terytorialny - chociaż gminy jako jednostki podziału terytorialnego funkcjonowały od 1944 r.
Jako jednostka samorządu terytorialnego była znana w Polsce już w XII w. O nazwach gmin, ich tworzeniu, znoszeniu i ustaleniu ich granic decyduje Rada Ministrów w drodze rozporządzenia. Ona też decyduje o nadaniu gminie statusu miasta. Ustalenie i zmiana granic gmin dokonywane są w sposób zapewniający gminie terytorium możliwie jednorodne ze względu na układ osadniczy i przestrzenny, uwzględniający więzi społeczne, gospodarcze i kulturowe oraz zapewniający zdolność wykonywania zadań publicznych.
Samodzielność i zadania
Gmina ma osobowość prawną, a jej samodzielność podlega ochronie sądowej. Gmina może tworzyć jednostki pomocnicze. Gmina wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów. Zadaniem własnym gminy jest zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty (m.in. ład przestrzenny, porządek publiczny, edukacja, usługi komunalne, pomoc społeczna itp.). W celu wykonywania zadań gmina może tworzyć jednostki organizacyjne, a także zawierać umowy z innymi podmiotami, w tym z organizacjami pozarządowymi.
Wykonywanie zadań
Gmina wykonuje swoje zadania za pośrednictwem organów stanowiących i wykonawczych - rady gminy oraz wójta. Mieszkańcy gminy podejmują rozstrzygnięcia w głosowaniu powszechnym (poprzez wybory i referendum) lub za pośrednictwem organów gminy.
Gmina jako jednostka samorządu terytorialnego ma zapewniony udział w dochodach publicznych - odpowiednio do przypadających jej zadań. Źródłem dochodów gmin są: dochody własne (m.in. wpływy z podatków, z opłat, dochody uzyskiwane przez gminne jednostki i zakłady budżetowe gminy; dochody z majątku gminy) oraz finansowanie z budżetu państwa (subwencja ogólna, dotacje celowe).