W dniu 14 sierpnia 2025 r. wchodzi w życie rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28.07.2025 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności, dzięki któremu będzie można szybciej uzyskać orzeczenie o niepełnosprawności (i odpowiednio – stopniu niepełnosprawności), a co się z tym wiąże – szybciej korzystać z przysługujących na jego podstawie świadczeń, ulg i innych uprawnień.
- Jak definiowana jest niepełnosprawność w świetle prawa i w jaki sposób jest ona ustalana?
- Kto wchodzi w skład powiatowego i odpowiednio wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności?
- Niebawem wchodzi w życie rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, dzięki któremu będzie można szybciej uzyskać orzeczenie o niepełnosprawności (i odpowiednio – stopniu niepełnosprawności)
Jak definiowana jest niepełnosprawność w świetle prawa i w jaki sposób jest ona ustalana?
Zgodnie z art. 2 pkt 10 ustawy z dnia 27.08.1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych – niepełnosprawność oznacza trwałą lub okresową niezdolność do wypełniania ról społecznych z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu, w szczególności powodującą niezdolność do pracy. Owa „niezdolność do wypełniania ról społecznych” nie została przez ustawodawcę zdefiniowana, jednak w doktrynie prawniczej, wskazuje się, że oznacza ona brak możliwości pełnego uczestnictwa w życiu społecznym w ramach przyjętej roli ucznia, dziecka, rodzica, pracownika itp., w związku z istnieniem barier ograniczających bądź uniemożliwiających wykonywanie czynności życia codziennego.1 Rolą społeczną, której niezdolność wypełniania – zgodnie z definicją ustawową – przede wszystkim decyduje o zakwalifikowaniu danej osoby do grona osób niepełnosprawnych – jest niezdolność do pracy. Nie oznacza to jednak, że każda osoba niepełnosprawna jest całkowicie niezdolna do wykonywania pracy.
Niepełnosprawność nie powinna być ponadto utożsamiana wyłącznie z oceną stanu zdrowia osoby, co do której orzeka się o niepełnosprawności lub o stopniu niepełnosprawności. Przy wydawaniu orzeczenia – zgodnie z obowiązującym orzecznictwem – uwzględnia się zarówno fizyczne, psychiczne, jak i społeczne aspekty funkcjonowania człowieka, które mają charakter kompleksowy. Wystąpienie tylko jednego z elementów (np. zdiagnozowanie u danej osoby konkretnej jednostki chorobowej) nie jest wystarczającym kryterium do uznania niepełnosprawności. Dopiero naruszenie sprawności organizmu na poziomie aktywności zawodowej, czy utrudniające w sposób istotny codzienne funkcjonowanie, może być podstawą do uznania niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności, w zależności od wymiaru ograniczeń związanych ze schorzeniem.2
Prawnym potwierdzeniem niepełnosprawności, jest:
- w stosunku do osób, które nie ukończyły 16 roku życia – orzeczenie o niepełnosprawności, które wydawane jest, jeżeli spełnione są łącznie następujące przesłanki:
- dziecko ma naruszoną sprawność fizyczną lub psychiczną i przewiduje się, że upośledzenie stanu zdrowia będzie trwało dłużej niż 12 miesięcy,
- upośledzenie stanu zdrowia spowodowane jest wadą wrodzoną, długotrwałą chorobą lub uszkodzeniem organizmu,
- dziecko wymaga zapewnienia mu całkowitej opieki lub pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych w sposób przewyższający wsparcie potrzebne innym dzieciom w tym samym wieku;
- a w stosunku do osób, które ukończyły 16 rok życia – orzeczenie o stopniu niepełnosprawności, który może zostać ustalony na poziomie:
- lekkim – wobec osoby, która:
- ma naruszoną sprawność organizmu na poziomie powodującym istotne obniżenie zdolności do wykonywania pracy (może np. pracować tylko na pół etatu) lub
- posiada ograniczenia w pełnieniu ról społecznych (czyli codziennym funkcjonowaniu) dające się kompensować przy pomocy wyposażenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze lub środki techniczne (takie jak np. okulary, proteza czy implant ślimakowy),
- umiarkowanym – wobec osoby, która:
- ma naruszoną sprawność organizmu na poziomie powodującym niezdolność do pracy albo potrzebę przystosowania stanowiska pracy do jej schorzenia (czyli pozostaje zdolna do pracy, ale jedynie w warunkach pracy chronionej) lub
- wymaga czasowej albo częściowej pomocy innych osób w pełnieniu ról społecznych (czyli codziennym funkcjonowaniu) i odpowiednio
- znacznym – wobec osoby, która:
- ma naruszoną sprawność organizmu na poziomie powodującym niezdolność do pracy albo potrzebę przystosowania stanowiska pracy do jej schorzenia (czyli pozostaje zdolna do pracy, ale jedynie w warunkach pracy chronionej) oraz
- w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji, potrzebuje stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w pełnieniu ról społecznych (czyli codziennym funkcjonowaniu, m.in. w zakresie pielęgnacji, karmienia czy poruszania się).
Orzeczenia o niepełnosprawności, jak i orzeczenia o stopniu niepełnosprawności – na wniosek zainteresowanego lub jego przedstawiciela ustawowego – wydawane są przez powiatowe lub miejskie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności. Od orzeczenia wydanego przez powiatowy lub miejski zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności – w terminie 14 dni od jego otrzymania – służy odwołanie do wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności. Od orzeczenia tego ostatniego natomiast – w terminie miesiąca – do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych.
Kto wchodzi w skład powiatowego i odpowiednio wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności?
Zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami, członkami powiatowego i odpowiednio – wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności, są:
- przewodniczący,
- sekretarz,
- lekarze,
- psycholodzy,
- pedagodzy
- doradcy zawodowi oraz
- pracownicy socjalni.
Przewodniczącego powiatowego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności powołuje i odwołuje starosta (lub odpowiednio – prezydent miasta), a przewodniczącego wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności – wojewoda. Członkowie powiatowego zespołu powoływani i odwoływani są natomiast przez starostę (lub odpowiednio – prezydenta miasta) na wniosek przewodniczącego powiatowego zespołu, a członkowie wojewódzkiego zespołu – przez wojewodę, na wniosek przewodniczącego wojewódzkiego zespołu.
Ustawodawca określił ponadto wymogi, jakie musi spełniać lekarz, aby mógł on zostać przewodniczącym powiatowego lub wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności. Wynikają one z par. 19 ust. 2 rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15.07.2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności, zgodnie z którym – przewodniczącym składu orzekającego może zostać:
- lekarz specjalista lub
- lekarz posiadający specjalizację co najmniej I stopnia,
w szczególności w następujących dziedzinach medycyny: chorobach wewnętrznych, pediatrii, ortopedii i traumatologii narządu ruchu, neurologii, psychiatrii, okulistyce i otolaryngologii.
Będący lekarzami członkowie składu orzekającego w ramach powiatowego lub wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności natomiast – zgodnie z par. 21 ust. 1 pkt 3 ww. rozporządzenia – powinni spełniać następujące wymogi kwalifikacyjne:
- posiadać prawo do wykonywania zawodu lekarza oraz
- posiadać tytuł specjalisty lub specjalizację co najmniej I stopnia w jednej z dziedzin mających zastosowanie w procesie orzekania o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności.
Okazuje się, że określone w powyższy sposób niezbędne kwalifikacje członków i przewodniczących składów orzekających w powiatowych i wojewódzkich zespołach do spraw orzekania o niepełnosprawności, jak również deficyt medyków, z jakim obecnie boryka się Polska, sprawiał, że – czas oczekiwania na wyznaczenie terminu posiedzenia składu orzeczniczego, a co za tym idzie – czas uzyskania orzeczenia o niepełnosprawności (lub odpowiednio – o stopniu niepełnosprawności) znacznie się wydłużał. W związku z powyższym – Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej podjęło konkretne działania, mające na celu rozwiązanie powyższego problemu.
Niebawem wchodzi w życie rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, dzięki któremu będzie można szybciej uzyskać orzeczenie o niepełnosprawności (i odpowiednio – stopniu niepełnosprawności)
Z uwagi na wspomniany deficyt medyków, z jakim obecnie boryka się Polska, który przekładał się na braki kadrowe zespołów do spraw orzekania o niepełnosprawności – Pełnomocnik Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych Łukasz Krasoń rozszerzył kryteria kwalifikacji dla lekarzy przy powoływaniu na członków zespołów do spraw orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności.
– „Kolejny kawałek polskiego systemu orzeczniczego właśnie poprawiamy. W powiatowych zespołach ds. orzekania o niepełnosprawności będą mogli pracować lekarze w trakcie specjalizacji.” – przekazał minister Krasoń.
Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej Agnieszka Dziemianowicz-Bąk, w dniu 28 lipca 2025 r., podpisała stosowne rozporządzenie (zmieniające rozporządzenie w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności3), które jeszcze tego samego dnia zostało skierowane do Rządowego Centrum Legislacji, w celu jego publikacji w Dzienniku Ustaw. Publikacja ww. rozporządzenia w Dzienniku Ustaw nastąpiła w dniu 30 lipca br., a nowe przepisy wchodzą w życie już 14 sierpnia 2025 r.
Wprowadzone ww. rozporządzeniem przepisy dopuszczają dodatkowo do orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności w zespołach do spraw orzekania o niepełnosprawności lekarza:
- odbywającego szkolenie specjalizacyjne (w określonej dziedzinie medycyny, który ukończył moduł podstawowy właściwy dla danego szkolenia specjalizacyjnego lub będący w trakcie trzeciego roku tego szkolenia w przypadku specjalizacji, dla których przewidziany został moduł jednolity szkolenia, w szczególności w następujących dziedzinach medycyny: chorobach wewnętrznych, pediatrii, ortopedii i traumatologii narządu ruchu, neurologii, psychiatrii, okulistyce i otorynolaryngologii) oraz
- lekarza wykonującego zawód przez co najmniej pięć lat, z wyłączeniem okresów: wykonywania zawodu w celu odbycia stażu podyplomowego, wykonywania zawodu na podstawie warunkowego prawa wykonywania zawodu, wykonywania zawodu na podstawie prawa wykonywania zawodu na określony zakres czynności zawodowych, okres i miejsce zatrudnienia w podmiocie leczniczym.
Lekarz, który spełnia powyższe wymagania, może również zostać przewodniczącym składu orzekającego powiatowego (lub odpowiednio – wojewódzkiego) zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności.
Jak podkreśla Pełnomocnik Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych Łukasz Krasoń, z inicjatywy którego zostały wprowadzone powyższe zmiany – „Tak znaczące rozszerzenie katalogu lekarzy uprawnionych do orzekania przyczyni się do skrócenia czasu oczekiwania na wyznaczony termin posiedzenia składu orzeczniczego.” Krótszy czas oczekiwania na termin posiedzenia zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności (w związku z większą liczbą specjalistów uprawnionych do orzekania w tych zespołach), to natomiast tym samym – szybsze orzeczenie o niepełnosprawności (lub odpowiednio – stopniu niepełnosprawności) i związane z nim prawo do szeregu świadczeń, ulg i innych uprawnień.
1 M. Paluszkiewicz, Prawne pojęcie niepełnosprawności (w:) Studia prawno-ekonomiczne, t. XCV, 2015, s. 77-98
2 zob. orzeczenie Sądu Rejonowego Szczecin-Centrum w Szczecinie z dnia 31.05.2023 r., sygn. akt IX U 250/22
3 Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28.07.2025 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (Dz.U. z 2025 r., poz. 1033)
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 27.08.1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j. Dz.U. z 2025 r., poz. 913)
- Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15.07.2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (t.j. Dz.U. z 2021 r., poz. 857 z późn. zm.)