Prawo moralne może być przynależne jednostce z racji jej osiągnięć bądź też pozycji w społeczeństwie. Natomiast prawa człowieka są powszechne, przynależne wszystkim ludziom, we wszystkich sytuacjach i niezależne od pozycji społecznej, należą bowiem one do każdego człowieka, stanowiąc niejako część naszego człowieczeństwa. Podczas gdy niektóre prawa moralne można nabyć, prawa człowieka są przyrodzone i niezbywalne.
W odróżnieniu od wielu innych praw moralnych czy nadanych przepisami – praw człowieka dochodzi się od państwa. Regulują one stosunki między jednostką i państwem, jego organami i funkcjonariuszami sprawującymi władzę na różnych szczeblach. Roszczenia z tytułu praw człowieka są zawsze kierowane do państwa, bowiem to ono jest gwarantem, który ma zapewnić i egzekwować ich przestrzeganie1.
Polecamy serwis: Pozwy
Ukoronowaniem odrodzenia praw naturalnych przez społeczność międzynarodową była ogłoszona w 1948 roku Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, która uznała prawa człowieka za takie prawa moralne, które bezwzględnie przysługują wszystkim ludziom. Podejmowane przedtem i później wysiłki – zmierzające do zagwarantowania mechanizmów ochrony praw, zarówno w wiążących paktach prawa międzynarodowego, jak i przepisach prawa krajowego – prowadzą do przeniesienia praw człowieka ze sfery powinności do sfery rzeczywistości prawnej, tak aby były one jednocześnie prawem moralnym i prawem pozytywnym, by mogły korzystać jednocześnie z autorytetu siły i sprawiedliwości2. Po przyjęciu Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka pojawiło się wiele międzynarodowych i regionalnych dokumentów mających na celu ochronę praw. Niektóre z nich po prostu wymieniały kolejne prawa wraz z uzasadnieniem, pozostawiając kwestię mechanizmów ich wprowadzania w życie do regulacji droga protokołów dodatkowych. Od czasu uchwalenia Deklaracji pojęcie praw człowieka zyskiwało na znaczeniu i coraz silniej przemawiało do sumień. W roku 1975, po uchwaleniu Aktu Końcowego Helsińskiej Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, prawa człowieka stały się przyjętym standardem międzynarodowym.
Reasumując, można stwierdzić, że po II wojnie światowej prawa człowieka zostały uznane – przynajmniej deklaratywnie – za wartość obowiązującą na całym świecie i odtąd zaczęły one wyznaczać kierunek dalszej ewolucji systemów politycznych i prawa międzynarodowego3. Uznano je za granice władzy i kryterium oceny wszelkiej władzy, w tym także demokratycznej. Powstała i uzyskała akceptację nowa koncepcja demokracji, w której nie oznaczała ona tylko samego rządu większości, lecz również uznanie granic tych rządów i respektowanie praw człowieka, których żaden rząd naruszać nie może. Kraje demokratyczne stwierdziły również, że prawa nie mogą być pustymi deklaracjami, że muszą im towarzyszyć dostępne każdemu obywatelowi mechanizmy ochrony w postaci skargi do sądu lub trybunału. Uznano wreszcie, że prawa człowieka muszą być chronione także przed demokratycznie wybranymi parlamentami, dlatego też utworzono trybunały konstytucyjne mające za zadanie strzec zgodność ustaw z konstytucjami i zawartymi z nich prawami obywateli.
Aktualnie uniwersalny system ochrony praw człowieka, to system który działa w oparciu o ramy utworzone przez Organizacje Narodów Zjednoczonych (ONZ). Obecnie do najważniejszych instrumentów Międzynarodowego Systemu Ochrony Praw Człowieka należą: Karta Narodów Zjednoczonych, Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Socjalnych i Kulturalnych oraz szereg szczegółowych konwencji m. in.: przeciwko torturom i innemu okrutnemu i nieludzkiemu traktowaniu, o zapobieganiu i karaniu zbrodni ludobójstwa, statusie uchodźców, eliminacji wszystkich form dyskryminacji rasowej, dyskryminacji kobiet czy Konwencja Praw Dziecka.
Organami, stojącymi na straży ochrony praw człowieka są Rada Praw Człowieka, Komitet Praw Człowieka, Komitet Praw Ekonomicznych, Socjalnych i Kulturowych, Komitet Praw Dziecka, Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych do spraw Praw Człowieka jak również Międzynarodowy Trybunał Karny.
Autor: Aleksandra Kulikowska - prawnik, doktorantka w Katedrze Prawa Międzynarodowego Publicznego na Wydziale Prawa i Administracji UMCS.
1 Hołda, J.: Prawa człowieka: zarys wykładu. Kraków, 2004
2 Gronowska, B.: Prawa człowieka i ich ochrona, Toruń, 2005
3 Sokołowski, T.: Międzynarodowa ochrona praw człowieka : zarys. Warszawa, 2004.
Zobacz serwis: Dziecko i prawo