Zgodnie z art. 876 kodeksu cywilnego przez umowę poręczenia poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał.
Przedmiotem poręczenia może być więc każde zobowiązanie dłużnika, bez względu na jego źródło (umowa, jednostronna czynność prawna, czyn niedozwolony, bezpodstawne wzbogacenie itp. ). Poręczenie może również obejmować całość danego zobowiązania lub tylko jego część. Może również dotyczyć zobowiązania już istniejącego lub takiego, które powstanie dopiero w przyszłości. Jednak bezterminowe poręczenie za dług przyszły może być przed powstaniem długu odwołane w każdym czasie.
Poręczenie może również odnosić się tylko do zobowiązania ważnego i zaskarżalnego. Poręczenie zapłaty za organizatora nielegalnej gry czy zakładu będzie nieważne – bowiem zobowiązanie główne również jest nieważne. Możliwe jest natomiast poręczenie łańcuszkowe – a więc poręczenie wykonania zobowiązania przez poręczyciela (czy też kolejnego poręczyciela).
Umowa poręczenia wymaga do swojej ważności formy pisemnej. O zakresie zobowiązania poręczyciela rozstrzyga każdoczesny zakres zobowiązania dłużnika. Jednakże czynność prawna dokonana przez dłużnika z wierzycielem po udzieleniu poręczenia nie może zwiększyć zobowiązania poręczyciela.
Zachowanie dłużnika po powstaniu zobowiązania, które stało się przedmiotem poręczenia ma istotny wpływ na sytuację poręczyciela. Dlatego też wierzyciel ma obowiązek powiadomić poręczyciela o każdym opóźnieniu dłużnika w spełnieniu świadczenia. W tym bowiem wypadku, jeśli z treści umowy poręczenia nie wynika nic innego, sytuacja dłużnika i poręczyciela jest adekwatna do sytuacji dłużników solidarnych. Oznacza to, że w razie opóźnienia w spełnieniu zobowiązania wierzyciel według własnego wyboru może dochodzić wykonania zobowiązania bądź od dłużnika, bądź od poręczyciela bądź od obojga z nich jednocześnie.
Zobacz: O poręczeniu na forum
Zobowiązanie poręczyciela staje się wymagalne z chwilą wymagalności długu głównego, tj. z chwilą opóźnienia się dłużnika głównego ze spełnieniem świadczenia. Jeśli zobowiązanie dłużnika jest podzielne, a dłużnik zalega ze spełnieniem tylko części zobowiązania – to w takim samym zakresie wymagalne staje się zobowiązanie poręczyciela. Bardziej skomplikowanie przedstawia się sytuacji gdy wymagalność zobowiązania dłużnika nie jest precyzyjnie określona. W takim wypadku zgodnie z art. 882 kodeksu cywilnego - jeżeli termin płatności długu nie jest oznaczony albo jeżeli płatność długu zależy od wypowiedzenia, poręczyciel może po upływie sześciu miesięcy od daty poręczenia, a jeżeli poręczył za dług przyszły - od daty powstania długu żądać, aby wierzyciel wezwał dłużnika do zapłaty albo z najbliższym terminem dokonał wypowiedzenia. Jeżeli wierzyciel nie uczyni zadość powyższemu żądaniu, zobowiązanie poręczyciela wygasa.
Powiązanie poręczenia z losami zobowiązania głównego sprawia, że poręczycielowi przysługuje prawo zgłaszania wszelkich zarzutów, jakie przysługują dłużnikowi głównemu w stosunku do wierzyciela. Mogą to być zarzuty zarówno niweczące (np. zarzut wygaśnięcia długu głównego), jak i odraczające (np. zarzut nienadejścia określonego w umowie terminu spełnienia świadczenia). Samodzielność pozycji poręczyciela oznacza, że poręczyciel nie traci powyższych uprawnień, chociażby dłużnik zrzekł się ich albo uznał roszczenie wierzyciela. Również czynności dłużnika powodująca przerwanie okresu przedawnienia nie ma wpływu na sytuację prawną poręczyciela.
Dla losów poręczenia nie ma jednak znaczenia porozumienie pomiędzy dłużnikiem a poręczycielem. Poręczyciel nie może uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli z powodu błędu wywołanego podstępnie przez dłużnika co do jego wypłacalności w dacie poręczenia (tak: uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z 30 września 1996 r., III CZP 85/96).
Umowa poręczenia trwa do chwili wygaśnięcia zobowiązania głównego. Jeśli zobowiązanie główne wygasło z uwagi na jego wykonanie przez poręczyciela - poręczyciel powinien niezwłocznie zawiadomić dłużnika o dokonanej przez siebie zapłacie długu, za który poręczył. Gdyby tego nie uczynił, a dłużnik zobowiązanie wykonał, nie może żądać od dłużnika zwrotu tego, co sam wierzycielowi zapłacił, chyba że dłużnik działał w złej wierze.
Roszczenie wierzyciela w stosunku do poręczyciela przedawnia się w ogólnych terminach przedawnienia przewidzianych w art. 118. Jednakże w ramach zarzutów, które poręczyciel może podnieść przeciwko wierzycielowi (art. 883 § 1), może on bronić się zarzutem przedawnienia przysługującym dłużnikowi głównemu, którego termin określają przepisy regulujące stosunek prawny zachodzący pomiędzy wierzycielem a tym dłużnikiem.
Z chwilą wykonania zobowiązania przez poręczyciela – poręczyciel nabywa spłaconą wierzytelność do wysokości dokonanej zapłaty i może dochodzić jej zwrotu (zapłaty) od dłużnika.