Rzecznik Praw Obywatelskich zaskarżył do Trybunału Konstytucyjnego odpowiednie artykuły ustawy o KSSiP.
W jego ocenie są one niezgodne z zasadami równego traktowania i niedyskryminacji. Podważają ponadto gwarancję równego dostępu do służby publicznej - z uwagi na niezachowanie zasady proporcjonalności.
Wprowadzając ograniczenie wiekowe - jako jeden z warunków ubiegania się o urząd sędziego lub prokuratora poprzez ścieżkę polegającą na odbyciu aplikacji lub aplikacji uzupełniającej - ustawodawca dopuszcza się zróżnicowania podmiotów podobnych bez uzasadnionego konstytucyjnie powodu.
Marcin Wiącek zatem wniósł o stwierdzenie niezgodności art. 24 ust. 1 pkt 1a oraz art. 37b ust. 1 pkt 1 ustawy z 23 stycznia 2009 r. o Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury z art. 32 ust. 1 i 2 oraz art. 60 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Limit wieku bez uzasadnionego konstytucyjnie powodu
Do RPO wpłynęły liczne skargi kandydatów na aplikację sędziowską i prokuratorską oraz uzupełniającą aplikację sędziowską i prokuratorską w KSSiP. Kandydaci wskazali, że wprowadzenie górnej granicy wieku stanowi dyskryminację ze względu na wiek, a także narusza zasadę równości obywateli wobec prawa. W ocenie RPO zarzuty te są zasadne.
10 sierpnia 2018 r. weszła w życie nowelizacja ustawy o KSSiP, która wprowadziła tę zmianę. Wcześniej ustawa nie przewidywała ograniczeń wiekowych dla kandydatów. Mimo że KSSiP utworzono w 2009 r., to dopiero po 9 latach zdecydowano się na wprowadzenie takiego limitu.
Argumentów na to uzasadnienie projektu ustawy z 20 lipca 2018 r. nie dostarcza. Nie wykazano, że wprowadzany limit jest obiektywnie, racjonalnie uzasadniony i jest środkiem właściwym i koniecznym. A to jest niezbędne, aby odmienne traktowanie ze względu na wiek nie zostało uznane za przejaw dyskryminacji.
Ustawodawca pominął fakt, że niektóre osoby dopiero po osiągnięciu wskazanego w ustawie wieku mają możliwość podjęcia dalszego rozwoju zawodowego. Może to być determinowane takimi czynnikami, jak np. konieczność zgromadzenia oszczędności, by podjąć dalszą naukę czy pozostawanie na urlopie macierzyńskim/tacierzyńskim.
A otrzymywane stypendium nie pokrywa kosztów utrzymania w dużym mieście. Często bez wsparcia osób bliskich środki te nie są wystarczające, by zapewnić minimum egzystencji. Osoba będąca aplikantem nie może zaś podjąć dodatkowego zatrudnienia. W praktyce za otrzymywane stypendium nie jest w stanie utrzymać siebie i członków swojej rodziny.
Naruszenia Konstytucji
Zakaz dyskryminacji ma charakter uniwersalny. Zgodnie z art. 32 ust. 2 Konstytucji nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym oraz gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny.
Zasady dostępu do służby publicznej muszą mieć charakter obiektywny - tak by umożliwiały ubieganie się o to różnym kandydatom, zgodnie z zasadami równości szans, bez jakichkolwiek dyskryminacji i nieuzasadnionych ograniczeń. Szczegółowe kryteria i warunki naboru nie mogą być ustalane w sposób dowolny i arbitralny. Powinny być one przejrzyste i weryfikowalne, tak by nie stwarzać organom przeprowadzającym postępowanie rekrutacyjne możliwości podejmowania arbitralnych decyzji.
Art. 60 Konstytucji gwarantuje podmiotowe prawo obywatela do ubiegania się o przyjęcie do służby na „jednakowych zasadach”, a więc z poszanowaniem wymogów formalnych naboru. Aby ustawa pozostawała w zgodzie z art. 60, musi m.in. określać obiektywne kryteria doboru kandydatów oraz regulować zasady i procedurę rekrutacji tak, aby zapewnić przestrzeganie zasady równości szans wszystkich kandydatów, bez jakiejkolwiek dyskryminacji i nieuzasadnionych ograniczeń – wskazywał TK.
Stosownie do art. 31 ust. 3 Konstytucji ograniczenia korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.
Tymczasem wprowadzenie limit wieku w KSSiP bez wątpienia nie jest rozwiązaniem proporcjonalnym. Ograniczenie to nie jest konieczne dla zachowania istoty wolności i praw, zwłaszcza, że pozostały „alternatywne” ścieżki dostępu do zawodu są dostępne bez górnej granicy wieku.
Można inaczej wejść do zawodu – bez granicy wieku
Istnieją bowiem inne drogi objęcia urzędu sędziego i prokuratora. To m.in. wykonywanie przez określony czas zawodu adwokata, radcy prawnego, czy notariusza albo posiadanie tytułu naukowego profesora czy stopnia naukowego doktora habilitowanego nauk prawnych. Wobec tych osób nie wprowadzono górnego limitu wiekowego. Mogą zostać sędzią lub prokuratorem zarówno w wieku 35, jak i 59 lat.
Skoro przy alternatywnych ścieżkach dostępu do zawodu ustawodawca wydaje się kierować doświadczeniem zawodowym kandydatów, to niezasadne jest nieprzyjęcie takiego założenia również wobec kandydatów do KSSiP.