Polska wprowadza długo oczekiwaną zmianę! Rada Fiskalna, nowa i niezależna instytucja ekspercka, ma zwiększyć przejrzystość finansów publicznych i dostosować nasze standardy do wymogów UE. Jakie będą jej pierwsze wyzwania?
- Nowa instytucja, nowe zasady. Czy Rada Fiskalna zmieni budżet Polski?
- Jak będzie działała nowa instytucja? Wymogi prawne dla Rady Fiskalnej
- Rada Fiskalna będzie trochę kosztować. Do 2034 roku niemal 100 mln zł
- Zwiększenie przejrzystości i spójności finansów publicznych, a może tylko biurokracja i koszty
Ustawa o Radzie Fiskalnej właśnie ujrzała światło dzienne i jest to naprawdę obszernych rozmiarów dokument! Przewiduje się w nim utworzenie nowej, eksperckiej i niezależnej instytucji – Rady Fiskalnej, dzięki której ma zwiększy się transparentność finansów publicznych. Rozwiązanie jest odpowiedzią na przepisy unijne, które zobowiązują państwa UE do posiadania niezależnych instytucji fiskalnych.
W założeniu ustawodawcy Rada Fiskalna ma być niezależną instytucją o charakterze doradczym, opiniotwórczym i eksperckim. Rozpocznie swoją działalność w 2026 roku, jednakże już w 2025 roku utworzone zostanie Biuro Rady oraz będą wyłaniani jej członkowie.
Nowa instytucja, nowe zasady. Czy Rada Fiskalna zmieni budżet Polski?
Czym będzie zajmowała się nowa instytucja? Główne zadania Rady Fiskalnej będą polegały na:
- ocenie prognoz makroekonomicznych, które wykorzystywane są na potrzeby opracowania projektu ustawy budżetowej oraz projektu średniookresowego planu budżetowo-strukturalnego,
- opiniowaniu zgodności ustawy budżetowej z krajowymi i unijnymi regułami fiskalnymi,
- ocenie spójności i efektywności ram budżetowych.
Pierwszy raz Rada Fiskalna będzie opiniowała projekt budżetu państwa na 2027 rok. Co do zasady, Rada będzie miała 14 dni na wydanie opinii. Minister Finansów będzie zobowiązany zastosować się do opinii Rady lub w ciągu 2 miesięcy wyjaśnić przyczyny niezastosowania się do niej. Dokumenty opracowane przez Radę będą publikowane w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie podmiotowej Rady.
Jak będzie działała nowa instytucja? Wymogi prawne dla Rady Fiskalnej
Rada Fiskalna będzie składała się z 7 niezależnych ekspertów. Zgłaszanych przez: Prezydenta RP, Prezesa NIK, Ministra Finansów, stronę pracowników Rady Dialogu Społecznego, stronę pracodawców Rady Dialogu Społecznego, stronę samorządową Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego, Konferencję Rektorów Akademickich Szkół Polskich.
Kandydaci na członków Rady muszą spełniać wysokie wymogi dotyczące niezależności i kompetencji. Będą musieli posiadać co najmniej tytuł zawodowy magistra, dysponować wieloletnim doświadczeniem w dziedzinach takich jak finanse publiczne czy makroekonomia oraz nie mogą w ciągu ostatnich 4 lat zajmować kierowniczych stanowisk państwowych, w tym samorządowych, ani prowadzić działalności lobbingowej. Wymagania dla Przewodniczącego Rady są odpowiednio wyższe.
Każda instytucja zgłaszająca będzie zobowiązana przeprowadzić publiczny nabór kandydatów. Po weryfikacji zgłoszeń zostanie utworzona lista 2-3 kandydatów spełniających kryteria, która zostanie przekazana Marszałkowi Sejmu. Kandydaci przejdą publiczne przesłuchania przed komisją sejmową, podczas których zostaną ocenione ich kwalifikacje, niezależność i doświadczenie. Następnie Sejm, za zgodą Senatu, powoła członków Rady Fiskalnej.
Rada Fiskalna będzie trochę kosztować. Do 2034 roku niemal 100 mln zł
Nowe przepisy uwzględniają też koszty funkcjonowania Rady Fiskalnej. Otóż maksymalny limit wydatków z budżetu państwa przeznaczonych na wykonywanie zadań wynikających z ustawy o Radzie Fiskalnej wynosi w roku:
- 2025 - 4,7 mln zł;
- 2026 - 9,6 mln zł;
- 2027 - 10,1 mln zł;
- 2028 - 10,9 mln zł;
- 2029 - 10,6 mln zł;
- 2030 - 10,8 mln zł;
- 2031 - 11,1 mln zł;
- 2032 - 11,9 mln zł;
- 2033 - 11,6 mln zł;
- 2034 - 11,8 mln zł.
Zwiększenie przejrzystości i spójności finansów publicznych, a może tylko biurokracja i koszty
Rada Fiskalna to odpowiedź Polski na unijne wymogi dotyczące posiadania niezależnych instytucji fiskalnych, której celem jest zwiększenie przejrzystości i spójności finansów publicznych. Choć jej funkcjonowanie ma poprawić jakość planowania budżetowego oraz zgodność z unijnymi i krajowymi zasadami fiskalnymi, rodzi także pytania o jej skuteczność i koszty.
Rozpoczęcie działalności zaplanowano na 2026 rok, a pierwsze opinie mają dotyczyć budżetu na 2027 rok. Rada, złożona z niezależnych ekspertów, będzie mieć istotny wpływ na procesy budżetowe, choć jej utrzymanie do 2034 roku będzie kosztować państwo niemal 100 mln zł.
Czy Rada Fiskalna stanie się gwarantem transparentności, czy kolejną biurokratyczną strukturą? To pokażą najbliższe lata.
Ustawa z dnia 20 grudnia 2024 r. o Radzie Fiskalnej. Dziennik Ustaw rok 2025 poz. 39.