Świadczenie pieniężne jest instytucją nową w Kodeksie karnym, nie znaną jego poprzednikom z 1932 i 1969 r. Jest to samodzielny środek karny, odrębny od nawiązki i obowiązku naprawienia szkody.
Zgodnie z treścią analizowanego przepisu orzeczenie świadczenia pieniężnego polega na orzeczeniu obowiązku zapłaty danej kwoty na rzecz instytucji, stowarzyszenia, fundacji lub organizacji społecznej, wpisanej do wykazu prowadzonego przez Ministra Sprawiedliwości, której:
- zadaniem lub celem statutowym jest spełnianie świadczeń na określony cel społeczny, bezpośrednio związany z ochroną dobra naruszonego lub zagrożonego przestępstwem, za które skazano sprawcę, z przeznaczeniem na ten cel (przy odstąpieniu od wymierzania kary i innych przypadkach wskazanych w ustawie)
- przeznaczeniem na cel bezpośrednio związany z udzielaniem pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach komunikacyjnych (w razie skazania sprawcy za przestępstwo określone w art. 178a KK, czyli prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości lub odurzenia)
W opisanym powyżej przypadku pierwszym maksymalna kwota świadczenia wynosi 20 000 zł, zaś w drugim 60 000 zł. W związku z faktem, iż ustawodawca nie określił minimalnej kwoty dolnej, należy przyjąć iż będzie nią kwota 1 zł (czasem zdarza się to w procesach karnych zwłaszcza przy przestępstwie pomówienia lub znieważenia, iż jest to kwota żądana honorowo, symbolicznie przez pokrzywdzonego obok przeprosin)
Zobacz serwis: Kary i środki karne
Podobnie jak w przypadku nawiązki egzekucja świadczenia nie następuje z urzędu , a musi jej dokonać indywidualnie uprawniony podmiot. W tym celu uzyskuje on od sądu z urzędu wolny od opłat tytuł egzekucyjny.
Istotne jest również to, że w myśl przepisu art. 75 p. 2 Kodeksu karnego za niespełnianie nałożonych na sprawcę obowiązków w okresie próby (a wiec zawieszenia wykonania kary) sąd może zarządzić wykonanie kary, przy czym zgodnie z treścią tego przepisu może to mieć miejsce w szczególności jeżeli skazany uchyla się od obowiązku uiszczenia orzeczonego świadczenia pieniężnego.
W wypadku ewentualnych roszczeń cywilnych wobec skazanego, kwota orzeczonego świadczenia pieniężnego (podobnie jak nawiązka) nie będzie podlegała zaliczeniu na poczet zasądzonego odszkodowania.
Konkretyzując sytuacje procesowe, w których może nastąpić orzeczenie świadczenia pieniężnego, należy wskazać, iż ma to miejsce:
1) w przypadkach odstąpienia od wymierzenia kary opisanych w:
- w art. 59 Kodeksu karnego tj. w sytuacji gdy sąd zdecyduje o odstąpieniu od orzeczenia kary (decyzja ta jest fakultatywna, ma miejsce wówczas gdy przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 3 lat albo alternatywnie karami wymienionymi w art. 32 pkt 1-3 tj alternatywnie grzywną, karą ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności, a społeczna szkodliwość czynu nie jest znaczna)
- w art. 60 p. 7 Kodeksu karnego tj. w sytuacji w której sąd w ramach nadzwyczajnego złagodzenia kary odstępuje od wymierzenia kary i orzeka środka karnego (ma to miejsce jeżeli czyn jest zagrożony alternatywnie karami wymienionymi w art. 32 pkt 1-3 tj alternatywnie grzywną, karą ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności).
- w art. 61 p. 1 Kodeksu karnego, który odsyła do tego, że jest to możliwe w innych wypadkach przewidzianych w ustawie oraz w wypadku określonym w art. 60 § 3, zwłaszcza gdy rola sprawcy w popełnieniu przestępstwa była podrzędna, a przekazane informacje przyczyniły się do zapobieżenia popełnieniu innego przestępstwa.
2) W przypadkach stosowania wobec sprawcy kar i środków związanych z poddaniem go próbie, w sytuacji gdy przewidują to konkretne przepisy takie jak:
- art. 36 p. 2 Kodeksu karnego, który przewiduje, że ten środek karny może być fakultatywnie orzeczony przy wymierzonej karze ograniczenia wolność;
- art. 67 p. 3 Kodeksu karnego, który przewiduje, że ten środek karny może być fakultatywnie orzeczony przy warunkowym umorzeniu postępowania;
- art. 72 p. 2 Kodeksu karnego, który przewiduje, że ten środek karny może być fakultatywnie orzeczony przy warunkowym zawieszeniu wykonania kary.
Odnośnie co do celu orzekania świadczenia pieniężnego wskazuje się, iż ma to być forma dolegliwości dla sprawcy. Orzeczenie tego środka karnego ma też mieć wymiar ogólnoprewencyjny – zniechęcający do popełniania przestępstw.
Podstawa prawna: Art. 49 Kodeksu Karnego