Rozpatrując pierwszą sytuację, czyli trwonienie majątku przez małżonka, należy stwierdzić, że możliwość podejmowanych działań zależy od ustroju majątkowego, który łączy małżonków. Jeśli jest to rozdzielność majątkowa, to w grę wchodzić może jedynie żądanie alimentacyjne, gdy małżonek beztrosko wydatkuje ze swojego majątku odrębnego, nie łożąc jednocześnie na rodzinę. W trakcie trwania małżeństwa roszczenie alimentacyjne można oprzeć na art. 27 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, który statuuje generalny obowiązek przyczyniania się do zaspakajania potrzeb rodziny. Jeśli małżonków łączy wspólność majątkowa, zgodnie z art. 40 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego z ważnych powodów na żądanie jednego z małżonków sąd może pozbawić drugiego małżonka samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym. Wówczas małżonek nie będzie mógł beztrosko wydatkować z majątku wspólnego. Do ważnych powodów w rozumieniu tego artykułu będzie należał bowiem również hulaszczy tryb życia.
Zobacz serwis: Domowy budżet
W przypadku bieżących czynności podejmowanych przez małżonka można skorzystać z art. 36 (1) Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, zgodnie z którym małżonek może sprzeciwić się czynności zarządu majątkiem wspólnym zamierzonej przez drugiego małżonka, z wyjątkiem czynności w bieżących sprawach życia codziennego lub zmierzającej do zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny albo podejmowanej w ramach działalności zarobkowej.
W pewnych sytuacjach można żądać także sądowego wprowadzenia rozdzielności majątkowej między małżonkami. Rozdzielność powstaje także na skutek innego orzeczenia sądowego, np. orzeczenia separacji, ubezwłasnowolnienia lub ogłoszenia upadłości jednego z małżonków. Dróg ochrony prawnej w takich sprawach jest wiele, warto więc zastanowić się i skonsultować z prawnikiem, co chcemy osiągnąć, aby zminimalizować skutki trwonienia majątku przez małżonka.
Zobacz serwis: Majątek
W przypadku osób starszych dotkniętych chorobami psychicznymi wyjściem z sytuacji może być złożenie wniosku o ubezwłasnowolnienie. Musi być on jednak zasadny, gdyż składającemu wniosek w złej wierze lub lekkomyślnie grozi kara grzywny. Doraźnie przypadkom trwonienia majątku można w takich sytuacjach zapobiegać przez powoływanie się na nieważność oświadczeń woli zgodnie z art. 82 Kodeksu cywilnego, gdy zostało ono złożone w stanie wyłączającym świadomość lub swobodę powzięcia decyzji i wyrażenia woli. Niestety jednak nie zawsze będziemy mogli ten przepis zastosować. W pewnych sprawach bowiem osoby starsze, nie obarczone żadną chorobą psychiczną, mogą też podejmować irracjonalne, z obiektywnego punktu widzenia decyzje dotyczące ich majątku, np. łatwo ulegają manipulacjom telemarketerów, kupują kolejne abonamenty telefoniczne czy inne bezużyteczne usługi i towary. Wówczas nierzadko pozostaje tylko rozmowa z taką osobą, rodzina bowiem nie może co do zasady ingerować w jej swobodę działań, jeśli nie towarzyszy temu choroba psychiczna.
Zobacz: Czy można ustanowić rozdzielność majątkową przed rozwodem?
W praktyce spotkałam się na przykład z przypadkiem zaciągnięcia w banku przez osobę starszą kredytu, by następnie założyć w tym samym banku lokatę. Oczywiście oprocentowanie lokaty versus koszty kredytu z punktu widzenia osoby działającej racjonalnie nie dawały uzasadnienia do takiego działania. Na szczęście w tym przypadku udało się rozwiązać problem za zgodą tej osoby i banku, jednak na koniec dnia w takich sytuacjach rodzina musi pamiętać, że samo oczekiwanie dziedziczenia po takiej osobie nie powoduje, że możemy na jej działania prawnie wpływać. Często działania rodzin muszą się zatem limitować do prewencji wobec sytuacji, które mogą skończyć się trwonieniem majątku, np. zgłaszać na policję bezprawne podawanie się przez telefonujących sprzedawców za inne sieci telefoniczne, próby wyłudzeń czy też zgłaszać uprawnionym organom bezprawne przetwarzanie danych osobowych czy obecnie w związku ze zmianami w prawie telekomunikacyjnym dzwonienie w celach marketingowych bez uprzedniej zgody abonenta.
Zadaj pytanie na FORUM
Aleksandra Dalecka
adwokat
Kancelaria Radców Prawnych Marek Zdanowicz i Wspólnicy Sp. K.