W naszej publikacji pt. Skutki ubezwłasnowolnienia całkowitego przedstawiliśmy instytucję ubezwłasnowolnienia całkowitego, której skutkiem jest pozbawienie osoby zdolności do czynności prawnych. Poniżej zaś przedstawimy instytucję ubezwłasnowolnienia częściowego, z podkreśleniem różnic istniejących pomiędzy tymi dwoma rodzajami ubezwłasnowolnienia.
Ubezwłasnowolnienie częściowe
Zgodnie z art. 16 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.), osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo
z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw.
Warunki dopuszczalności ubezwłasnowolnienia częściowego
Z powyższej definicji wynika, że ubezwłasnowolnienie częściowe orzeka się tylko wobec osoby pełnoletniej (mającej pełną zdolność do czynności prawnych). Jest to istotna różnica w porównaniu do ubezwłasnowolnienia całkowitego, które może zostać orzeczone również wobec osoby niepełnoletniej, która ukończyła trzynasty rok życia (mającej ograniczoną zdolność do czynności prawnych). Przyczyny, z powodu których może dojść do ubezwłasnowolnienia częściowego i całkowitego, są takie same. I w jednym, i w drugim przypadku orzeczenie ubezwłasnowolnienia może nastąpić tylko z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii. Ponadto, w odróżnieniu od ubezwłasnowolnienia całkowitego, orzeczenie ubezwłasnowolnienia częściowego jest dopuszczalne, jeżeli danej osobie potrzebna jest pomoc przy prowadzeniu jej spraw, a stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego.
Zobacz również: Skutki ubezwłasnowolnienia całkowitego
Postępowanie o ubezwłasnowolnienie częściowe
Tryby postępowania w obu rodzajach ubezwłasnowolnienia są zbliżone. Zgodnie z ustawą z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1964 r. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.), tak jak w przypadku ubezwłasnowolnienia całkowitego, postępowanie o ubezwłasnowolnienie częściowe jest postępowaniem nieprocesowym, które toczy się przed sądem okręgowym właściwym ze względu na miejsce zamieszkania osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, a w razie braku miejsca zamieszkania – przed sądem miejsca jej pobytu. Wniosek w tej sprawie może zostać zgłoszony przez te same osoby, co przy ubezwłasnowolnieniu całkowitym (np. przez małżonka czy rodzica). Warto jednak wskazać, że wniosek o ubezwłasnowolnienie częściowe można zgłosić już na rok przed dojściem do pełnoletności osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie. Koszty postępowania kształtują się podobnie jak koszty postępowania w sprawie o ubezwłasnowolnienie całkowite. Od wniosku uiszcza się opłatę w wysokości 40 zł. Do kosztów postępowania należy doliczyć również koszt zaliczki na opinie biegłych psychologa i psychiatry w kwocie ok. 500 zł oraz wydatki związane z czynnościami kuratora w sprawie w kwocie ok. 120 zł.
Zobacz również: Bezpłatny wzór wniosku o ubezwłasnowolnienie
Sąd orzekający o ubezwłasnowolnieniu częściowym nie jest związany treścią wniosku i ocenia według własnego uznania, czy zachodzą przesłanki ubezwłasnowolnienia częściowego, czy całkowitego. Jeżeli wniosek o ubezwłasnowolnienie częściowe jest zasadny, sąd wydaje postanowienie o ubezwłasnowolnieniu częściowym oraz przesyła jego odpis sądowi opiekuńczemu w celu ustanowienia kuratora. Jest to istotna różnica w porównaniu do ubezwłasnowolnienia całkowitego, gdyż dla osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie ustanawiany jest opiekun (chyba że pozostaje ona jeszcze pod władzą rodzicielską).
W trakcie postępowania o ubezwłasnowolnienie (zarówno częściowe, jak i całkowite) może okazać się, że nie ma podstaw do ubezwłasnowolnienia osoby, której dotyczy wniosek i sąd taki wniosek oddali. Jeżeli w takim przypadku sąd uzna, że są powody do ustanowienia kuratora dla osoby niepełnosprawnej, zawiadomi o tym sąd opiekuńczy (sąd rodzinny).
Skutki ubezwłasnowolnienia częściowego
Skutkiem ubezwłasnowolnienia częściowego jest ograniczenie zdolności do czynności prawnych osoby ubezwłasnowolnionej częściowo. Taka osoba może, co do zasady, dokonywać czynności prawnych, przez które zaciąga zobowiązania lub rozporządza swoimi prawami, za zgodą jej przedstawiciela ustawowego (kuratora). Ponadto, może ona dokonywać czynności, do ważności których ustawa nie wymaga zgody przedstawiciela. Przykładowo, osoba ubezwłasnowolniona częściowo może zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego (np. zawierać umowy sprzedaży podczas codziennych zakupów) oraz rozporządzać swoim zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów inaczej postanowi.
Podsumowanie
Podsumowując, ubezwłasnowolnienie częściowe jest instytucją, która znajduje zastosowanie jedynie wobec osób pełnoletnich, które z powodu różnego rodzaju zaburzeń psychicznych (wskazanych powyżej) potrzebują pomocy przy prowadzeniu swoich spraw. Orzeczenie ubezwłasnowolnienia częściowego powoduje ograniczenie zdolności do czynności prawnych takiej osoby oraz ustanowienie dla niej kuratora, którego zadaniem jest opieka nad majątkiem i sprawami życiowymi osoby ubezwłasnowolnionej częściowo.
Zobacz również serwis: Małżeństwo