Stałe orzeczenie o niepełnosprawności w 2026 r. Kto dostanie orzeczenie bezterminowe i jakie są nowe zasady?

• Kto może liczyć na orzeczenie bezterminowe od 2026 r.?
• Nowe kryteria dla bezterminowego orzekania
• Jak ubiegać się o stałe orzeczenie w 2026 r.?
• Konsekwencje i korzyści z orzeczenia bezterminowego
• Dylematy i pułapki nowego systemu

System orzecznictwa w Polsce, zarządzany przez powiatowe i wojewódzkie zespoły, od lat budzi kontrowersje. Osoby ze schorzeniami ewidentnie trwałymi, takimi jak amputacje, zaawansowane choroby genetyczne czy niektóre schorzenia neurologiczne, są zmuszone do regularnego, często upokarzającego odnawiania orzeczeń. Dlatego rząd planuje wprowadzić znaczące uproszczenia, koncentrując się na trwałości stanu zdrowia. Zmiany te, choć mają charakter ewolucyjny, dla wielu osób oznaczają koniec biurokratycznej udręki i większą stabilność.

Kto może liczyć na orzeczenie bezterminowe od 2026 r.?

Głównym celem projektowanych zmian w prawie jest umożliwienie wydawania orzeczeń o niepełnosprawności na stałe, czyli bezterminowych, w ściśle określonych przypadkach. To ma być realna odpowiedź na problemy osób, których stan zdrowia nie rokuje poprawy, a niepełnosprawność ma charakter trwały.

Planowane jest rozszerzenie katalogu schorzeń, w których możliwe będzie wydanie bezterminowego orzeczenia. Dotyczyć ma to głównie przypadków, w których nie ma medycznych podstaw do wyznaczania krótkich terminów ważności orzeczeń, a stan zdrowia nie zmieni się na korzyść.

Od 2026 r. na bezterminowe orzeczenie mogą liczyć:

1. Osoby z nieodwracalnymi uszkodzeniami ciała: Na przykład po amputacjach kończyn lub w przypadku uszkodzenia narządów, które jest trwałe i nie podlega regeneracji.

2. Osoby z chorobami genetycznymi i rzadkimi: Osoby z diagnozą schorzeń o postępującym, nieodwracalnym charakterze, np. dystrofia mięśniowa czy stwardnienie rozsiane w zaawansowanym stadium.

3. Osoby z wrodzonymi i trwałymi dysfunkcjami: Wrodzone wady rozwojowe, które nie mogą zostać wyleczone, np. niektóre formy mózgowego porażenia dziecięcego.

4. Osoby starsze: W przypadku znacznej niepełnosprawności, której przyczyną jest nieodwracalne obniżenie sprawności psychofizycznej związane z wiekiem.

W praktyce oznacza to, że lekarz orzecznik, opierając się na jednoznacznej dokumentacji medycznej i wiedzy klinicznej, będzie mógł odstąpić od wyznaczenia terminu kolejnej komisji. W dokumentach będzie jasno widniała informacja: "niepełnosprawność ma charakter trwały".

Nowe kryteria dla bezterminowego orzekania

Podstawą do zmiany dotychczasowej praktyki jest założenie, że to dokumentacja medyczna ma być kluczowa, a nie subiektywna ocena komisji co kilka lat. Nowelizacja przepisów ma wprowadzić mechanizmy gwarantujące wydawanie orzeczeń bezterminowych w oparciu o ustalone, medyczne standardy.

1. Trwałość schorzenia ponad wszelką wątpliwość: Wprowadzenie listy schorzeń lub stanów klinicznych, dla których automatycznie lub z bardzo dużym prawdopodobieństwem zostanie przyznane orzeczenie stałe. Ma to ograniczyć uznaniowość orzeczników.

2. Uproszczona procedura dla orzeczeń już wydanych: W przypadku osób, które już posiadają orzeczenie na czas określony, ale ich stan kwalifikuje się do bezterminowego, ma zostać wprowadzona uproszczona ścieżka uzyskania stałego dokumentu, bez konieczności przechodzenia pełnej komisji od nowa. Wystarczy wniosek i aktualna dokumentacja potwierdzająca niezmienny stan.

3. Rola WZON a orzeczenia o stopniu niepełnosprawności: Należy pamiętać, że orzeczenie o stopniu niepełnosprawności (wydawane w kontekście ulg, uprawnień do pracy) jest w Polsce systemem odrębnym od orzeczeń o potrzebie wsparcia (WZON, do celów Świadczenia Wspierającego). Zmiany w orzecznictwie bezterminowym dotyczą stopnia niepełnosprawności i są niezależne od orzecznictwa punktowego WZON.

Jak ubiegać się o stałe orzeczenie w 2026 r.?

Proces składania wniosku o orzeczenie o niepełnosprawności (lub o zmianę terminu orzeczenia na bezterminowe) odbywa się za pośrednictwem Powiatowego Zespołu ds. Orzekania o Niepełnosprawności (PZON).

1. Wniosek i zaświadczenie lekarskie: Wniosek o wydanie orzeczenia wraz z zaświadczeniem lekarskim o stanie zdrowia, wystawionym nie wcześniej niż 30 dni przed dniem złożenia wniosku. Zaświadczenie musi być bardzo szczegółowe i jasno wskazywać na nieodwracalność lub trwałość schorzenia.

2. Dokumentacja medyczna: Należy załączyć pełną historię leczenia – karty informacyjne ze szpitali, wyniki badań genetycznych, opinie specjalistów. Im bardziej dokumentacja potwierdza brak rokowań na poprawę, tym większa szansa na orzeczenie stałe.

3. Wskazanie na trwałość: W samym wniosku i podczas posiedzenia komisji należy jasno akcentować, że niepełnosprawność jest wynikiem trwałego, nieodwracalnego uszkodzenia organizmu i spełnia kryteria do wydania orzeczenia bezterminowego.

4. Posiedzenie komisji: Pomimo uproszczeń, posiedzenie komisji może być konieczne. Zespół orzekający musi formalnie zweryfikować stan zdrowia i dokumentację.

W przypadku zmiany orzeczenia terminowego na bezterminowe, konieczne jest złożenie wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy, ale z akcentem na weryfikację terminu ważności, a nie samego stopnia. PZON ma obowiązek wziąć pod uwagę nowe wytyczne i rozszerzony katalog trwałych schorzeń.

Konsekwencje i korzyści z orzeczenia bezterminowego

Uzyskanie stałego orzeczenia to nie tylko ulga psychiczna i koniec biurokratycznych wizyt, ale także konkretne, trwałe korzyści.

Korzyści finansowe i ulgi:

• Ulga rehabilitacyjna w PIT: Możliwość stałego odliczania wydatków na cele rehabilitacyjne i związane z ułatwianiem wykonywania czynności życiowych (np. leki, sprzęt).

• Ulga na samochód: Możliwość stałego odliczania wydatków na użytkowanie samochodu.

• Karta Parkingowa: W przypadku orzeczenia o znacznym lub umiarkowanym stopniu, ze wskazaniem konieczności korzystania z pojazdu, karta jest wydawana na cały okres ważności orzeczenia (lub stała).

• Ulgi komunikacyjne i podatkowe: Stałe prawo do zniżek na przejazdy komunikacją publiczną oraz do ulg w podatkach lokalnych (np. od nieruchomości).

• Dodatkowy urlop: Osoby ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności mają stałe prawo do dodatkowych 10 dni urlopu wypoczynkowego rocznie.

Największą korzyścią jest stabilność. Po uzyskaniu orzeczenia bezterminowego, wszystkie nabyte uprawnienia pozostają w mocy dożywotnio, eliminując stres związany z kolejnym postępowaniem orzeczniczym. To pozwala na lepsze planowanie rehabilitacji, życia zawodowego i finansów.

Dylematy i pułapki nowego systemu

Choć zmiany są pozytywne, istnieje kilka aspektów, na które trzeba uważać:

1. Ostrożność orzeczników: W początkowym okresie wdrażania nowych przepisów orzecznicy mogą wykazywać dużą ostrożność w wydawaniu orzeczeń bezterminowych, czekając na ugruntowanie praktyki.

2. Konieczność nowej oceny w kontekście pracy: Nawet jeśli uzyskasz orzeczenie bezterminowe o niepełnosprawności, to do celów zatrudnienia (np. w Zakładzie Aktywności Zawodowej – ZAZ), orzecznictwo może wymagać osobnego dokumentu, który może mieć termin ważności związany z zaleceniami rehabilitacyjnymi i zawodowymi. W tym przypadku orzeczenie bezterminowe nie zwalnia w pełni z monitorowania stanu zdrowia związanego z pracą.

3. Ryzyko pomylenia systemów: Należy dokładnie rozróżniać: orzeczenie o stopniu niepełnosprawności (PZON) od decyzji o poziomie potrzeby wsparcia (WZON). Bezterminowość dotyczy tylko tego pierwszego, ale nie jest automatycznie przenoszona na drugi system.

4. Wcześniej wydane orzeczenia: Osoby, które mają orzeczenie wydane np. na 5 lat, będą musiały złożyć wniosek o ponowne orzeczenie (na standardowych zasadach), ale w trakcie procedury mogą ubiegać się o to, aby nowe orzeczenie zostało wydane jako bezterminowe, zgodnie z nowymi wytycznymi.

Rok 2026 przyniesie długo oczekiwane zmiany w zakresie bezterminowego orzekania o niepełnosprawności. Nowe przepisy mają przede wszystkim ulżyć osobom z trwałymi i nieodwracalnymi schorzeniami, dając im poczucie stabilności i pewności prawnej. Kluczem do uzyskania orzeczenia bezterminowego będzie kompleksowa i jednoznaczna dokumentacja medyczna, a także świadome akcentowanie w trakcie procedury, że niepełnosprawność spełnia kryterium trwałości. To ważny krok w kierunku humanizacji systemu orzekania i skupienia się na faktycznym wsparciu, a nie na ciągłej kontroli.

Podstawa prawna

• Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. z 2024 r. poz. 44 ze zm. – w szczególności planowane zmiany dotyczące art. 6b).

• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (Dz.U. z 2021 r. poz. 857 ze zm.).

• Projekt ustawy o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (dotyczący m.in. bezterminowego orzekania – w trakcie prac legislacyjnych).