Czy można zignorować system kaucyjny i dalej wyrzucać puszki, plastikowe i szklane butelki do odpadów segregowanych tak jak dotychczas? Czy grożą za to kary?

• Zakres systemu kaucyjnego
• Jak rozpoznać opakowanie objęte kaucją?
• Czy można nadal wyrzucać butelki i puszki z kaucją do odpadów segregowanych?
• Czy grożą kary za niekorzystanie z systemu kaucyjnego?
• Dlaczego mimo braku zakazu lepiej nie omijać systemu kaucyjnego?
• Jak prawidłowo korzystać z systemu kaucyjnego?
• Co dzieje się z kaucją, której nikt nie odbierze?
• System kaucyjny działa, ale na razie w bardzo ograniczonym zakresie - pierwsze dane

Zakres systemu kaucyjnego

Dla porządku warto przypomnieć, że system kaucyjny obejmuje jednorazowe opakowania po napojach wprowadzane do obrotu po 1 października 2025 r. Każde takie opakowanie musi być jednoznacznie oznaczone jako objęte systemem kaucji. Równocześnie w sprzedaży nadal będą występować opakowania, których te zasady nie dotyczą. Trzeba też mieć świadomość, że nie wszystkie opakowania po napojach zostaną włączone do systemu.

System kaucyjny obejmuje wyłącznie:

• puszki aluminiowe o pojemności do 1 litra – kaucja 0,50 zł,
• plastikowe butelki PET o pojemności do 3 litrów – kaucja 0,50 zł,
• szklane butelki o pojemności do 1,5 litra – kaucja 1,00 zł.

Jak rozpoznać opakowanie objęte kaucją?

Wprowadzono jednolite oznaczenie graficzne dla opakowań objętych systemem kaucyjnym. Wzór oficjalnych symboli, które muszą znajdować się na opakowaniach wchodzących do systemu kaucyjnego w Polsce, został opublikowany przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska:

Warto przy tym pamiętać (co nieco komplikuje całość), że ustawa przewiduje wyjątki – system kaucyjny nie obejmuje np. puszek po piwie rzemieślniczym, butelek po wodzie niegazowanej w szkle powyżej 1,5 litra czy opakowań wielokrotnego użytku. Najważniejsze w praktyce jest więc to, aby zawsze sprawdzać, czy na butelce lub puszce widnieje znak systemu kaucyjnego. Jeśli tak – opakowanie na pewno podlega kaucji. Jeżeli takiego oznaczenia nie ma, postępujemy jak dotychczas, czyli wyrzucamy opakowanie do odpowiedniego pojemnika na odpady segregowane.

Czy można nadal wyrzucać butelki i puszki z kaucją do odpadów segregowanych?

Od 1 października 2025 r. przepisy wcale nie wprowadzają zakazu wyrzucania opakowań objętych systemem kaucyjnym do pojemników na selektywnie zebrane odpady komunalne. Innymi słowy, butelki i puszki z kaucją nadal można wrzucać do śmieci segregowanych.

Surowce z takich opakowań w dalszym ciągu będą odzyskiwane w ramach gminnego systemu zbiórki odpadów. Mimo że prawo na to pozwala, nie jest to rozwiązanie, do którego warto przyzwyczajać się na dłuższą metę – z czasem zapewne oswoimy się z systemem kaucyjnym i korzystanie z niego stanie się odruchem.

Czy grożą kary za niekorzystanie z systemu kaucyjnego?

Mimo intensywnej kampanii informacyjnej oraz licznych materiałów edukacyjnych publikowanych przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska na temat systemu kaucyjnego, nie wskazuje ono żadnych kar ani innych sankcji za pozbywanie się opakowań z kaucją w dotychczasowy sposób, czyli przez wyrzucanie ich do odpowiednich frakcji odpadów segregowanych.

Na obecnym etapie system kaucyjny działa więc wyłącznie jako zachęta ekonomiczna – oddając butelkę lub puszkę, odzyskujemy wpłaconą wcześniej kaucję. Jeśli z tego zrezygnujemy, kupowanie napojów w opakowaniach objętych systemem będzie nas realnie kosztowało więcej. Wrzucenie takich opakowań do żółtego pojemnika (plastik i metale) albo do zielonego (szkło) oznacza po prostu utratę należnej nam kwoty kaucji.

Dlaczego mimo braku zakazu lepiej nie omijać systemu kaucyjnego?

Warto mieć świadomość, że docelowy poziom odzysku surowców z opakowań objętych systemem kaucyjnym ustalono na aż 90%. To bardzo ambitny wskaźnik. Założono przy tym, że system kaucyjny będzie funkcjonował niezależnie od powszechnej zbiórki odpadów, za którą odpowiadają gminy.

Jeżeli wiele osób zrezygnuje z uczestnictwa w systemie, do tego stopnia, że utrudni to osiąganie wymaganych poziomów zbiórki, może się okazać, że koszty gospodarki odpadami – ponoszone ostatecznie przez wszystkich mieszkańców – wzrosną z powodu niewystarczającego poziomu recyklingu. Gdyby system był masowo ignorowany, ustawodawca może w przyszłości sięgnąć po „metodę kija” i wprowadzić sankcje za nieprzestrzeganie zasad systemu kaucyjnego, podobne do tych, które już dziś funkcjonują przy braku segregacji lub złej segregacji odpadów komunalnych.

Jak prawidłowo korzystać z systemu kaucyjnego?

Jak już wspomniano, system obejmuje wyłącznie opakowania oznaczone symbolem systemu kaucyjnego. Aby odzyskać zapłaconą kaucję i jednocześnie przyczynić się do wysokiego poziomu recyklingu, takie opakowania trzeba zwrócić do automatu zwrotnego lub do punktu przyjmującego opakowania.

Zasady zwrotu są następujące:

• opakowania nie mogą być zgniecione,
• powinny być opróżnione z resztek napoju i w miarę czyste,
• etykiety mogą pozostać na opakowaniu,
• jeśli butelka ma zakrętkę, należy oddać ją razem z butelką,
• kod kreskowy musi być czytelny, zwłaszcza przy zwrocie w automacie – bez niego urządzenie może nie rozpoznać rodzaju opakowania.

Sklepy o powierzchni powyżej 200 m² mają obowiązek przyjmować zwroty opakowań objętych systemem kaucyjnym i powinny być wyraźnie oznaczone jako punkty przyjęć. Sklepy mniejsze (do 200 m²) mogą dobrowolnie przystąpić do systemu – jeśli jednak tego nie zrobiły, nie mają obowiązku przyjmować opakowań. Zwrot kaucji powinien następować od razu – w gotówce albo na konto powiązane z kartą płatniczą używaną przy zwrocie, w zależności od możliwości technicznych danego punktu.

Co dzieje się z kaucją, której nikt nie odbierze?

Kaucje, które nie zostały odebrane przez konsumentów, trafiają do operatorów systemu kaucyjnego. W Polsce funkcję operatorów pełnią spółki akcyjne, zazwyczaj tworzone przez duże sieci handlowe i producentów napojów. Trzeba jednak pamiętać, że operatorzy działają na podstawie ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi. Ustawa nakłada na nich obowiązek funkcjonowania w modelu non-profit. Oznacza to, że uzyskane środki – w tym także te pochodzące z nieodebranych kaucji – mogą być wykorzystywane wyłącznie na cele związane z działalnością systemu kaucyjnego, przede wszystkim na jego utrzymanie, rozwój oraz działania edukacyjne podnoszące świadomość społeczną w zakresie selektywnej zbiórki opakowań.

System kaucyjny działa, ale na razie w bardzo ograniczonym zakresie - pierwsze dane

Po miesiącu od wejścia w życie przepisów o systemie kaucyjnym, Ministerstwo Klimatu i Ochrony Środowiska opublikowało komunikat podsumowujący jego pierwsze efekty. Z informacji resortu z 3 listopada 2025 r. wynika, że system faktycznie już funkcjonuje, choć na razie w dość wolnym tempie. Według danych resortu 12 producentów wprowadziło do obrotu pierwsze partie opakowań objętych kaucją. Chodzi łącznie o około 100 tysięcy sztuk, za które przy kasie pobierana jest dodatkowa opłata kaucyjna, możliwa do odzyskania przy zwrocie opakowania w opisany wcześniej sposób. Jednocześnie około 45 tysięcy punktów sprzedaży (sklepów) zostało już włączonych do systemu.

Jeśli jednak spojrzymy na te liczby łącznie, na razie szansa, że trafimy w sklepie na opakowanie z kaucją, jest niewielka. Statystycznie na każdy z 45 tysięcy punktów sprzedaży przypadają bowiem zaledwie około 2 opakowania objęte systemem (100 tysięcy opakowań podzielone przez 45 tysięcy sklepów).