Wskazany przepis jest wyrazem tendencji ustawodawcy usiłującego doprowadzić do sytuacji w której żaden podmiot nie będzie mógł odnieść z popełnionego przestępstwa korzyści.
Zgodnie z treścią art. 52 Kodeksu karnego, istnieje grupa podmiotów, które mogą być zobowiązane do zwrotu w całości lub części korzyści jeśli uzyskają go wskutek działań sprawcy w ich imieniu lub interesie będących przestępstwem (np. firma bogaci się wskutek oszustw popełnianych przez jej prezesa)
Podkreślenia wymaga to, że nałożenie przez sąd obowiązku wskazanego zwrotu nie jest środkiem karnym, bo nie dotyczy on oskarżonego.
Krąg podmiotów które mogą być zobowiązane do zwrotu w całości lub części za przestępstwo przynoszące im korzyść jest bardzo szeroki i obejmuje zarówno osoby prawne, jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, jak i osoby fizyczne. Zwraca uwagę fakt, iż ów zwrot korzyści następuje tylko na rzecz Skarbu Państwa.
Zobacz serwis: Kary i środki karne
Należy zauważyć, iż aby przepis ten mógł mieć zastosowanie, spełnionych musi zostać kilka koniecznych warunków:
1) wniosek o zastosowanie wskazanego przepisu musi złożyć prokurator (zgodnie z treścią art. 416 Kodeksu postępowania karnego)
2) sprawca przestępstwa musi zostać skazany wyrokiem skazującym (nie może to być wyrok warunkowo umarzający postępowanie) i musi to być przestępstwo z którego opisane w art. 52 Kodeksu karnego podmioty mogły odnieść korzyść majątkową (przykładowo: jeżeli pracownik firmy pobije pracownika innej firmy, to firma nie może ponosić odpowiedzialności za jego zachowanie bo nie ma z niego materialnych korzyści)
3) sprawca musi działać w imieniu lub w interesie spółki np. jako jej pracownik, pełnomocnik, członek zarządu.
Przepis ten nie obejmuje swym zakresem sytuacji gdy dany podmiot przypadkowo uzyskuje korzyść z przestępstwa popełnionego przez “obcą” mu osobę trzecią (np. gdy sprawca w akcie indywidualnych porachunków podpala jeden z dwóch sklepów w mieście wobec czego niespalony sklep przejmuje klientów spalonego sklepu i ma zwiększone obroty handlowe
4) podmioty opisane w art. 52 Kodeksu karnego muszą rzeczywiście uzyskać korzyść z popełnionego przestępstwa, przy czym ma to miejsce niezależnie od tego czy obejmowały one swoją wolą chęć wzbogacenia się (chciały tego), czy też nie chciały tego lub nie były tego świadome (przykładowo zarząd firmy może nie być świadomy, że część pieniędzy na jej koncie pochodzi z niezgodnych z prawem transakcji, albo że został pozyskany w wyniku oszustwa).
Tylko wówczas gdy spełnione zostaną wszystkie powyżej opisane przesłanki, sąd może w wyroku nałożyć na dany podmiot obowiązek zwrotu korzyści z przestępstwo.
Zobacz: Bezpłatne porady prawne
Należy uzupełniająco wskazać również, że podmiot wskazany w niniejszym artykule występuje w procesie karnym jako tzw. “quasi strona” postępowania, co oznacza iż może on uczestniczyć w postępowaniu karnym, składać wnioski i oświadczenia (w zakresie kwestii ustalenia czy zaistniało przestępstwo oraz czy podmiot ten odniósł z niego korzyść).Co więcej, podmiot ten jest przesłuchiwany na rozprawie i w zakresie faktu orzeczenia wobec niego obowiązku zwrotu korzyści może złożyć nawet apelację od wyroku sądu pierwszej instancji.
Dla jasności należy wskazać, że w opisanych powyżej sytuacjach za osoby prawne i inne podmioty nie będące osobami fizycznymi występują oczywiście ich uprawnieni do tego przedstawiciele np. w imieniu spółki występują wspólnicy umocowani przez zarząd do reprezentacji spółki.
Podstawa prawna: Art. 52 Kodeksu karnego