Osoby niepełnosprawne jako społecznicy) skierowali list otwarty do m.in. premiera D. Tuska w sprawie niedotrzymania obietnicy uchwalenia przepisów dającym wszystkim osobom z orzeczeniem o całkowitej niezdolności do samodzielności świadczenia takiego jak dodatek dopełniający do renty socjalnej.
Warszawa, 8 października 2025 r.
LIST OTWARTY Nieformalnej grupy osób z orzeczoną niezdolnością do samodzielnej egzystencji, pominiętych w prawie do dodatku dopełniającego, oraz ich opiekunów i przyjaciół
do:
- Prezesa Rady Ministrów Donalda Tuska
- Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej Agnieszki Dziemianowicz-Bąk
- Ministra Finansów Andrzeja Domańskiego
- Rzecznika Praw Obywatelskich Marcina Wiącka
- Komisji Polityki Społecznej i Rodziny.
W sprawie podjęcia prac legislacyjnych mających na celu rozszerzenie prawa do dodatku dopełniającego na wszystkie osoby posiadające orzeczenie o niezdolności do samodzielnej egzystencji.
Konstytucja RP a prawa osób niepełnosprawnych
Artykuł 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej stanowi: „Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne.”
Zasada równości wobec prawa ma fundamentalne znaczenie w kontekście osób z niepełnosprawnościami.
Oznacza obowiązek równego traktowania osób znajdujących się w podobnej sytuacji, bez uprzywilejowania i dyskryminacji. Tymczasem przepisy ustawy z dnia 27 września 2024 r. o zmianie ustawy o rencie socjalnej oraz niektórych innych ustaw naruszyły tę zasadę, wprowadzając nierówność w dostępie do dodatku dopełniającego.
Dodatek dopełniający po waloryzacji 2610,72 zł
Od 1 stycznia 2025 r. osoby uprawnione do renty socjalnej, posiadające orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy oraz o niezdolności do samodzielnej egzystencji, otrzymują dodatek dopełniający w wysokości 2520 zł (obecnie po waloryzacji 2610,72 zł).
Celem tego świadczenia jest zapewnienie osobom z niepełnosprawnościami godnych warunków życia poprzez umożliwienie im dostępu do opieki medycznej, rehabilitacji, zakupu sprzętu rehabilitacyjnego, specjalistycznego żywienia oraz środków higieny.
Duża grupa osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji bez świadczeń
Tego wsparcia nie otrzymują jednak osoby również niezdolne do samodzielnej egzystencji, które pobierają inne świadczenia niż renta socjalna, na przykład rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy czy emeryturę przyznaną po wcześniejszym pobieraniu renty z tytułu niezdolności do pracy. W tej grupie znajdują się również osoby, które nie mają prawa do żadnego świadczenia z uwagi na utratę sprawności po zakończeniu nauki, lecz przed uzyskaniem wymaganego stażu ubezpieczeniowego.
Renta socjalna przysługuje osobom, które stały się całkowicie niezdolne do pracy przed ukończeniem 18 lat (lub w trakcie nauki do 25. roku życia), natomiast renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, tym, którzy utracili zdolność do pracy w okresie zatrudnienia i mają wymagany staż ubezpieczeniowy.
Jedynym więc kryterium różniącym te grupy jest moment, w którym doszło do utraty zdolności do pracy. To czynnik całkowicie niezależny od człowieka. Nikt nie ma wpływu na wiek, w którym spotka go ciężka choroba czy wypadek.
Identyczne orzeczenia o niezdolności a różny zakres wsparcia osób niepełnosprawnych
W efekcie osoby z identycznym orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji otrzymują świadczenia o zupełnie różnej wysokości, a sam dodatek dopełniający w wielu przypadkach przewyższa wysokość świadczenia podstawowego przysługującego osobom z orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji pobierających inne świadczenia niż renta socjalna. Co więcej, dodatek dopełniający może być łączony z innymi świadczeniami, takimi jak świadczenie wspierające, zasiłek pielęgnacyjny czy renta rodzinna. Zatem otrzymywanie dodatku dopełniającego nie wyklucza prawa do innych świadczeń.
Zgodnie z art. 13 ust. 5 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, niezdolność do samodzielnej egzystencji orzeka się w przypadku stwierdzenia naruszenia sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych.
Nie każda osoba pobierająca rentę socjalną ani każda osoba pobierająca rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy posiada takie orzeczenie, gdyż niezdolność do samodzielnej egzystencji stanowi odrębną, dodatkową ocenę lekarza orzecznika o ciężkim stopniu naruszenia sprawności organizmu.
Wszystkie osoby z orzeczoną niezdolnością do samodzielnej egzystencji codziennie zmagają się z ogromnymi ograniczeniami, nie są w stanie samodzielnie się ubrać, przygotować posiłku, zadbać o higienę czy poruszać się bez pomocy. Wymagają stałej opieki bliskich, profesjonalistów oraz dostępu do specjalistycznego sprzętu: wózków inwalidzkich, łóżek rehabilitacyjnych, podnośników, materacy przeciwodleżynowych i innych środków pomocniczych.
Trudno zrozumieć, dlaczego państwo różnicuje wsparcie dla osób w identycznej sytuacji zdrowotnej i życiowej, kierując się jedynie momentem powstania niepełnosprawności.
Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 21 października 2014 r. (sygn. akt K 38/13) orzekł, że art. 17 ust. 1b ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych, w zakresie, w jakim różnicuje prawo do świadczenia pielęgnacyjnego osób sprawujących opiekę nad osobą niepełnosprawną po ukończeniu przez nią wieku określonego w tym przepisie ze względu na moment powstania niepełnosprawności, jest niezgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji. Analogiczna sytuacja zachodzi obecnie w odniesieniu do dodatku dopełniającego.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych stosuje bowiem te same kryteria przy orzekaniu o niezdolności do samodzielnej egzystencji zarówno wobec rencistów socjalnych, jak i osób pobierających inne świadczenia.
Moment powstania niepełnosprawności nie wpływa na stopień ograniczenia funkcjonowania ani na potrzeby życiowe osób legitymujących się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji.
Za każdą taką osobą stoi inna, lecz równie dramatyczna historia. Ciężka choroba lub wypadek mogą dotknąć człowieka w każdym wieku i zawsze niosą ten sam dramat, utratę samodzielności, zależność od drugiej osoby oraz ogromne koszty opieki i leczenia. Uzależnianie prawa do wsparcia od rodzaju świadczenia oraz momentu powstania niepełnosprawności jest arbitralne i sprzeczne z zasadą równego traktowania obywateli.
Skoro celem dodatku dopełniającego jest zapewnienie osobom z niepełnosprawnościami godnych warunków życia i pomoc w pokryciu kosztów leczenia, rehabilitacji, sprzętu i codziennej opieki, to takim wsparciem finansowym powinny zostać objęte wszystkie osoby, u których orzeczono niezdolność do samodzielnej egzystencji, niezależnie od rodzaju pobieranego świadczenia.
Państwo, które w swojej Konstytucji deklaruje poszanowanie godności człowieka i zasadę solidarności społecznej, nie może pozostawać obojętne wobec tak rażących nierówności. Dziś to prawo dzieli osoby w identycznej sytuacji zdrowotnej na lepszych i gorszych, podczas gdy wszystkie zmagają się z bólem, ograniczeniami i niepewnością jutra.
Czy ból, cierpienie i potrzeby osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji różnią się w zależności od wieku, w którym pojawiła się niepełnosprawność? Odpowiedź jest oczywista, a mimo to ustawodawca pozostaje wobec tego obojętny. Obecny stan prawny godzi nie tylko w zasadę równości, lecz także w podstawowe poczucie sprawiedliwości i ludzkiej godności. Nie da się żyć w poczuciu, że dla własnego państwa jest się mniej wartym tylko dlatego, że niepełnosprawność przyszła „nie w tym momencie życia”.
Rozszerzenie prawa do dodatku dopełniającego na wszystkie osoby z orzeczoną niezdolnością do samodzielnej egzystencji nie jest przywilejem, to akt elementarnej sprawiedliwości i solidarności społecznej.
Równe traktowanie obywateli, poszanowanie godności człowieka i sprawiedliwość społeczna to filary, na których opiera się Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Wykluczenie części osób z orzeczoną niezdolnością do samodzielnej egzystencji z prawa do dodatku dopełniającego narusza te wartości i podważa zaufanie obywateli do państwa.
Apelujemy zatem o pilne podjęcie prac legislacyjnych w celu rozszerzenia prawa do dodatku dopełniającego na wszystkie osoby z orzeczoną niezdolnością do samodzielnej egzystencji. To nie tylko wyraz odpowiedzialności państwa wobec najsłabszych, lecz także potwierdzenie, że Polska rzeczywiście realizuje swoje zobowiązania konstytucyjne i międzynarodowe dotyczące praw osób z niepełnosprawnościami.
Wyrażamy głęboką nadzieję, że władze publiczne podejmą niezwłoczne działania w duchu dobra wspólnego, solidarności społecznej i równego traktowania wszystkich obywateli, wartości stanowiących fundament demokratycznego państwa prawa.
Z wyrazami szacunku
- Nieformalna grupa osób z orzeczoną niezdolnością do samodzielnej egzystencji, pominiętych w prawie do dodatku dopełniającego, oraz ich opiekunów i przyjaciół