Art.45 Konstytucji
W artykule tym odnajdujemy ogólne prawo każdego znajdującego się pod jurysdykcją Rzeczpospolitej Polskiej do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.
Aby proces sądowy był sprawiedliwy niezbędne jest zachowanie pewnych powszechnie przyjętych zasad, tj. zasada równości, domniemanie niewinności, nakaz humanitarnego traktowania, zasada niekarania bez podstawy prawnej czy choćby prawo każdego do obrony. Tylko ich przestrzeganie gwarantuje, że proces będzie rzeczywiście sprawiedliwy.
Co składa się na prawo do sądu?
Pierwszym elementem jest prawo do sądu właściwego (a więc kompetentnego do rozpatrzenia naszej sprawy – miejscowo, rzeczowo i instancyjnie). Sąd powinien być ponadto bezstronny (niezależny od stron i przedmiotu sporu), stąd funkcjonuje w polskich przepisach instytucja wyłączenia sędziego.
Zobacz również: Wyłączenie sędziego w postępowaniu cywilnym
Co więcej, mamy prawo uzyskać nasz wyrok bez zbędnej zwłoki, czyli tak szybko, jak jest to możliwe. Nasze postępowanie powinny być rozpatrzone w rozsądnym terminie, uwzględniając charakter sprawy (jej zawiłość, stopień skomplikowania). Jeżeli organ rozpatrujący naszą sprawę działa przewlekle, przysługuje nam środek ochrony w postaci skargi na przewlekłość postępowania.
Zobacz również: Czym charakteryzuje się skarga na przewlekłość postępowania?
Negatywny aspekt prawa do sądu
Mówiąc o przysługującemu nam prawie do sądu, nie sposób pominąć jego negatywnego aspektu, jakim jest zakaz zamykania drogi sądowej. Zakaz ten wyrażony został w art. 77 ust. 2 Konstytucji, stanowiącym, że „Ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności i praw”. Nikomu nie może zostać zakazane skorzystanie z drogi sądowej, w obronie naruszonych praw.
Warto zaznaczyć, że prawo do sądu jest jednym z tych praw, które nie może zostać ograniczone nawet w czasie stanu wojennego i wyjątkowego.