Przez ostatnie miesiące dużo mówiło się o systemie kaucyjnym, który polega na selektywnym zbieraniu określonych butelek szklanych, plastikowych oraz puszek aluminiowych. Wiele kwestii zostało już opisanych, ale pojawia się praktyczny problem: co z osobami, które nie chcą albo z różnych względów nie są w stanie przechowywać niezgniecionych butelek i puszek oraz nosić ich do punktów zwrotu (automatów lub sklepów uczestniczących w systemie)? Czy w dalszym ciągu zgodne z prawem będzie wyrzucanie takich opakowań tak jak dotychczas – czyli szklanych do pojemników zielonych, a plastikowych i aluminiowych do żółtych – razem z innymi odpadami segregowanymi?
- Zakres systemu kaucyjnego
- Jak rozpoznać opakowanie objęte kaucją?
- Czy można nadal wyrzucać butelki i puszki z kaucją do odpadów segregowanych?
- Czy grożą kary za niekorzystanie z systemu kaucyjnego?
- Dlaczego mimo braku zakazu lepiej nie omijać systemu kaucyjnego?
- Jak prawidłowo korzystać z systemu kaucyjnego?
- Co dzieje się z kaucją, której nikt nie odbierze?
- System kaucyjny działa, ale na razie w bardzo ograniczonym zakresie - pierwsze dane
Zakres systemu kaucyjnego
Dla porządku warto przypomnieć, że system kaucyjny obejmuje jednorazowe opakowania po napojach wprowadzane do obrotu po 1 października 2025 r. Każde takie opakowanie musi być jednoznacznie oznaczone jako objęte systemem kaucji. Równocześnie w sprzedaży nadal będą występować opakowania, których te zasady nie dotyczą. Trzeba też mieć świadomość, że nie wszystkie opakowania po napojach zostaną włączone do systemu.
System kaucyjny obejmuje wyłącznie:
- puszki aluminiowe o pojemności do 1 litra – kaucja 0,50 zł,
- plastikowe butelki PET o pojemności do 3 litrów – kaucja 0,50 zł,
- szklane butelki o pojemności do 1,5 litra – kaucja 1,00 zł.
Jak rozpoznać opakowanie objęte kaucją?
Wprowadzono jednolite oznaczenie graficzne dla opakowań objętych systemem kaucyjnym. Wzór oficjalnych symboli, które muszą znajdować się na opakowaniach wchodzących do systemu kaucyjnego w Polsce, został opublikowany przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska:
odpady, system kaucyjny, segregacja śmieci, gospodarka odpadami, kaucja
Oficjalne oznaczenia graficzne na opakowaniach podlegających systemowi kaucyjnemu w Polsce; źródło: Ministerstwo Klimatu i Środowiska
Ministerstwo Klimatu i Środowiska
Warto przy tym pamiętać (co nieco komplikuje całość), że ustawa przewiduje wyjątki – system kaucyjny nie obejmuje np. puszek po piwie rzemieślniczym, butelek po wodzie niegazowanej w szkle powyżej 1,5 litra czy opakowań wielokrotnego użytku. Najważniejsze w praktyce jest więc to, aby zawsze sprawdzać, czy na butelce lub puszce widnieje znak systemu kaucyjnego. Jeśli tak – opakowanie na pewno podlega kaucji. Jeżeli takiego oznaczenia nie ma, postępujemy jak dotychczas, czyli wyrzucamy opakowanie do odpowiedniego pojemnika na odpady segregowane.
Uwaga przy zakupach – jak będzie doliczana kaucja?
Aby uniknąć nieporozumień przy kasie, trzeba mieć na uwadze, że:
- cena produktu na półce przy opakowaniach objętych systemem kaucyjnym nie będzie uwzględniała kaucji,
- kwota kaucji zostanie dodana dopiero na etapie naliczania należności przy kasie,
- przed zakupem warto sprawdzić oznaczenie kaucji na opakowaniu – czy jest to 0,50 zł, czy 1,00 zł – i pamiętać, że dokładnie o tę kwotę wzrośnie ostateczny rachunek.
W praktyce wygląda to na przykład tak: kupujemy zgrzewkę 6 butelek wody mineralnej o pojemności 1,5 litra (czyli objętych systemem kaucyjnym). Na półce widnieje cena 12 zł za całość (po 2 zł za butelkę). Przy kasie zapłacimy jednak łącznie 15 zł, ponieważ zostanie doliczona kaucja po 0,50 zł za każdą butelkę – razem dodatkowe 3 zł. Te 3 zł będzie można odzyskać po zwrocie pustych butelek do systemu kaucyjnego.
Czy można nadal wyrzucać butelki i puszki z kaucją do odpadów segregowanych?
Od 1 października 2025 r. przepisy wcale nie wprowadzają zakazu wyrzucania opakowań objętych systemem kaucyjnym do pojemników na selektywnie zebrane odpady komunalne. Innymi słowy, butelki i puszki z kaucją nadal można wrzucać do śmieci segregowanych.
Surowce z takich opakowań w dalszym ciągu będą odzyskiwane w ramach gminnego systemu zbiórki odpadów. Mimo że prawo na to pozwala, nie jest to rozwiązanie, do którego warto przyzwyczajać się na dłuższą metę – z czasem zapewne oswoimy się z systemem kaucyjnym i korzystanie z niego stanie się odruchem.
Czy grożą kary za niekorzystanie z systemu kaucyjnego?
Mimo intensywnej kampanii informacyjnej oraz licznych materiałów edukacyjnych publikowanych przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska na temat systemu kaucyjnego, nie wskazuje ono żadnych kar ani innych sankcji za pozbywanie się opakowań z kaucją w dotychczasowy sposób, czyli przez wyrzucanie ich do odpowiednich frakcji odpadów segregowanych.
Na obecnym etapie system kaucyjny działa więc wyłącznie jako zachęta ekonomiczna – oddając butelkę lub puszkę, odzyskujemy wpłaconą wcześniej kaucję. Jeśli z tego zrezygnujemy, kupowanie napojów w opakowaniach objętych systemem będzie nas realnie kosztowało więcej. Wrzucenie takich opakowań do żółtego pojemnika (plastik i metale) albo do zielonego (szkło) oznacza po prostu utratę należnej nam kwoty kaucji.
Józef i Janina co miesiąc kupują do swojego domu cztery zgrzewki wody mineralnej w butelkach 2-litrowych, czyli razem 24 butelki, 5 butelek napojów gazowanych o pojemności 1,75 litra, 8 soków tłoczonych w szklanych butelkach, 2 butelki wina po 0,75 litra oraz 8 napojów w puszkach 0,5-litrowych.
Jeśli będą systematycznie korzystać z systemu kaucyjnego i oddawać wszystkie wymienione wyżej opakowania, co miesiąc mogą odzyskać 28,50 zł. Gdyby nadal wyrzucali te butelki i puszki do pojemników na odpady segregowane, cała ta kwota przepadałaby. To prawie 30 zł miesięcznie – porównywalnie z opłatą za odbiór odpadów segregowanych, jaką wiele gmin nalicza w przeliczeniu na jednego mieszkańca.
Dlaczego mimo braku zakazu lepiej nie omijać systemu kaucyjnego?
Warto mieć świadomość, że docelowy poziom odzysku surowców z opakowań objętych systemem kaucyjnym ustalono na aż 90%. To bardzo ambitny wskaźnik. Założono przy tym, że system kaucyjny będzie funkcjonował niezależnie od powszechnej zbiórki odpadów, za którą odpowiadają gminy.
Jeżeli wiele osób zrezygnuje z uczestnictwa w systemie, do tego stopnia, że utrudni to osiąganie wymaganych poziomów zbiórki, może się okazać, że koszty gospodarki odpadami – ponoszone ostatecznie przez wszystkich mieszkańców – wzrosną z powodu niewystarczającego poziomu recyklingu. Gdyby system był masowo ignorowany, ustawodawca może w przyszłości sięgnąć po „metodę kija” i wprowadzić sankcje za nieprzestrzeganie zasad systemu kaucyjnego, podobne do tych, które już dziś funkcjonują przy braku segregacji lub złej segregacji odpadów komunalnych.
Uwaga: lepiej nie odkładać korzystania z systemu kaucyjnego także z innego powodu – ustawa już teraz umożliwia podniesienie wysokości kaucji. Obecne stawki 0,50 zł i 1,00 zł wynikają z rozporządzenia, ale przepis ustawowy od razu zakłada, że maksymalna kaucja może wynieść aż 2 zł za jedno opakowanie. Podstawę prawną stanowi ustawa z 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi (więcej o tym przepisie poniżej).
Można się więc spodziewać, że jeżeli obecne, niższe kwoty kaucji (0,50 zł i 1,00 zł) nie przełożą się na wystarczający poziom zwrotów opakowań, stawki mogą zostać podniesione w drodze rozporządzenia – bez konieczności uzyskiwania nowelizacji ustawy w parlamencie.
Wynika to z poniższego przepisu:
"Art. 40m
1. Maksymalna wysokość kaucji wynosi 2 zł.
2. Minister właściwy do spraw klimatu w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw finansów publicznych oraz ministrem właściwym do spraw gospodarki określi, w drodze rozporządzenia, wysokości kaucji dla poszczególnych rodzajów opakowań objętych systemem kaucyjnym, kierując się potrzebą ustalenia jej wysokości na poziomie stanowiącym zachętę do zwrotu opakowań i odpadów opakowaniowych, a także akceptowalnym społecznie poziomem stawki kaucji."
Jak prawidłowo korzystać z systemu kaucyjnego?
Jak już wspomniano, system obejmuje wyłącznie opakowania oznaczone symbolem systemu kaucyjnego. Aby odzyskać zapłaconą kaucję i jednocześnie przyczynić się do wysokiego poziomu recyklingu, takie opakowania trzeba zwrócić do automatu zwrotnego lub do punktu przyjmującego opakowania.
Zasady zwrotu są następujące:
- opakowania nie mogą być zgniecione,
- powinny być opróżnione z resztek napoju i w miarę czyste,
- etykiety mogą pozostać na opakowaniu,
- jeśli butelka ma zakrętkę, należy oddać ją razem z butelką,
- kod kreskowy musi być czytelny, zwłaszcza przy zwrocie w automacie – bez niego urządzenie może nie rozpoznać rodzaju opakowania.
Sklepy o powierzchni powyżej 200 m² mają obowiązek przyjmować zwroty opakowań objętych systemem kaucyjnym i powinny być wyraźnie oznaczone jako punkty przyjęć. Sklepy mniejsze (do 200 m²) mogą dobrowolnie przystąpić do systemu – jeśli jednak tego nie zrobiły, nie mają obowiązku przyjmować opakowań. Zwrot kaucji powinien następować od razu – w gotówce albo na konto powiązane z kartą płatniczą używaną przy zwrocie, w zależności od możliwości technicznych danego punktu.
Uwaga: przepisy dopuszczają także zwrot kaucji w formie bonu na zakupy lub karty podarunkowej. Klient nie ma jednak obowiązku akceptować takiej formy! Ostateczna decyzja zawsze należy do osoby zwracającej opakowanie – można zażądać zwrotu kaucji w gotówce lub na kartę płatniczą, jeśli punkt ma taką możliwość techniczną.
Co dzieje się z kaucją, której nikt nie odbierze?
Kaucje, które nie zostały odebrane przez konsumentów, trafiają do operatorów systemu kaucyjnego. W Polsce funkcję operatorów pełnią spółki akcyjne, zazwyczaj tworzone przez duże sieci handlowe i producentów napojów. Trzeba jednak pamiętać, że operatorzy działają na podstawie ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi. Ustawa nakłada na nich obowiązek funkcjonowania w modelu non-profit. Oznacza to, że uzyskane środki – w tym także te pochodzące z nieodebranych kaucji – mogą być wykorzystywane wyłącznie na cele związane z działalnością systemu kaucyjnego, przede wszystkim na jego utrzymanie, rozwój oraz działania edukacyjne podnoszące świadomość społeczną w zakresie selektywnej zbiórki opakowań.
System kaucyjny działa, ale na razie w bardzo ograniczonym zakresie - pierwsze dane
Po miesiącu od wejścia w życie przepisów o systemie kaucyjnym, Ministerstwo Klimatu i Ochrony Środowiska opublikowało komunikat podsumowujący jego pierwsze efekty. Z informacji resortu z 3 listopada 2025 r. wynika, że system faktycznie już funkcjonuje, choć na razie w dość wolnym tempie. Według danych resortu 12 producentów wprowadziło do obrotu pierwsze partie opakowań objętych kaucją. Chodzi łącznie o około 100 tysięcy sztuk, za które przy kasie pobierana jest dodatkowa opłata kaucyjna, możliwa do odzyskania przy zwrocie opakowania w opisany wcześniej sposób. Jednocześnie około 45 tysięcy punktów sprzedaży (sklepów) zostało już włączonych do systemu.
Jeśli jednak spojrzymy na te liczby łącznie, na razie szansa, że trafimy w sklepie na opakowanie z kaucją, jest niewielka. Statystycznie na każdy z 45 tysięcy punktów sprzedaży przypadają bowiem zaledwie około 2 opakowania objęte systemem (100 tysięcy opakowań podzielone przez 45 tysięcy sklepów).
Ustawa z dnia 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi (t. j. Dz. U. z 2025 r., poz. 870).