Wyzwanie to nowa sytuacja, z którą trzeba się zmierzyć, aby osiągnąć zakładane pozytywne rezultaty. Mówiąc o wyzwaniach prawa zakładamy, że na co dzień mierzą się z nimi praktycy, ale oczekujemy, że ostatecznie właściwe rozwiązania znajdą decydenci, a w szczególności twórcy prawa. Jakie są aktualne wyzwania prawa restrukturyzacyjnego?
- Restrukturyzacja i prawo restrukturyzacyjne
- Konieczność stworzenia wydolnego sądownictwa
- Samorząd zawodowy doradców restrukturyzacyjnych
- Transparentność postępowań restrukturyzacyjnych
- Problem tzw. „nowego finansowania”
- Czas na zmiany
Restrukturyzacja i prawo restrukturyzacyjne
Zgodnie ze Słownikiem Języka Polskiego, restrukturyzacja oznacza zmianę struktury gospodarczej kraju lub przedsiębiorstwa, mającą zwiększyć ich wydajność lub funkcjonalność. W pewnym uproszczeniu definicja ta odpowiada temu, czym zajmuje się prawo restrukturyzacyjne, które dostarcza narzędzi do naprawy przedsiębiorstwa i rozwiązania konfliktu niewypłacalnego lub zagrożonego niewypłacalnością dłużnika i jego wierzycieli.
Prawo restrukturyzacyjne reguluje restrukturyzację sądową, nad przebiegiem której czuwa sąd.
Konieczność stworzenia wydolnego sądownictwa
Pilnowanie prawidłowości postępowania zakłada konieczność pewnej uważności i czujności, którą trudno jest uzyskać w sytuacji stale rosnącej liczby spraw. Z badań prowadzonych w Instytucie Prawa Upadłościowego i Restrukturyzacyjnego Uczelni Łazarskiego w Warszawie wynika, że w 2009 r. do wydziałów zajmujących się sprawami upadłościowymi i układowymi wpłynęło 7731 spraw, w 2016 r. było to 18661 spraw, w 2020r. już 48550, a w 2023r. 81709. Tak intensywny wzrost, częściowo spowodowany zmianami w zakresie upadłości konsumenckiej i „rozszczepieniem” jednej sprawy na kilka odrębnych postępowań, wymaga wzmożonej refleksji nad strukturą i obsadą sądownictwa do spraw upadłościowych i restrukturyzacyjnych. Mimo że w ostatnim okresie zwiększa się liczba orzeczników (104 sędziów w 2020 r. i 145 w 2023r) i urzędników (168 w 2020 r. i 145 w 2023 r.) to zmiany te nie są wystarczające. Coraz donośniej głoszone są postulaty wyodrębnienia jednostek zajmujących się upadłością konsumencką. Postulowane jest też powierzenie spraw upadłościowych i restrukturyzacyjnych przedsiębiorców sądom okręgowym. Można więc uznać, że najważniejsze wyzwanie to stworzenie wydolnego, sprawnego i właściwie zorganizowanego systemu sądownictwa.
Samorząd zawodowy doradców restrukturyzacyjnych
Kolejne wyzwanie dotyczy stworzenia odpowiedniej struktury samorządu zawodowego doradców restrukturyzacyjnych. W 2023r. wpłynęło 2703 wniosków o zatwierdzenie układu w postępowaniu o zatwierdzenie układu. Postępowanie to jest procedurą, którą w zasadniczej części dłużnik prowadzi samodzielnie pod nadzorem doradcy restrukturyzacyjnego. W tym postępowaniu kwalifikacje, wiedza i doświadczenie zawodowe doradcy restrukturyzacyjnego znacznie intensywniej niż w przypadku pozostałych postępowań oddziaływają na interesy wierzycieli. Konieczne jest więc stworzenie właściwych ram samorządu zawodowego, jasne rozdzielenie nadzoru sądu od nadzoru Ministra Sprawiedliwości, a także określenie zasad odpowiedzialności dyscyplinarnej.
Transparentność postępowań restrukturyzacyjnych
Inne wyzwanie dotyczy transparentności postępowań restrukturyzacyjnych. Obecnie, mimo prowadzenia ich w sposób elektroniczny, wierzyciele nie otrzymują automatycznego dostępu do akt. Jest to duży problem, który powinien być pilnie wyeliminowany przez wprowadzenie odpowiednich funkcjonalności systemu teleinformatycznego. Nie można mówić o sprawnym, efektywnym postępowaniu restrukturyzacyjnym bez zapewnienia wierzycielom automatycznego i nieprzerwanego dostępu do akt.
Problem tzw. „nowego finansowania”
Jest jeszcze jedna kwestia, zdecydowanie bardziej wymagająca i trudna do zrealizowania. To problem tzw. „nowego finansowania”. Kiedy podczas studiów podyplomowych dla doradców restrukturyzacyjnych rozpoczynam przedmiot „Nowe finansowanie”, całość wykładu mogę skrócić do słów „nie ma i raczej nie będzie”. To oczywiście pewne uproszczenie, ale prowadzone w Instytucie Prawa Upadłościowego i Restrukturyzacyjnego badania aktowe wykazują, że w praktyce nie występuje nowe zewnętrzne finansowanie procesów restrukturyzacji sądowej. Rozwiązanie tego problemu wymaga działań organizacyjnych i strukturalnych zmierzających do uruchomienia odpowiednich programów wsparcia przedsiębiorstw w kryzysie.
Takie działania powinny zostać podjęte również w odniesieniu do wdrożenia systemów wczesnego ostrzegania przed niewypłacalnością. Jest to obowiązek nałożony na państwa członkowskie przez Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1023 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie ram restrukturyzacji zapobiegawczej /…/. W myśl zasady „lepiej zapobiegać niż leczyć” należy przyjąć, że wdrożenie systemów wczesnego ostrzegania jest kolejnym wyzwaniem stojącym aktualnie przed prawem restrukturyzacyjnym.
Czas na zmiany
Niedługo będziemy obchodzić dziesiątą rocznicę uchwalenia ustawy z 15 maja 2015r. – Prawo restrukturyzacyjne. To dobry moment nie tylko na dokonywanie podsumowań, ale przede wszystkim na podjęcie nowych działań, zaproponowanie lepszych rozwiązań oraz uruchomienie efektywnych i sprawnych projektów ratujących polskie przedsiębiorstwa. Bardzo dobrze, że w ramach Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego działającej przy Ministrze Sprawiedliwości powstał Zespół problemowy do spraw prawa upadłościowego oraz prawa restrukturyzacyjnego (https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc/zespoly-problemowe-komisji-kodyfikacyjnej-prawa-cywilnego). To pokazuje, że Komisja Kodyfikacyjna przywiązuje odpowiednią wagę do problematyki niewypłacalności. Jest więc nadzieja, że ostatecznie uda się sprostać wszystkim wyżej wymienionym wyzwaniom.
dr hab. Anna Hrycaj, Dyrektor Instytutu Prawa Upadłościowego i Restrukturyzacyjnego oraz Badań nad Niewypłacalnością Uczelni Łazarskiego w Warszawie, sędzia Sądu Apelacyjnego w Warszawie